закрану́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; заг. закрані; зак., каго-што.
1. Дакрануцца, даткнуцца да каго‑, чаго‑н. Стрыж ляцеў, На хаце латы Закрануў крылом сваім. Дзеружынскі. Мышка і палезла туды, ды, як па бяду, закранула шклянку, што стаяла на самым краі палічкі. Шуцько. // перан. Зачапіць, пакінуць свой след. Вайна гэтага мястэчка амаль не закранула. Васілевіч. Змены, што прынесла савецкая ўлада ў вёску, закранулі і Пустку. Хадкевіч. // перан. Аказаць уздзеянне на каго‑, што‑н.; усхваляваць, узрушыць. Яшчэ да болю закранае душу гарачы позірк чулы. Тарас. Відаць, успамін закрануў балючыя раны мінулага. Сіняўскі.
2. перан. Спыніцца на чым‑н., звярнуць увагу на што‑н. пры размове, гутарцы і пад. Праз пару дзён.. бабка неяк сама закранула гэта пытанне. Скрыпка.
3. Запыніць, выклікаць на размову. «Прайду моўчкі, — вырашыў Васіль, — дый толькі таго, не буду чапаць.. [цётку Касмініху], то, можа, і яна мяне не закране». Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тлума́чыць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; незак.
1. што. Даваць якое‑н. тлумачэнне чаму‑н.; раскрываць сэнс, сутнасць чаго‑н. Тлумачыць закон. Тлумачыць вучэнне. Тлумачыць слова. □ І як ні хітрыў .. [Лабановіч] сам з сабою, як ні тлумачыў гэты факт, але аднаго не мог пабароць у сабе — не думаць аб панне Ядвісі. Колас. // Каменціраваць які‑н. твор пісьменніка, твор пісьменнасці. Тлумачыць «Раскіданае гняздо» Я. Купалы. □ Народную легенду .. [Міровіч] успрымае і тлумачыць па-свойму. Сабалеўскі.
2. што і без дап. Асвятляць якое‑н. пытанне, дапамагаючы засвоіць, зразумець сэнс чаго‑н. Потым [Вера Адамаўна] пачала нячутна хадзіць па класе і вольна, без усякага напружання голасу, тлумачыць новую тэму па літаратуры. Ермаловіч. — Саўгас наш малады, — тлумачыў Іван Іванавіч рабятам, — можна сказаць, на голым месцы ўсё пачынаем. Даніленка. Захар Пятровіч паставіўся да .. [Міхася] уважліва: падрабязна тлумачыў яму, што для чаго служыць, і навошта тое ці іншае робіцца. Шахавец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Габ ’вяз, Ulmus’ (Весці, 1969, 4, 125), габіна ’вяз гладкі, звычайны, Ulmus laevis L.’ (Гродз. Ан.; Кіс.) — Кіс., 135. Польск. gab, gabina ’тс’. Раней лічылі, што гэтыя слав. словы роднасныя з літ. guobà, gúobas ’тс’, лат. guôba (і далей з слав. назвамі дрэў *gabrъ, *grabrъ, *grabъ). Параўн. Буга (Rinkt., 1, 604), які параўноўвае слав. *gabrъ, польск. gab, gabina з балт. словамі і аддзяляе *grabъ (II, 104, 340; Фрэнкель, 1, 176–177). Непакупны (Лекс. балтызмы, 29) указвае, што польск. словы лакалізуюцца ў гаворках Аўгустоўскага павета па суседству з Гродзеншчынай. Польск. і бел. словы ўтвараюць пэўны арэал каля паўднёвай граніцы Літвы і з’яўляюцца запазычаннем з літ. мовы. Застаецца няясным пытанне пра шлях запазычання ў бел. мову (прама з літ. мовы ці праз польск.). Таксама няясна, як утварылася вытворнае габіна самастойна (ад габ) ці гэта запазычанне з польск. gabina? Формы габ могуць адлюстроўваць літ. gúobas, а габіна, gabina (< *gaba?), магчыма, узыходзяць да літ. guobà (для тыпу габіна гэта меркаванне не абавязковае: габіна можа быць утворана прама ад габ, а не ад габа).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дабы́ць ’здабыць’, дабыва́ць ’здабываць’. Агульнаславянскі дзеяслоў праславянскага характару. Параўн. укр. добу́ти ’здабыць, набыць, дастаць’, рус. добы́ть дастаць, набыць і г. д.’, ст.-рус. добыти ’набыць, здабыць; дажыць’, чэш. dobyti ’здабыць, набыць, зарабіць; завалодаць, авалодаць; дастаць, выцягнуць’, славац. dobyť ’захапіць, авалодаць; дабыць, дабіцца’, в.-луж. dobyć ’астацца; здабыць, зарабіць; авалодаць, захапіць, перамагчы’, н.-луж. dobyś ’астацца, выцерпець да канца’, польск. dobyć ’астацца, прабыць; выцягнуць, дастаць; захапіць, авалодаць’, балг. доби́я ’здабыць; раджаць’, серб.-харв. до̀бити ’здабыць, атрымаць’, славен. dobíti ’атрымаць і да т. п.’ Прасл. *dobyti (прэфікс *do + дзеяслоў *byti). Агляд форм гл. у Трубачова, Эт. сл., 5, 47–48. Не вельмі ясным застаецца пытанне аб першапачатковым значэнні слова. Некаторыя даследчыкі мяркуюць, што зыходзіць трэба з ’раджаць’ (агляд гл. Махэк₂, 122). Паводле Трубачова (там жа, 48), лепш думаць, што гэта апошняе з’яўляецца мясцовым сінонімам. Махэк услед за Матлам (гл. Махэк₂, 122) лічыць, што развіццё семантыкі ішло так, як у лац. слова pecu ’жывёла’ > ’маёмасць, грошы’. Зыходным, паводле Махэка, для *dobyti з’яўляецца ’нарадзіць’. Гэта значэнне было агульным, але сёння захавалася ў балг. мове.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
nóż
м.
1. нож;
nóż kuchenny — кухонны нож;
nóż chirurgiczny — скальпель;
nóż sprężynowy — раскладны нож; сцізорык;
2. разец;
nóż tokarski — такарны разец;
postawić sprawę na ostrzu noża — паставіць пытанне рубам;
mieć nóż na gardle — быць у безвыходным становішчы; быць загнаным у кут
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
zachodzić
zachodz|ić
незак.
1. заходзіць;
~ić z boku (od tyłu) — заходзіць, падыходзіць збоку (ззаду);
2. заходзіць; наведваць;
3. czym пакрывацца; зацягвацца;
4. адбывацца; здарацца; узнікаць;
~ą wypadki — здараюцца аварыі;
~i pytanie — узнікае пытанне;
~i różnica — ёсць розніца;
nie ~i potrzeba — няма патрэбы
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
твой, ж. твая́, ср. тваё, мн. твае́;
1. мест. притяж., м. твой;
т. сын — твой сын;
з твайго́ до́му — из твоего́ до́ма;
твая́ во́ля — твоя́ во́ля;
тваё пыта́нне — твой вопро́с;
2. в знач. сущ. (муж, жена) твой, твоя́;
т. (твая́) до́ма? — твой (твоя́) до́ма?;
◊ спра́ва твая́ — де́ло твоё;
не твая́ бяда́ — фам. не твоя́ печа́ль;
не твая́ спра́ва — не твоё де́ло
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
больно́й
1. прил. (подверженный болезни) хво́ры; (связанный с ощущением боли) балю́чы;
больно́й челове́к хво́ры чалаве́к;
больно́е се́рдце хво́рае сэ́рца;
больно́й па́лец балю́чы па́лец;
больно́й дизентери́ей хво́ры на дызентэры́ю (крыва́ўку);
2. прил., перен. (уязвимый) балю́чы; (болезненно переживаемый) хво́ры; (слабый) сла́бы́;
больно́е самолю́бие хво́рае самалю́бства;
больно́е ме́сто сла́бае ( слабо́е) ме́сца;
больно́й вопро́с балю́чае пыта́нне;
3. сущ. хво́ры, -рага м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
touch2 [tʌtʃ] v.
1. чапа́ць, крана́ць; дакрана́цца, датыка́цца;
touch at a port захо́дзіць у порт;
touch shore падплыва́ць да бе́рага
2. закрана́ць (пытанне, праблему і да т.п.)
3. узруша́ць, узру́шваць, расчу́льваць, хвалява́ць;
touch slightly лёгка дакрана́цца;
He was to uched to tears. Ён быў крануты да слёз.
♦
to uch bottom BrE дайсці́ да са́мага ні́зкага ўзро́ўню (пра цэны, падзеі);
touch wood дакрана́цца да чаго́-н. каб прадухілі́ць бяду́
touch down [ˌtʌtʃˈdaʊn] phr. v. прызямля́цца (пра самалёт)
touch up [ˌtʌtʃˈʌp] phr. v. выпраўля́ць, паляпша́ць
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
вы́рашыць, ‑шу, ‑шыш, ‑шыць; зак.
1. з інф. або з дадан. сказам. Прыйсці да якога‑н. вываду, заключэння. Дзень у мяне быў у запасе, і я вырашыў навесці парадак у сваім жыллі. Ракітны. Васіль вырашыў, што ў сябра нейкая непрыемнасць і чакаў, калі Саша загаварыць сам. Шуцько.
2. што. Рашыць, знайсці адказ на што‑н. Вырашыць пытанне, праблему. □ Сацыялізм вырашыў вялікую сацыяльную праблему — ліквідаваў эксплуататарскія класы і прычыны, якія параджаюць эксплуатацыю чалавека чалавекам. Праграма КПСС. Вызваленне Панаса з няволі і выпадковае шчаслівае спатканне з ім вырашылі тую задачу, што паставіў сабе дзед Талаш. Колас. Прыйшла нарэшце тая ноч, якая павінна была вырашыць усё. Кулакоўскі.
3. што і з інф. Прыняць рашэнне. Па заяве ж, як і дамагаўся Міхал, вырашылі стварыць камісію і даручылі ёй яшчэ раз праверыць факты. Карпаў.
4. што. Рассудзіць. Вырашыць спрэчку, непаразуменне.
•••
Вырашыць лёс каго — прыняць рашэнне па якім‑н. пытанні, якое звязана з чыімі‑н. інтарэсамі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)