спе́шны, ‑ая, ‑ае.

1. Які патрабуе хуткага выканання; тэрміновы. За дзвярыма грукаталі боты, Над сталом задумаўся марксіст І, адклаўшы спешную работу, Малаком пісаў па волю ліст. Грахоўскі. Як Антось мацней за ўсіх бегае, то яму даваліся найбольш спешныя заданні. Кулакоўскі. Калгас засыпаны дэпешамі З Масквы, Туркменіі, Дняпра, — І ўсе вітальныя і спешныя, То ад Івана, то Пятра. Астрэйка. // Які выконвае што‑н. тэрміновае. Красуняй паланянкай паланёны, ён [Кайдан] выгнаў нават спешнага ганца, прысланага з далёкага загону, дагаварыць не даўшы да канца. А. Вольскі.

2. Які робіцца або адбываецца хутка; паспешлівы. Дзед Талаш з сваім войскам спешным маршам рушыў на Прыпяць, каб заняць пераправу. Колас. У штабах спешным парадкам складалі спісы. Пальчэўскі. Сяргееў быў здаволены, што хлопец не робіць спешных вывадаў, а цвяроза ацэньвае абстаноўку. Федасеенка. Чалавек дваццаць паліцыянтаў скакала на конях спешнай рыссю. Пестрак. // Уласцівы таму, хто спяшаецца. А Казік падбег да бацькі і, Юзік чуў, казаў ён спешным дрыжачым голасам: — Злодзей!.. Злодзей... Баранавых.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

укла́д ​1, ‑у, Д ‑дзе, м.

1. Устаноўлены або ўсталяваны парадак, спосаб жыцця, побыту і пад. Новы ўклад жыцця. Дамашні ўклад. □ Уладзівасток па свайму рэльефу, па каларыту, па ўкладу, па духу жыцця вельмі нагадвае Севастопаль. Грахоўскі.

2. Асноўная форма, тып гаспадаркі пэўнага грамадска-эканамічнага ладу. Дробнатаварны ўклад.

•••

Сацыялістычны ўклад жыцця — сукупнасць асноўных рыс жыццядзейнасці працоўных сацыялістычнай грамадства: учынкаў і дзеянняў людзей у сферах працы, быту, адпачынку, сям’і і пад.

укла́д ​2, ‑у, М ‑дзе, м.

1. Грашовая сума, каштоўнасці, пакладзеныя ў ашчадную касу або банк для захавання. Тэрміновы ўклад. Бестэрміновы ўклад.

2. перан. Што‑н. новае, вельмі важнае, унесенае ў навуку, літаратуру, грамадскую справу і пад. У XVII стагоддзі выхадцамі з Беларусі быў зроблен значны ўклад у скарбніцу матэрыяльнай і духоўнай культуры братняга рускага народа. «Звязда». // Наогул што‑н., унесенае ў агульную справу. Працоўны ўклад. □ — Ну, як? — урачыста выгукнуў [Журавенка], ловячы ў паветры ладнага акуня, што трапятаўся на кручку. — Во! Ёсць і мой уклад у юшку. Савіцкі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

укла́д I, -ду м., в разн. знач. укла́д;

бытавы́ ўклад — бытово́й укла́д;

дробнатава́рны ўклад — мелкотова́рный укла́д

укла́д II, -ду м., в разн. знач. вклад; (в какое-л. общее дело — ещё) ле́пта ж.;

зрабі́ць у. — сде́лать вклад;

тэрміно́вы ўклад — сро́чный вклад;

кашто́ўны ўклад у наву́ку — це́нный вклад в нау́ку;

працо́ўны ўклад — трудово́й вклад, трудова́я ле́пта

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пі́льны, ‑ая, ‑ае.

1. Які патрабуе неадкладнага выканання, неабходны, тэрміновы. Толькі сыдзе снег — і да позняй восені не было часу займацца падрыхтоўкай: хапала іншай, больш пільнай работы! С. Александровіч. Сёння дзед Аляксей прыйшоў па вельмі пільнай патрэбе да начальніка міліцыі. Паслядовіч. Радыё — бясспрэчна, цудоўная рэч, але ж які неасцярожны гэты Віцька Радзюк, калі карыстаецца ім без пільнай патрэбы — няхай чуе ўвесь свет. Хадкевіч.

2. Старанны, руплівы, дбайны. — Але ж вы кажаце, што ён паслухмяны. А калі чалавек паслухмяны, то і пільны. Пальчэўскі. Самым першым друкаваным тварам «Музыка» паэт [М. Багдановіч] выявіў ужо сваю пільную цікавасць да тэмы мастака і мастацтва. Лойка.

3. Уважлівы, неаслабны. Жыццё і творчасць народнага паэта Беларусі Янкі Купалы прыцягваюць пільную ўвагу даследчыкаў яшчэ з тых часоў, калі выйшла ў свет першая яго кніжка. Навуменка. Старшыня рыхтуецца да гутаркі аб пільным нясенні каравульнай службы. Жычка. Кожная лустачка хлеба была на пільным ўліку. Новікаў. // Зоркі, чуйны, праніклівы. Анісім спалохаўся пільнага Алімпінага позірку. Сабаленка. Затое ў Генадзя вока пільнае. Зрок у яго проста выдатны. Васілёнак.

•••

Мець пільнае вока гл. мець.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

express

[ɪkˈspres]

1.

v.t.

1) выка́зваць (сло́вамі)

2) выяўля́ць (ра́дасьць), пака́зваць

3) пасыла́ць ліст сьпе́шнай тэрміно́вай даста́ўкай

2.

adj.

1) я́сны, выра́зны (жада́ньне)

2) спэцыя́льны, наўмы́сны

3) дакла́дны (ко́пія)

4) тэрміно́вы; сьпе́шны; ху́ткі

express train — ху́ткі цягні́к, экспрэ́с -а m.

express delivery — тэрміно́вая даста́ўка (лісто́ў)

express highway — аўтастра́да для ху́ткае язды́

3.

n.

1) спэцыя́льны паслане́ц, кур’е́р -а m. & f.

2) экспрэ́с -а m. (ху́ткі цягні́к, аўто́бус)

4.

adv.

экспрэ́сам, непасрэ́дна, про́ста

•

- express oneself

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

укла́д​II м.

1. фін. (у банку і г. д.) Éinlage f -, -n; Depósitum n -s, -síten і -síta;

ба́нкаўскі ўкла́д Bánkguthaben n -s, -;

бестэрміно́вы ўкла́д únbefristete Éinlage, Deposít n -(e)s; féste Spáreinlage, féstes Spárguthaben, Síchteinlage f -, -n;

тэрміно́вы ўкла́д befrístete Éinlage, Termíneinlage f;

укла́д на прад’яўніка́ Ínhabersparguthaben n;

чэ́кавы ўкла́д Schéckeinlage f;

узя́ць [зняць] укла́д die Éinlage (von der Bank) ábheben*;

2. гл. унёсак

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

плаце́ж м. бухг., камерц. Záhlung f -, -en; Záhlungsleistung f, Bezáhlung f, Begléichung f -, -en, Rückzahlung f, Éinlösung f -, -en, Tílgung;

плаце́ж на ра́ты [ў растэрміно́ўку] Rátenzahlung f -, -en;

тэрміно́вы плаце́ж Termínzahlung f -, -en;

тэ́рмін плацяжу́ Záhlungstermin m -(e)s, -e, Záhlungsfrist f -, -en, Fälligkeitstermin m -(e)s, -e;

пераво́дзіць плаце́ж (каму-н.) auf j-n Záhlung ánweisen*;

плаце́ж па вэ́ксалі Éinlösung des Wéchsels;

плаце́ж па раху́нку Begléichung éiner Réchnung

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

due

[du:]

1.

adj.

1) нале́жны; заслу́жаны; адпаве́дны

with due respect — з нале́жнай паша́най

the due reward — нале́жная ўзнагаро́да

2) які́ нале́жыцца, нале́жны

the money due him for his work — гро́шы, які́я нале́жацца яму́ за пра́цу

3) тэрміно́вы

The train is due in ten minutes — Цягні́к паві́нен прыйсьці́ за дзе́сяць хвілін

2.

n.

нале́жнае, заслу́жанае n.

3.

adv.

дакла́дна; про́ста

The wind is due east — Ве́цер дзьме про́ста на ўсхо́д

•

- due to

- dues

- Give a person his due

- in due time

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

вэ́ксаль м. фін. Wéchsel m -s, -;

апратэстава́ны вэ́ксаль «geplátzter» [zu Protést gegángener] Wéchsel;

бла́нкавы вэ́ксаль Blánkowechsel m, óffener Wéchsel;

камерцы́йны вэ́ксаль Hándelswechsel m;

кароткатэрміно́вы вэ́ксаль Wéchsel auf kúrze Sicht;

неапла́чаны вэ́ксаль nótleidender [únbezahlter] Wéchsel;

пага́шаны вэ́ксаль éingelöster [bezáhlter] Wéchsel;

перавадны́ вэ́ксаль gezógener Wéchsel;

пратэрмінава́ны вэ́ксаль ábgelaufener Wéchsel;

про́сты вэ́ксаль Éigenwechsel m, Sólawechsel m;

тэрміно́вы вэ́ксаль präzisíerter Wéchsel;

вэ́ксаль на атрыма́нне Besítzwechsel m;

вэ́ксаль на прад’яўніка́ Stíchwechsel m;

вэ́ксаль у заме́жнай валю́це Devisen [-vi:-] pl;

вэ́ксаль, які́ паві́нен быць апла́чаны ў пэ́ўны тэ́рмін Náchsichtwechsel m;

плаці́ць па вэ́ксалю éinen Wéchsel éinlösen;

выдава́ць вэ́ксаль éinen Wéchsel áusstellen;

прад’яві́ць вэ́ксаль éinen Wéchsel präsentíeren [vórlegen];

трасі́раваць вэ́ксаль éinen Wéchsel trassíeren [begében, zíehen]

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Пі́льна, пі́льня, пі́льно, пі́лна, пілне, пілно ’вельмі, настойліва’, ’неаслабна’, ’уважліва’, ’тэрмінова’, ’не адрываючыся, не паднімаючыся з гнязда’, ’старанна’, ’абавязкова’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Мядзв., Юрч., Яруш., Мал., Варл., Касп., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС; бялын., Янк. Мат.; Карскі, Труды; Мат. Маг.; Бяльк.), пі́льненечка ’ўважліва’ (Ян.); пільнава́ць, пілнава́ць, пільнява́ць, пільнува́ць, пільнова́ті, пільнува́тэ, пілмава́ць ’наглядаць, вартаваць, сцерагчы, сачыць, падпільноўваць, падсцерагаць’, ’старацца’, ’пасціць’, ’няньчыць’, ’марудзіць’; ’старанна працаваць’, ’трымацца гаспадаркі’ (ТСБМ, Шн. 1, Мядзв., Гарэц., Мал., Яруш., Нас.; барыс., Шн. 2; Бір. Дзярж.; Сцяшк. Сл., Шат., Касп., Варл., ТС, Сл. ПЗБ); пільнава́цца ’асцерагацца’ (Варл.), ’прытрымлівацца чаго-н.’ (Шат.), пільнява́цца ’тс’ (шальч., Сл. ПЗБ); пільнува́ння ’падсцераганне’, пільнасць ’асцярожнасць’ (Варл.), ’уважлівасць’ (шальч., Сл. ПЗБ), ’нагляд’ (Скарбы); пільноўка ’вартаванне, нагляданне за чым-н.’ (Нас.); пільны ’неадкладны, тэрміновы’ (навагр., Нар. словатв.), ’акуратны’, ’патрэбны, неабходны’, ’старанны’ (Нас., Шат.) — утворана ад дзеяслова *piliti (Насовіч, 414) > пілі́ць 2 (гл.): прасл. *pil‑ьnъ(jь) > укр. пи́льний, рус. пил́ьный, пи́лен, польск., н.-, в.-луж. pilny, чэш., славац. pilný, ц.-слав. пильнъ; *pil‑ьnъ > *pilьno; *pil‑ьnъ > *pil‑ьn‑ova‑ti: укр. пильнува́ти, рус. паўд. пильнова́ть, польск. pilnować, pilować, н.-луж. pilnowaś se, чэш. ляш. piľovať, славац. pilnovať; не выключана магчымасць запазычання з польск. pilnować (Цвяткоў, Запіскі, 60; Мядзведскі; Булыка, Лекс. запазыч., 185). Тэдэска (Language, 27, 18) мяркуе, што прасл. pil‑ьnъ узнікла шляхам рэдукцыі з *pri‑lьg‑ьnъ, параўн. рус. приле́жный ’які старанна прыкладаецца да чаго-н., аддана прысвячаецца чаму-, каму-н.’ Міклашыч (246) супастаўляе pilьnъ з літ. pil̃nas ’старанны, уважлівы’, якое, аднак, з польск. pilny (Фрэнкель, 1, 591). Ондруш (SlW, 1975, 119) узводзіць прасл. *pil‑ьnъ(jь) ад незахаванага дзеяслова *piti ’рэзаць’ з наступным развіццём семантыкі ’баявы, змагар’ > ’настойлівы, старанны’; Шустар-Шэўц (14, 1064) звязвае лексему з літ. pìlti ’ліць, сыпаць’ > ’хутка цячы’ > ’хуткі, імклівы’; Станкевіч (Зб. Бірнбаўму, 1985, 412) выводзіць прасл. *pilьnъ ад *piliti, а апошняе — ад *pil‑/*pyl‑ ’певень’ (пры першаснай сувязі дзеяслова з семантыкай сексуальнага ўзбуджэння). Прымаючы пад увагу канкрэтныя значэнні ў некаторых слав. прыметнікаў: польск. pili ’свой, родны’, niepili ’чужы, незнаёмы, няродны’, чэш. pile ’клопат’, якое Шаўр (Etym. Brunensia, 109 і наст.) уводзіў у і.-е. гняздо *pei̯t‑ ’клапаціцца’, в.-луж. pilny ’тоўсты, тлусты’. Варбот (БСИ–1998–1999. М., 2000, 24–26) уключае ў кола вытворных гняздо і.-е. *pei̯(ə)‑/*pī̆‑ ’тлусцець’, ’знаходзіцца ў вялікай колькасці’ і прасл. *pilъ(jь), пазней — pilь(jь) са значэннем ’тлусты, тоўсты’ = ’адкормлены’, адсюль — ’свой, родны’. Ад *pilъ(jь) паходзіць дзеяслоў *piliti ’клапаціцца, старацца’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)