bag​1 [bæg] n.

1. су́мка, то́рба; паке́т;

an evening bag тэатра́льная су́мачка;

a garbage/rubbish bag паке́т для сме́цця;

a paper bag папяро́вы паке́т;

a plastic bag поліэтыле́навы паке́т;

a shopping bag су́мка для паку́пак

2. мех, мяшо́к;

a bag of cement мяшо́к цэме́нту

3. infml ба́ба, цётка (пра непрыемную жанчыну)

4. pl. bags (of smth.) BrE, infml про́цьма, бага́та; нава́лам;

bags of time нава́лам ча́су

5. pl. bags мяшкі́ (пад вачыма)

♦

a bag of bones infml рэ́бры ды ску́ра;

bag and baggage ца́лкам, без аста́тку;

be in the bag infml спра́ва зро́блена;

It is in my bag. Гэта ўжо ў мяне ў кішэні;

leave smb. holding the bag узвалі́ць адка́знасць на каго́-н.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

gain​2 [geɪn] v.

1. (by, from) атры́мліваць, набыва́ць (што-н. карыснае, неабходнае);

You’ll gain by the experience. Гэта (здарэнне) будзе для вас карысным урокам.

2. павялі́чваць (хуткасць, вышыню, вагу і да т.п.);

I’m afraid I’m gaining weight again. Баюся, што я зноў набіраю вагу.

3. (on, upon) наганя́ць, даганя́ць;

Тhe police were gaining on them. Паліцыя наганяла іх.

4. спяша́цца (пра гадзіннік);

Мy watch gains 2 minutes a day. Мой гадзіннік спяшаецца на 2 хвіліны ў дзень.

5. fml дабіра́цца (да месца з цяжкасцямі);

Аt last they gained the destination. Нарэшце яны дабраліся да месца прызначэння.

♦

gain ground рабі́цца (больш) папуля́рным, мо́цным, шы́рыцца;

Тhe movement is gaining ground. Гэты рух робіцца папулярным;

gain time выйграва́ць час

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

lie​3 [laɪ] v. (lay, lain)

1. ляжа́ць;

Don’t lie in the sun too long. Не ляжы на сонцы занадта доўга;

The town lay in ruins. Горад ляжаў у руінах.

2. быць, знахо́дзіцца;

London lies on the Thames. Лондан стаіць на Тэмзе;

The choice lies with you. Выбар залежыць ад вас.

♦

lie ahead/in store чака́ць;

I wonder what lies in store for us. Цікава, што чакае нас у будучыні;

lie low infml хава́цца, таі́цца;

The blame lies at his door. Гэта яго віна.

lie behind [ˌlaɪbɪˈhaɪnd] phr. v. хава́цца за;

Do you know what lies behind it all? Вы ведаеце, што за гэтым cтаіць?

lie down [ˌlaɪˈdaʊn] phr. v. кла́сціся;

I’ll lie down for an hour. Я прылягу на гадзінку.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

stop​1 [stɒp] n.

1. перапы́нак, па́ўза;

bring smb. to a (dead) stop прыму́сіць каго́-н. замаўча́ць;

make a stop спыня́цца, рабі́ць па́ўзу;

without a stop без перапы́нку

2. прыпы́нак, супы́нак; затры́мка;

be at a stop не зру́шыцца з мёртвай кро́пкі;

come to a full stop дайсці́ да кра́ю, зайсці́ ў тупі́к

3. прыпы́нак, супы́нак, прыста́нак;

Is this a request stop? Ці гэта прыпынак па запатрабаванні?

4. каро́ткае знахо́джанне, прыпы́нак;

make a stop in Paris спыні́цца ненадо́ўга ў Пары́жы

5. ling. знак прыпы́нку;

a full stop кро́пка

6. mus. кла́пан (духавога інструмента)

7. ling. выбухны́ зы́чны гук

♦

pull all the stops out зрабі́ць усё магчы́мае, наці́снуць на ўсе педа́лі, дзе́йнічаць усі́мі сро́дкамі

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

stretch​2 [stretʃ] v.

1. расця́гваць; расця́гвацца; выця́гваць; выця́гвацца;

stretch gloves расця́гваць пальча́ткі;

Does this material stretch? Гэта тканіна цягнецца?

2. наця́гваць; наця́гвацца; напру́жваць; напру́жвацца;

stretch every nerve напру́жваць ко́жны нерв

3. цягну́цца, распасціра́цца;

The forest stretches for hundreds of miles. Лес цягнецца на сотні міль.

4. перабо́льшваць; дапуска́ць наця́жкі;

stretch the truth дадава́ць то́е, чаго́ не было́; перабо́льшваць;

stretch the meaning of a word пашыра́ць значэ́нне сло́ва, надава́ць сло́ву дадатко́вае значэ́нне

♦

stretch a point выхо́дзіць за ме́жы дазво́ленага;

Don’t stretch the point! Рабі як трэба! Не парушай правілы;

stretch one’s legs infml разміна́ць но́гі; прагу́львацца

stretch out [ˌstretʃˈaʊt] phr. v. праця́гваць; праця́гвацца;

stretch oneself out расця́гвацца (на канапе, ложку і да т.п.)

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

want​2 [wɒnt] v.

1. хаце́ць, жада́ць;

I want you to do it now! Я хачу, каб вы зрабілі гэта зараз!

2. infml адчува́ць, мець патрэ́бу (у чым-н.);

He wants energy. Яму не хапае энергіі.

Your country wants you. Ты патрэбен сваёй краіне.

The car wants repairing. Машыну трэба рамантаваць.

3. fml не хапа́ць;

want for nothing мець усё неабхо́днае;

He wants for nothing. Ён ні ў чым не мае нястачы.

4. патрабава́ць, выкліка́ць; хаце́ць ба́чыць;

You’re wanted (on the phone). Вас клічуць (да тэлефона).

He is wanted by the police. Яго шукае паліцыя.

want in [ˌwɒntˈɪn] phr. v. infml хаце́ць увайсці́

want out [ˌwɒntˈaʊt] phr. v. infml хаце́ць вы́йсці;

The dog wants out. Сабака просіцца на двор.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

АКАДЭ́МІЯ

(грэч. Akadēmia),

назва навук., навуч., асветных, маст. устаноў і т-ваў. Слова «акадэмія» паходзіць ад імя стараж.-грэч. міфічнага героя Акадэма, у гонар якога былі названы свяшчэнныя сады, дзе Платон каля 387 да н.э. заснаваў філас. школу (гл. Акадэмія платонаўская). У сярэднявеччы ў Еўропе і ў араб. краінах узніклі акадэміі як навук. і навуч. ўстановы. У 15—16 ст. гэта назва замацавалася ў Італіі за рознымі т-вамі, якія вывучалі мову і л-ру; пазней узніклі падобныя т-вы прыродазнаўства, эксперым. метадаў даследавання. З 2-й пал. 17 ст. ствараюцца акадэміі як навук. цэнтры (Акадэміі навук): Парыжская АН (1666), АН у Берліне (1700), Пецярбургская АН (1724), Рас. Акадэмія (Пецярбург, 1783). Важнае значэнне як навук. цэнтры маюць Нац. АН ЗША, Аўстрыйская, Шведская і інш. У Вялікабрытаніі ролю АН выконвае Лонданскае каралеўскае т-ва (1662). Цэнтр. навук. ўстанова Францыі — Ін-т Францыі (аб’ядноўвае 5 нац., у т. л. Парыжскую АН).

Старэйшая на тэр. Беларусі і Літвы — Віленская акадэмія, заснаваная ў 1579 (гл. Віленскі універсітэт). У 1775—81 існавала Гродзенская мед. акадэмія, на чале якой быў франц. хірург і анатам Ж.Э.Жылібер. На базе Полацкага езуіцкага калегіума была створана Полацкая акадэмія (1812—20). У 1840 у маёнтку Горы-Горкі заснавана першая на Беларусі вышэйшая с.-г. навуч. ўстанова — Беларуская сельскагаспадарчая акадэмія. У 1957—61 у Мінску існавала Акадэмія с.-г. навук БССР. Вышэйшай навук. установай Рэспублікі Беларусь з’яўляецца Акадэмія навук Беларусі (засн. ў 1929). У 1991 засн. Акадэмія кіравання, якая займаецца навук. і навуч. дзейнасцю, у 1992 — Акадэмія аграрных навук. У 1993 створана недзярж. вышэйшая навуч. ўстанова Акадэмія парламентарызму і прадпрымальніцтва. Статус акадэміі атрымалі некаторыя спец. ВНУ (гл. Беларуская дзяржаўная політэхнічная акадэмія, Беларуская акадэмія мастацтваў, Беларуская акадэмія музыкі, Віцебская акадэмія ветэрынарнай медыцыны, Акадэмія міліцыі, Акадэмія фізічнага выхавання і спорту).

т. 1, с. 179

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

БРУ́САЎ Валерый Якаўлевіч

(13.12.1873, Масква — 9.10.1924),

рускі пісьменнік. Праф. (1921). Скончыў Маскоўскі ун-т (1899). Арганізатар і рэктар Вышэйшага літ.-маст. ін-та ў Маскве (з 1921). Пачынальнік сімвалізму ў рус. л-ры. Выступаў як паэт, празаік, драматург, літ.-знавец, тэарэтык верша і перакладчык. У зб-ках «Рускія сімвалісты» (вып. 1—3, 1894—95; у асноўным вершы Брусава), «Chefs d’oeuvre» («Шэдэўры», 1895), «Me eum esse» («Гэта — я», 1897) — уплыў зах.-еўрап. і рус. дэкадансу, пошукі новых формаў паэзіі. Аўтар зб-каў вершаў «Urbi et Orbi» («Гораду і свету», 1903), «Stephanos» («Вянок», 1906), «Люстра ценяў» (1912) і інш., празаічных зб-каў «Зямная вось» (1907), «Ночы і дні» (1913), гіст. раманаў «Вогненны Анёл» (1907—08), «Алтар перамогі» (1911—12), «Юпітэр звергнуты» (незак., апубл. 1934), п’есы «Падарожнік» (1911), трагедыі «Пратэсілай памерлы» (1913), у якіх — зварот да урбаністычных матываў, навукі і гісторыі, міфалогіі і сучаснасці. У зб-ках «Апошнія мары» (1920), «У такія дні» (1921), «Міг» (1922), «Меа!» («Спяшайся!», 1924) інтымная, пейзажная, міфалагічная, філас. і палітычная тэматыка. У гіст.-літ. працах (кн. «Далёкія і блізкія», 1912) і публікацыях, прысвечаных А.С.Пушкіну (больш за 80), Я.А.Баратынскаму, М.В.Гогалю, Ф.І.Цютчаву і інш., канкрэтнасць і канструктыўная яснасць аналізу, аргументаванасць вывадаў, лаканізм і вытанчанасць стылю, шырыня эрудыцыі Брусава-даследчыка. Перакладаў на рус. мову творы ант., зах.-еўрап. паэзіі і драматургіі (Дж.Байрана, Вергілія, Дантэ, П.Верлена, Мальера і інш.). Перакладчык арм. паэзіі (анталогія «Паэзія Арменіі са старажытных часоў да нашых дзён», 1916, факс. выд. 1987; званне нар. паэта Арменіі 1923). На рус. мову пераклаў асобныя вершы Я.Купалы. Творы на бел. мову перакладалі А.Александровіч, Ю.Гаўрук, А.Дудар, С.Дзяргай, С.Шушкевіч.

Літ.:

Максимов Д.Е. Брюсов: Поэзия и позиция Л., 1969;

Сивоволов Б.М. Валерий Брюсов и передовая русская литература его времени. Харьков, 1985.

т. 3, с. 269

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ВЫШЭ́ЙШЫЯ НАВУЧА́ЛЬНЫЯ ЎСТАНО́ВЫ (ВНУ).

Рыхтуюць спецыялістаў вышэйшай кваліфікацыі для розных галін гаспадаркі, аховы здароўя, навукі, культуры, а таксама органаў дзярж. кіравання. Да ВНУ належаць ун-ты (у т. л. тэхн., мед., с.-г., пед.), ін-ты рознага профілю (інж., с.-г., маст. і інш.), акадэміі, кансерваторыі; у некат. краінах — каледжы, а таксама духоўныя ВНУ. Правобраз ВНУ — вышэйшыя для свайго часу філас. школы ант. перыяду, у якіх выкладанне вялося ў форме лекцый, гутарак і дыспутаў. Такую арг-цыю навучання перанялі сярэдневяковыя ун-ты, якія ўзніклі ў Зах. Еўропе ў 13 ст. У 16—17 ст. адбывалася пашырэнне спецыялізацыі ў вышэйшай школе. Пры ун-тах сталі ўзнікаць адносна самаст. навук. і практычныя школы. У 18 ст. значны ўплыў на змест і метады выкладання ў ВНУ аказалі ідэі В.Гумбальта, рэалізаваныя ў практыцы Берлінскага універсітэта; склалася факультэцкая сістэма. У канцы 19 ст. пры ВНУ пачалі ўзнікаць н.-д. падраздзяленні. У 20 ст. факультэцкая сістэма будовы ВНУ набыла больш свабодны характар, многія ВНУ перайшлі на шматпрофільную форму арг-цыі работы аддзяленняў і кафедраў. Большасць вядучых сучасных ВНУ — гэта вучэбна-навукова-вытворчыя комплексы, якія даюць студэнтам адукацыю і магчымасць займацца навук. даследаваннямі. У большасці краін свету асноўны ўплыў на сістэму вышэйшай школы аказваюць ун-ты і ВНУ універсітэцкага статуса.

У Беларусі першай ВНУ была Віленская акадэмія (з 1579; гл. Віленскі універсітэт). З 1775 дзейнічала Гродзенская медыцынская акадэмія — першая на Беларусі ВНУ па падрыхтоўцы мед. персаналу. У 1812—20 на правах ВНУ дзейнічала Полацкая езуіцкая акадэмія. У 1848—64, 1919—25 працаваў Горы-Горацкі земляробчы ін-т (гл. Горы-Горацкая земляробчая школа, Беларуская сельскагаспадарчая акадэмія). Сталая сетка ВНУ на Беларусі сфарміравалася ў 1920—30-я г. (гл. раздзел Асвета ў арт. Беларусь). У 1996/97 навуч. г. на Беларусі 39 дзярж., 18 недзярж. ВНУ.

т. 4, с. 335

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ГАЎРУ́К Юрка

(Юрый Паўлавіч; 6.5.1905, г. Слуцк Мінскай вобл. — 18.2.1979),

бел. перакладчык і паэт. Скончыў Вышэйшы літ.-маст. ін-т імя Брусава (1925). З 1925 працаваў у БСГА у Горках, з 1931 у Магілёўскім пед. ін-це. Рэпрэсіраваны 8.2.1935, высланы з Беларусі. Больш за 20 гадоў працаваў на Поўначы і ва Усх. Сібіры. Рэабілітаваны ў 1956. У 1957—67 заг. літ. часткі Бел. т-ра імя Я.Купалы. Дэбютаваў перакладамі вершаў Г.Гейнэ і камедыі У.Шэкспіра «Сон у летнюю ноч» (1925, для Бел. тэатр. студыі ў Маскве). У тэатры імя Я.Коласа пастаўлены ў яго перакладах п’есы «Улада цемры» Л.Талстога, «Багна» А.Астроўскага, «Уніжаныя і зняважаныя» паводле Ф.Дастаеўскага, «Доктар філасофіі» Б.Нушыча, «Гамлет» Шэкспіра; у т-ры імя Я.Купалы — «Ліса і вінаград» Г.Фігейрэду, «Забыты ўсімі» Назыма Хікмета, «Тысяча франкаў узнагароды» В.Гюго, «Канец — справе вянец» Шэкспіра, «Дзядзька Ваня» А.Чэхава, «Мяцеліца» і «Залатая карэта» Л.Лявонава, «Мешчанін у дваранах» Мальера. На бел. мову пераклаў трагедыі Шэкспіра «Атэла», «Кароль Лір», «Антоній і Клеапатра», раманы А.Стыля «Любіць будзем заўтра» (1960), Э.Хемінгуэя «І ўзыходзіць сонца» (1976), К.С.Прычард «Дачка Урагану» (1977), творы А.Маруа (кн. «Падарожжа ў нябыт і яшчэ 24 навелы», 1974), Ф.Шылера (зб. «Балады», 1981), асобныя творы А.Пушкіна, В.Брусава, А.Міцкевіча, Гейнэ, Дж.Байрана, Г.Лангфела, Ф.Петраркі, Л.Украінкі, У.Сасюры, П.Варанько і інш. Пераклады Гаўрука вызначаюцца блізкасцю да арыгінала, высокай моўнай культураю. На рус. мову пераклаў аповесць «Люба Лук’янская» (1965) і раманы «Пошукі будучыні» (1968) К.Чорнага і «Серадзібор» (1966) П.Пестрака. Выступаў як паэт (зб-кі «Іскры з крэменя», 1969; «Узвіхраны ветразь», 1990). Аўтар краязнаўчых апавяданняў (зб. «Вясковыя рыскі», 1926), першай на Беларусі кн. паэтычных перакладаў «Кветкі з чужых палёў» (1928), артыкулаў па пытаннях маст. перакладу (зб. «Ступень адказнасці», 1986).

Тв.:

Агні ў прасторах: Выбр. пераклады. Мн.. 1975.

Літ.:

Гілевіч Н. У гэта веру. Мн., 1978;

Яго ж. Удзячнасць і абавязак. Мн., 1982;

Семяжон Я. Урокі настаўніка // ЛІМ. 1980. 16 мая.

І.У.Саламевіч.

т. 5, с. 89

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)