ВУЛКАНІ́ЧНАЕ ШКЛО́,
аморфная вулканічная горная парода, якая ўтвараецца пры хуткім (без крышталізацыі) застыванні лавы. Пераахалоджаная вадкасць вельмі вял. вязкасці. Можа цалкам складаць вылітыя ліпарытавыя кіслыя, радзей базальтавыя эфузіўныя пароды. Да парод, што складаюцца амаль цалкам з вулканічнага шкла і адрозніваюцца паводле саставу або асаблівасцей структуры, належаць абсідыян, смаляны камень (пехштэйн), пемза, перліт, тахіліт, сордаваліт.
т. 4, с. 292
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
руба́шка, ‑і, ДМ ‑ншы; Р мн. ‑шак; ж.
1. Тое, што і кашуля. Стары таксама падняўся, міжвольна абцягнуў рубашку, без патрэбы паправіў на стале бялюткі абрус, прагнаў з лавы ката. Васілевіч. Раечка ўсхапілася і ў адной рубашцы ўвалілася ў суседні пакой. Лобан.
2. Спец. Верхні слой чаго‑н. Рубашка катла.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
эфузі́ўны
(ад лац. effusio = разліванне)
вывержаны;
э-ыя пароды — магматычныя горныя пароды, якія ўтварыліся ў выніку застывання лавы на паверхні Зямлі (андэзіт, базальт, абсідыян і інш.).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
экстру́зія
(лац. extrusio)
1) выхад вязкай лавы з кратэра вулкана на паверхню Зямлі ў форме купала або слупападобнага ўзняцця;
2) апрацоўка матэрыялаў ціскам, што ствараецца спецыяльнымі прэсамі.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Кана́па ’мэбля ў выглядзе лавы (мяккая або без абіўкі) са спінкай і падлакотнікамі, прызначаная для сядзення некалькіх асоб або ляжання’ (ТСБМ, Гарэц., Шпіл., Яруш., Бяльк., Сцяшк.; карэліц., Янк. Мат.; маст., шальч., Сл. паўн.-зах.), кынап, кына́па ’тс’ (Бяльк.); кана́фа (чэрв., Сл. паўн.-зах.; Жд. 3). Запазычана з польск. kanapa ’тс’, якое з франц. canapé < с.-лац. canapeum < лац. cōnōpēum, conōpium ’ложак з палогам ад камароў’ < ст.-грэч. κωνωπεῑον, κώνωψ ’камар’ (Слаўскі, 2, 41–42).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пакале́чаны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад пакалечыць.
2. у знач. прым. Які атрымаў калецтва; знявечаны. [Алена] спынілася каля лавы.., падняла посцілку, зірнула на мёртвы пакалечаны твар дзяўчыны і самлела. Чарнышэвіч. // Які атрымаў значныя пашкоджанні, даведзены да нягоднасці (пра рэчы, прадметы). Дрэвы.. стаялі пакалечаныя, і замест галінак тырчалі ў розныя бакі кароткія абрэзкі сукоў. Шахавец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
АКРЭ́ЦЫЯ
(ад лац. accretio прырошчванне),
павелічэнне памераў прыроднага цела за кошт паступлення рэчыва на яго паверхню. Адрозніваюць акрэцыю: планеты (кансалідацыя часцінак протапланетнага воблака ў масіўнае цела планеты), кантынента (разрастанне кантынента за кошт далучэння новых блокаў з кантынентальнай карой — тэрэйнаў або пераўтварэння акіянскай кары ў кантынентальную), літагенетычную (рост мінер. новаўтварэння з паверхні утварэнне канкрэцый), вулканічную (кансалідацыя лавы вакол зацвярдзелага ядра) і інш.
М.А.Нагорны.
т. 1, с. 202
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АА́ХУ
(Oahu),
востраў у Ціхім ак., у складзе Гавайскіх астравоў. Тэр. ЗША. Пл. 1574 км². Нас. 836,2 тыс. Чал. (1990). Паверхня гарыстая (выш. да 1228 м), складзена з лавы. Клімат пасатны. Найб. населены і эканам. развіты востраў архіпелага. Важны трансп. вузел. Плантацыі ананасаў, цукр. трыснягу. Турызм. Гал. горад і адм. ц. штата Гаваі—Ганалулу. На востраве ваенна-марская база ЗША Пёрл-Харбар.
т. 1, с. 9
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГАРА́, мантаньяры,
1) у час франц. рэвалюцыі 1789—99 назва рэв.-дэмакр. крыла Канвента, якая прадстаўляла партыю якабінцаў; займала на пасяджэннях верхнія лавы (адсюль назва).
2) У час франц. рэвалюцыі 1848 група дробнабурж. дэмакратаў ва Устаноўчым сходзе, якая лічыла сябе наследнікамі ідэй мантаньяраў канца 18 ст. У лют. 1849 «Новай Гарой» назвалі блок дробнабурж. дэмакратаў і сацыялістаў.
Літ.:
Молчанов Н.Н. Монтаньяры. М., 1989.
т. 5, с. 37
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
уздо́ўж
1. нареч., см. удо́ўж 1;
2. предлог с род. вдоль;
у. сцен стая́лі ла́вы — вдоль стен стоя́ли ла́вки;
лю́дзі ішлі́ ўздоўж бе́рага — лю́ди шли вдоль бе́рега
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)