гра́дус

(лац. gradus = ступень)

1) адзінка вымярэння вугла або дугі, роўная 1/90 прамога вугла або адпаведна 1/360 акружнасці;

2) адзінка вымярэння тэмпературы (розная па розных тэмпературных шкалах — Цэльсія, Кельвіна, Рэамюра, Фарэнгейта);

3) адзінка вымярэння працэнтнай насычанасці спіртам некаторых напіткаў.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

stéigern

1.

vt

1) павыша́ць, павялі́чваць (цэны, патрабаванні і да т.п.)

2) узмацні́ць (боль, супярэчнасці)

3) грам. утвары́ць вышэ́йшую і параўна́льную ступе́нь

2.

(sich)

1) расці́, павялі́чвацца, павыша́цца

2) узмацня́цца

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

БІЯТЫ́ЧНЫ ПАТЭНЦЫЯ́Л,

1) спадчынна абумоўленая ступень супраціўляльнасці віду ўздзеянню неспрыяльных фактараў навакольнага асяроддзя (у т. л. антрапагенных).

2) Патэнцыяльная здольнасць жывых арганізмаў павялічваць сваю колькасць у геам. прагрэсіі пры размнажэнні без уздзеяння вонкавых факгараў. Вызначаецца сярэдняй велічынёй прыплоду або скорасцю, з якой пры гіпатэтычным бесперашкодным размнажэнні асобіны дадзенага віду ўкрыюць усю паверхню зямнога шара раўнамерным слоем (напр., скорасць для сланоў складае 0,3 м/с, для некат. мікраарганізмаў — сотні м/с). Розніца паміж біятычным патэнцыялам і рэалізаванай колькасцю асобін папуляцыі адлюстроўвае супраціўленне асяроддзя, з якім арганізмы знаходзяцца ў антаганістычных адносінах. Змяненні плоднасці і выжывання жывёл адбываюцца пад уздзеяннем навакольнага асяроддзя (абіятычных фактараў) і ў выніку міжвідавых і ўнутрывідавых узаемаадносін. Вял. ролю ў гэтых працэсах адыгрываюць унутрыпапуляцыйныя механізмы, якія забяспечваюць актыўную рэакцыю папуляцыі на вонкавыя ўздзеянні. У звычайных умовах скорасць размнажэння арганізмаў з кароткім жыццёвым цыклам (бактэрый пры ўспышцы эпідэміі, водарасцяў пры цвіценні вадаёма) блізкая да велічыні біятычнага патэнцыялу. Вызначэнне біятычнага патэнцыялу неабходна пры распрацоўцы метадаў барацьбы са шкоднымі відамі для павелічэння колькасці карысных відаў, аховы і рацыянальнага выкарыстання жывёльнага свету, пры экалагічных экспертызах тэхн. праектаў, стварэнні жывёлагадоўчых комплексаў, рыбных гаспадарак і інш. 3) Ступень здольнасці жывога покрыва трансфармаваць сонечную энергію ў ходзе біялагічнага кругавароту. Тэрмін «біятычны патэнцыял» увёў амер. эколаг Р.Н.Чэпмен (1925) у сувязі з праблемай дынамікі колькасці жывёл.

Г.А.Семянюк.

т. 3, с. 180

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

кваліфіка́цыя

(с.-лац. qualificatio, ад лац. qualitas = якасць + facio = раблю)

1) ступень падрыхтаванасці чалавека да якой-н. працы (напр. спецыяліст высокай кваліфікацыі);

2) рабочая прафесія, спецыяльнасць (напр. к. механіка);

3) характарыстыка якасці, ацэнка чаго-н. (напр. к. тавараў масавага ўжытку).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

вучо́ны

1. (пра чалавека) geléhrt;

2. (у адносінах да навукі) geléhrt, wíssenschaftlich;

вучо́нае грама́дства wíssenschaftliche Geséllschaft;

вучо́ная ступе́нь akadémischer Grad;

вучо́нае зва́нне Professórentitel m -s, -;

3. (дрэсіраваны) ábgerichtet, dressíert;

4. у знач наз м Geléhrte (sub) m -n, -n, Wíssenschaftler m -s, -;

сусве́тны вучо́ны ein Geléhrter von Wéltruhm

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

кра́йнасць ж

1. (крайняя ступень чаго-н) Extrém n -s, -e;

упада́ць у кра́йнасць ins Extrém verfállen*, etw. auf die Spítze tréiben*;

2. (цяжкае становішча) äußerste Not;

даве́сці да кра́йнасці j-n bis zum Äußersten tréiben*;

да кра́йнасці разм äußerst, im höchsten Gráde;

у кра́йнасці разм im äußersten [schlímmsten] Fall

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

даміна́нта

(лац. dominans, -ntis = пануючы)

1) дамінуючая ідэя, асноўная прымета або важнейшая састаўная частка чаго-н.;

2) пераважная сістэма нервовых цэнтраў, якая вызначае характар рэакцыі арганізма на раздражняльнікі;

3) муз. пятая ступень дыятанічнай гамы, а таксама акорд, пабудаваны на гэтай ступені гукараду.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

журы́

(фр. jury)

1) група спецыялістаў-экспертаў на конкурсе, спаборніцтве, выстаўцы, якая вызначае ступень майстэрства ўдзельнікаў і прысуджае прэміі і ўзнагароды;

2) калегія прысяжных (непрафесіянальных суддзяў), якія ўдзельнічаюць у разглядзе крымінальных і грамадзянскіх спраў у Францыі, Вялікабрытаніі, ЗША і некаторых іншых краінах.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

ВО́БЛАЧНАСЦЬ,

1) сукупнасць воблакаў над пэўнай тэрыторыяй або ў атмасферы.

2) Ступень укрыцця неба воблакамі па 10-бальнай шкале ці ў працэнтах. Нуль балаў (працэнтаў) адпавядае бязвоблачнаму небу, 10 балаў (100%) — поўнаму ўкрыццю неба воблакамі. У сярэднім воблакі ўкрываюць каля палавіны зямнога шара, найменшая воблачнасць у трапічных пустынях, найбольшая ў раёнах з экватарыяльным і мусонным кліматам. На тэр. Беларусі воблачнасць у сярэднім за год 6—7 балаў. Воблачнасць уплывае на надвор’е і клімат: зімой і ноччу перашкаджае зніжэнню т-ры, летам і днём памяншае награванне зямной паверхні сонечнымі прамянямі, змякчае клімат унутры мацерыкоў.

т. 4, с. 246

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

АДНАРО́ДНАЯ ФУ́НКЦЫЯ,

функцыя адной або некалькіх пераменных, якая адпавядае ўмове: пры адначасовым множанні ўсіх пераменных на адзін і той жа адвольны лік значэнне функцыі памнажаецца на некаторую ступень гэтага ліку.

Напр., f(λx, λy, ..., λu) = λn f(x, y, ..., u) , дзе n — паказчык аднароднасці, або вымярэння аднароднай функцыі. Сустракаюцца ў геам. формулах. Калі x = f(a, b, ... , 1) , дзе a, b, ..., 1 — даўжыні адрэзкаў, вымераных адным адвольным маштабам, то правая частка выразу павінна быць аднароднай функцыяй (вымярэнне 1, 2 або 3 у залежнасці ад таго, што вызначае x — даўжыню, плошчу або аб’ём).

т. 1, с. 123

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)