рот, ‑а, М ‑роце; мн. раты, ‑оў; м.

1. Поласць паміж верхняй і ніжняй сківіцамі і шчокамі да глоткі. [Маёр:] — У нас тут, бачыце, чарніц вельмі многа. Я вось вяртаўся з заставы ды так і не вытрымаў, злез з каня ды давай заграбаць іх у рот, як мядзведзь. Брыль. Не адчуваў голаду пакуль што і Віктар, толькі ў роце было неяк нядобра. Маўр. // Разрэз губ. — Нічога, і мне яшчэ засталося, — выцер чамусь рукавом рот Антось. Васілевіч. // Пашча, дзюба ў звера, рыбы, птушкі. З рота [у дзіка] тырчаць вялікія, вострыя, як нажы, і загорнутыя ўгору іклы, — грозная і небяспечная для ворагаў зброя. В. Вольскі.

2. перан. Разм. Тое, што і ядок. Тры дзесяціны зямлі, вядома, не маглі пракарміць сем ратоў, як часта казаў сам пісьменнік. Бядуля. Каб скараціць выдаткі і пазбавіцца ад лішняга рота, .. [Ліда] разлічыла Олю і ў гэтыя ж яслі аддала Аліка. Васілевіч.

•••

Адкрыць рот гл. адкрыць.

Глядзець у рот гл. глядзець.

Закрыць рот каму гл. закрыць.

Замазаць рот каму гл. замазаць.

Заткнуць рот каму гл. заткнуць.

Заціснуць рот каму гл. заціснуць.

Макавага зярнятка (макавай расінкі) у роце не было гл. быць.

На поўны рот — папоўніцы, удосталь (есці).

Ні кроплі (каплі) у рот не браць гл. браць.

Пальца ў рот не кладзі каму гл. класці.

Разявіўшы рот гл. разявіўшы.

Разявіць рот гл. разявіць.

Рот не закрываецца ў каго — а) пра ахвотніка многа і пустое гаварыць. — Гэта твой язык жахаецца і направа і налева, дурань, — адказваў Сідар, не пазіраючы на Антося, бо ці варта на такога дурня глядзець! — У цябе і рот не закрываецца, пустальга. Чарнышэвіч; б) пра вялікае хаценне спаць, частае пазяханне; в) пра таго, хто часта і многа есць.

У рот не лезе што гл. лезці.

У роце растае гл. раставаць.

У роце расце гл. расці.

Як вады ў рот набраць гл. набраць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Maul

n -(e)s, Mäuler мы́са, зя́па, па́шча, пы́са

~ hálten! — маўча́ць!

ein süßes ~ máchen — надава́ць тва́ру ліслі́вы [падлі́злівы] вы́раз

ein (schíefes) ~ máchen — скрыві́ць кі́слую мі́ну

ein gróßes ~ sein — быць гру́бым

j-m das ~ verbíeten* — прыму́сіць каго́-н. замо́ўкнуць

j-n in der Léute Mäuler bríngen* — распаўсю́джваць дрэ́нныя чу́ткі пра каго́-н.

◊ dem geschénkten Gaul sieht [schaut] man nicht ins ~ — до́ранаму канр ў зу́бы не глядзя́ць

sich (D) das ~ wíschen — ≅ заста́цца з но́сам [ні з чым]

j-m Hónig ums ~ schmíeren — ≅ ліслі́віць каму́-н., лаго́дзіць каму́-н.

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

gęba

gęb|a

ж.

1. разм. рот;

słuchać z rozdziawioną ~ą — слухаць з разяўленым ротам;

2. груб. морда, мурло;

3. (у жывёлы) пыса; пашча;

być mocnym w ~ie — быць вострым (лёгкім, бойкім) на язык; язык гладка ходзіць; гаворыць як макам сыпле; язык як у адваката;

gospodarz całą ~ą разм. сапраўдны гаспадар;

na ~ie wypisane — на твары напісана;

na ~ę — на словах; вусна;

uwierzyć na ~ę — паверыць на слова;

o suchej ~ie — надгаладзь; галаднавата;

~ę sobie kim wycierać — абгаворваць каго;

nie ma co do ~y włożyć — няма чаго есці;

nie ma do kogo ~y otworzyć — няма з кім слоўцам перакінуцца; няма з кім паразмаўляць;

mieć niewyparzoną ~ę — быць нястрыманым на язык; мянціць языком; язык аб зубы біць;

stulić ~ę — прытрымаць язык; змоўкнуць;

upadać na ~ę разм. падаць з ног (ад стомы);

zapomnieć języka w ~ie — язык праглынуць

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)