Вельмі цёплы. Расстаюся з бацькам Енісеем, Добры ён, прывёў мяне сюды І ў душы цяплюткі жар пасеяў На бязмежжах вечнай мерзлаты.Калачынскі.Ну, як не ўспомніць Чэрвень загарэлы! Дакошвае лугі — знаходзіць гнёзды, Кладзе ў яе [шапку] цяплюткіх птушанят.Барадулін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Wärme
f -
1) цяпло́, цеплыня́ (тс. перан.); жар (тс. перан.)
mit gróßer ~ — з вялі́кай сімпа́тыяй [цеплынёй]
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
жже́ниеср. (жар в теле) смыле́нне, -ння ср., пяко́та, -ты ж.;
жже́ние в груди́ смыле́нне (пяко́та) у грудзя́х.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
у́гольеср., собир., прост. вуго́лле, -лля ср.; (горячее)жар, род. жа́ру м.;
◊
как на у́гольях як на вуго́ллі.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ко́пка ’пячурка, дзе сушаць рэчы, дзе захоўвалі жар’ (ТС, Мат. Гом., Жыв. сл., Нар. словатв., Жд. 3, КЭС, лаг., Хар., Сл. паўн.-зах.). Гл. капка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пыл ’найдрабнейшыя часцінкі ў паветры і на паверхні’ (ТСБМ, Нас., Ян., Шат., Кос., Растарг., Бяльк., Гарэц., Мал.), пул ’тс’ (ТС; люб., Сл. ПЗБ), пыл ’лёгкія адходы пры веянні’ (Нас.), пыл, пэл ’пушок, што адлятае пры тканні’ (Уладз.), ’жар, раздражненне’: в пылу сказавъ (Нас.), укр.пил, рус.пыл, пыль ’жар, полымя; пыл, пылок; снег, пена’, польск.pył ’пылок’ (з усх.-слав., Банькоўскі, 2, 969), чэш.pyl ’пылок з кветак’, славац.pyl. Дакладных адпаведнікаў няма; узводзяць да і.-е.pū‑ ’дуць’, параўн. літ.pū̃sti, лат.pùst ’дуць’ (гл. пухаць, пыхаць), грэч.πῦρ ’агонь’ і пад. (Фасмер, 3, 418); Банькоўскі (2, 969) мяркуе пра першаснае значэнне ’дробнае парахно’ і структуру *pū‑l‑, параўн. літ.pū́ti ’ператварацца ў пыл, гніць’, pū́liai ’гной (у скуле)’, лац.pūs, puris ’тс’, і ў такім выпадку — значэнне ’жар, агонь; запальчывасць’ ад пылаць ’гарэць’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
żar, ~u
м.
1.жар;
jeszcze jest żar w piecu — у печы яшчэ ёсць жар;
mówić z ~em перан. гаварыць з запалам;
2. спёка, гарачыня;
3.тэх. напал;
czerwony żar — чырвоны напал;
biały żar — белы напал
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
жа́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; незак.
Разм.
1. Моцна прыпякаць. Жарыць-скварыць сонца, Ліст не скалыхнецца, Горача бясконца, Рагамі пот льецца.Колас.
2. Рабіць што‑н. заўзята, з азартам. Жарыць польку. Жарыць у карты. Жарыць з гармат. □ Штык зламаў — крышы прыкладам, Збіў прыклад — жар кулаком.Колас.// Бурна, з сілай праяўляцца (пра з’явы прыроды). Дождж жарыць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
1. Заграбаючы, горнучы, перамясціць куды‑н. Угарнуць жар у печ. □ Падкаціўшы да камля сасны веласіпед, я падняў шапку і рукою ўгарнуў у яе вожыка.Сачанка.
2. Загарнуць, ухутаць у што‑н., закрыўшы з усіх бакоў; увярцець, укруціць. Угарнуць рэчы ў паперу. Угарнуць дзіця ў коўдру.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Жыра́нка ’запалка’ (Касп.). Відаць, кантамінацыя кораня жар (гл.) са старой назвай запалкі — серя́нка, зафіксаванай як наўг. у Даля на базе мадэлі назваў прадметаў на ‑анка тыпу біянка ’маслабойка’, раскладанка і г. д., аб якіх Сцяцко, Афікс. наз., 28–29.