гра́мата, ‑ы, ДМ ‑мэце, ж.

1. Уменне чытаць і пісаць. Сельскі настаўнік павінен быў вучыць на сяле грамаце і дзяцей і дарослых. «Беларусь». Пайшоў Антось у армію цёмным хлопцам і вырас у барацьбе да камандзіра, навучыўся грамаце. Чарнышэвіч. // Пачатковыя звесткі з якой‑н. галіны ведаў. Музычная грамата. Палітычная грамата. Тэхнічная грамата.

2. Афіцыйны дакумент, якім узнагароджваюць за пэўныя поспехі. Пахвальная грамата. Ганаровая грамата.

3. Уст. Пісьмо, пасланне. □ Першае вядомае гісторыкам пісьмовае сведчанне, у якім адзначаецца роля Мінска ў Вялікім княстве Літоўскім, — гэта грамата вялікага князя літоўскага ад 1444 года. «Полымя».

•••

Ахоўная грамата — дакумент, які сведчыць, што асоба або яе маёмасць знаходзіцца пад асаблівай аховай дзяржаўнай улады.

Берасцяная грамата — старажытнарускія пісьмы і дакументы, напісаныя на бяросце.

Вярыцельная грамата — урадавы дакумент пра назначэнне пэўнай асобы дыпламатычным прадстаўніком у якой‑н. дзяржаве.

Кітайская грамата — пра што‑н. цяжкае для разумення; тое, у чым цяжка разабрацца.

Фількава грамата — непісьменны складзены дакумент; дакумент, які не мае юрыдычнай сілы.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

напе́радзе, прысл. і прыназ.

1. прысл. На нейкай адлегласці перад кім‑, чым‑н. Наперадзе быў фронт. □ Наперадзе, праз паўкіламетра, шлях браўся направа. Мележ. Дзед Астап ступіў колькі крокаў да невялічкай хвойкі, якая цямнелася наперадзе. Лынькоў. // Паперадзе іншых, перад кім‑, чым‑н. Перад апошнім домам машына, што ішла наперадзе, спынілася. Паслядовіч. // Сярод першых, першым у якой‑н. справе. Матцы хочацца бачыць сваё дзіця ў людскім авангардзе, наперадзе. Ермаловіч. Камуністы наперадзе ўсюды, заўсёды. Танк.

2. прысл. У будучым. Наперадзе цэлае жыццё. У яго ўсё наперадзе. □ Наперадзе многа дарог І шмат далячынь. Колас. // Аб тым, што яшчэ будзе. Наперадзе чакала работа цяжкая і доўгая: малацьба. Чарнышэвіч. Спяшацца асабліва не было чаго, бо прымчалі хутка і дзень быў яшчэ наперадзе. Кулакоўскі.

3. прыназ. з Р. Спалучэнне з прыназ. «наперадзе» выражае прасторавыя адносіны: ужываецца пры назве асобы ці прадмета, на некаторай адлегласці перад якімі хто‑, што‑н. знаходзіцца. Наперадзе палка над галовамі салдат плыў у паветры штандар. Самуйлёнак.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

дакуме́нт м

1. (дзелавая папера) Dokumént n -es, -e;

афармля́ць дакуме́нт ein Dokumént áusfertigen;

візава́ць дакуме́нт ein Dokumént visíeren [-vi-] завяра́ць дакуме́нт ein Dokumént begláubigen;

уруча́ць дакуме́нт ein Dokumént áushändigen;

заснава́льніцкі дакуме́нт konstituíerendes Dokumént, Gründungsurkunde f;

пацвярджа́льны дакуме́нт Belég m -(e)s, -e; Náchweis m -(e)s, -e;

суправаджа́льны дакуме́нт Begléitschein m;

юрыды́чны дакуме́нт Réchtsdokument n, jurístisches Dokumént;

2. (пасведчанне асобы) Áusweis m -es, -e;

3. (грамата) Úrkunde f -, -n;

4. (важная папера) Beschéinigung f -, -en; Schríftstück n -(e)s, -e; Schein m -(e)s, -e;

◊ ва́шы дакуме́нты, калі́ ла́ска! Íhre Papíere, bítte!

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

списа́ть сов.

1. в разн. знач. спіса́ць, мног. паспі́сваць;

списа́ть текст ру́кописи спіса́ць тэкст ру́капісу;

списа́ть все вы́писки в одну́ тетра́дь спіса́ць (паспі́сваць) усе́ вы́піскі ў адзі́н сшы́так;

списа́ть немно́го де́нег в расхо́д спіса́ць тро́хі гро́шай у расхо́д;

списа́ть отве́т у сосе́да школьн. спіса́ць адка́з у сусе́да;

а́втор списа́л геро́я произведе́ния с живо́го лица́ а́ўтар спіса́ў геро́я тво́ра з жыво́й асо́бы;

списа́ть с корабля́ спіса́ць з карабля́;

2. (срисовать) спіса́ць, змалява́ць;

списа́ть ко́пию с карти́ны спіса́ць (змалява́ць) ко́пію з карці́ны.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

мець, ма́ю, ма́еш, ма́е; меў, ме́ла; май; незак.

1. каго-што. Валодаць кім-, чым-н. як уласнасцю.

М. сваю хату.

2. што. Валодаць чым-н.

М. прафесію.

3. У спалучэнні з В скл. назоўнікаў якія абазначаюць уласцівасць або стан, азначае:

а) дзеянне па знач. гэтага назоўніка.

М. намер (намервацца). М. ахвоту (хацець);

б) быць, знаходзіцца ў якім-н. стане.

М. непрыемнасці.

4. У спалучэнні асабовых форм з інф. набывае знач.: павінен або намерваецца што-н. зрабіць.

◊

Вока не мець (разм.) — быць непрыхільным да каго-н., быць незадаволеным кім-, чым-н.

Вось табе і маеш! (разм.) — вокліч з выпадку чаго-н. нечаканага, дзіўнага, выказванне расчаравання, здзіўлення.

Мець вушы (разм.) — прыслухоўвацца, слухаць.

Мець зуб на каго (разм.) — імкнуцца прычыніць шкоду, непрыемнасць каму-н.

Мець ласку (разм.) —

1) любіць каго-, што-н.;

2) мець гонар, мець магчымасць (зрабіць, сказаць і г.д.).

Мець на прыкмеце — улічваць, браць пад увагу каго-, што-н. для якой-н. мэты.

Мець руку (разм.) — мець падтрымку якой-н. важнай, уплывовай асобы.

Мець слова — атрымліваць дазвол выступіць дзе-н.

Мець справу з кім-чым — уступаць у нейкія адносіны, сутыкацца з кім-, чым-н.

(Не) мець за душой чаго (разм.) — пра наяўнасць (адсутнасць) чаго-н. у каго-н.

|| зак. займе́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е (да 1 і 2 знач.; разм.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

дэклара́цыя

(лац. declaratio = заява, аб’ява)

1) урачыстая праграмная ўрадавая заява, абвяшчэнне ўрадам або арганізацыяй якіх-н. палітычных прынцыпаў, а таксама дакумент, у якім яны выкладзены;

2) заява падаткаплацельшчыка і некаторых катэгорый дзяржаўных служачых пра характар і памер даходаў, маёмаснае становішча;

3) дакумент, які прыкладаецца да грашовых і каштоўных пакетаў, што пасылаюцца поштай за межы краіны;

4) заява мытні ад асобы, якая перасякае граніцу, пра наяўнасць і колькасць у яе рэчаў, каштоўнасцей, валюты.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

спіса́ць сов.

1. в разн. знач. списа́ть;

с. тэкст з кні́гі — списа́ть текст из кни́ги;

с. дыкта́нт у сусе́да — списа́ть дикта́нт у сосе́да;

с. усе́ вы́піскі ў адзі́н сшы́так — списа́ть все вы́писки в одну́ тетра́дь;

с. геро́я рама́на з жыво́й асо́бы — списа́ть геро́я рома́на с живо́го лица́;

с. з карабля́ — списа́ть с корабля́;

2. в разн. знач. исписа́ть;

с. мно́га старо́нак — исписа́ть мно́го страни́ц;

с. каранда́ш — исписа́ть каранда́ш;

3. перен., разг. (избить) исполосова́ть;

с. усю́ спі́ну пу́гай — исполосова́ть всю спи́ну кнуто́м;

◊ с. у расхо́д — списа́ть в расхо́д;

с. у тыра́ж — списа́ть в тира́ж

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

сячы́ несов.

1. (разрубать на части) руби́ть;

с. мя́са — руби́ть мя́со;

с. дро́вы — руби́ть дрова́;

2. (подсекая, валить) руби́ть;

3. (обтёсывать) сечь;

с. ка́мень — сечь ка́мень;

4. (рубя, умерщвлять) руби́ть, сечь;

5. хлеста́ть; сечь;

с. пу́гай — хлеста́ть кнуто́м;

дождж сячэ́ — дождь хле́щет;

6. (о насекомых) жа́лить, куса́ть;

7. перен., разг. (говорить) руби́ть, ре́зать;

сячэ́ нягле́дзячы на асо́бы — ру́бит (ре́жет) невзира́я на ли́ца;

◊ с. з-за пляча́ — руби́ть с плеча́;

лес сяку́ць — трэ́скі ляця́ць — посл. лес ру́бят — ще́пки летя́т;

пакая́ннай галавы́ меч не сячэ́ — посл. пови́нную го́лову меч не сечёт

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

old

[oʊld]

1.

adj.

1) стары́; старэ́нькі

old people — стары́я

old man — стары́ -о́га m.

old woman — стара́я f.

an old house — стары́ дом

old clothes — стара́я во́пратка, ла́хі pl.

to grow old — старэ́ць

2) (пры пыта́ньні пра век асо́бы)

How old is he? — Ко́лькі яму́ гадо́ў?

He is ten years old — Яму́ дзе́сяць гадо́ў

3) закаране́лы

to be old in wrongdoing — быць закаране́лым злачы́нцам

4) да́ўні; былы́

an old friend — да́ўні ся́бра

an old student — былы́ ву́чань

Old Belarusian — старабелару́ская мо́ва

good old fellow — (ласка́льны зваро́т) до́бры чалаве́ча

2.

n.

стары́я часы́

the heroes of old — геро́і стары́х часо́ў

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

палюбі́ць, ‑люблю, ‑любіш, ‑любіць; зак., каго-што.

1. Адчуць любоў да асобы другога полу; пакахаць. [Настаўнік:] — Чаму не сказаць.. [Ядвісі], што я так шчыра і моцна палюбіў яе? Колас. [Анісся:] — Любіла яго? Любіла.. Ды і не разбярэш, часам, за што палюбіш чалавека... Лынькоў.

2. Адчуць глыбокую прыязнасць да каго‑, чаго‑н., стаць адданым каму‑, чаму‑н. За тыя некалькі дзён, што пражыў у Саўкі, Язэп прывык да Стракача, нават палюбіў яго. Якімовіч. Нахмураны і сур’ёзны хадзіў Сцёпка каля будынка рабфака. Зжыўся з ім, палюбіў яго. Колас.

3. і з дадан. сказам. Адчуць схільнасць, цягу да чаго‑н.; упадабаць што‑н. Палюбіць жывапіс. □ Паступіў [Ермакоў у артвучылішча] і хутка палюбіў артылерыю. З той пары ён гаварыў, што «бога вайны» не прамяняе ні на што. Мележ. Кожную вольную часіну я пачаў прападаць толькі на рацэ. Я палюбіў начлегі ля Дняпра. Лупсякоў. [Ладынін:] — Будзеш і ты шукаць людзей, а то ты палюбіў, каб толькі цябе шукалі. Шамякін. // Адчуць задавальненне ад сузірання чаго‑н., адчуць замілаванне да чаго‑н. Я горы палюбіў, з якімі Калісьці Лермантаў дружыў. Смагаровіч. Я палюбіў гасцінны горад Вільнюс, Як родны дом, як Мінск, дзе я жыву. Гілевіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)