які́, ‑ая, ‑ое; займ.

1. пытальны. Абазначае пытанне аб якасці, уласцівасці каго‑, чаго‑н. «Патрэбны тэмпы», — сказаў Куніцкі. — «Якія тэмпы?» — «Такія. Бальшавіцкія». Самуйлёнак. І хто яны? Якія людзі? Мо праўды светлае сыны? Куды ідуць? Чаго там блудзяць? З якою помстаю для суддзяў Нясуць на сэрцы кайданы? Трус. // Абазначае пытанне аб часе і парадку з’яўлення каго‑, чаго‑н. У якой колькасці і якім парадкам паедзем на палявыя работы? // Каторы іменна, каторы па парадку. Якая ж цяпер гадзіна? □ Ох, гэта дзецям знаць цікава, Калі якая будзе страва?.. Колас. // Ужываецца ў рытарычных пытаннях і воклічах у значэнні: «зусім не», «хіба», «ніякі». — Які з цябе будзе муж! — сказала Мальвіна, калі Адам прапанаваў выйсці за яго замуж. Корбан. І стралок з .. [Талаша] быў не кепскі: які ж ён быў бы паляшук, каб не ўмеў добра страляць? Колас.

2. азначальны. Выражае захапленне, здзіўленне якасцю, уласцівасцю каго‑, чаго‑н. Якія горы! А сады якія! Панчанка. Час не так вялікі, а якія змены! Колас. — І якая дзяўчына! — хваліў Веру Рыгор Паўловіч. — Партызанка, камсамолка, мае медаль «За баявыя заслугі». Арабей. // (у спалучэнні са словам «вось»). Такі. Латаны кажушак Ці такая ж світка, Лапці на сем вушак — Вось які Мікітка. Крапіва. Калі строга разбірацца ў фактах, то хата, аб якой была тут гутарка, не зусім дведава хата.. Шэсцьдзесят гадоў таму назад прыстаў Талаш у прымы да Насці Балыгі.. Вось якім парадкам стаў Талаш уладаром гэтай хаты. Колас. // (у спалучэнні са словам «хоць»). Любы, магчымы, усякі. Хоць які там салдацкі пачастунак, але ён, відаць, быў дарагі для дзіцяці. Няхай. Можа, хоць сукеначку [Нюрка] якую сабе справіць, пальцечка, не будзе локцямі свяціць. Гіль.

3. неазначальны. Разм. Які-небудзь, якісьці. Праз якіх хвілін пяток вартавы асцярожна падсунуў.. [Васілю Іванавічу] пад галаву нечую ватоўку, пакрыў шынялём. Лынькоў. Пільня патроху скрыпела, і не на адны толькі вайсковыя патрэбы. Праўда, цывільных рабочых тут было ўсяго якіх чалавек дзесяць. Чорны. [Люська:] — Хто той чарнявы? У будзёнаўцы?.. Брат ваш ці сваяк які блізкі-далёкі? Ракітны. // Каторы. Дзе ж вы хаваліся? Мой жа стары які дзень шукае вас па лесе. Дзенісевіч.

4. адносны. Падпарадкоўвае даданыя азначальныя сказы. Наперадзе.. цягнулася паласа альховых кустоў, праз якія працякаў ручай. Шамякін. Прыгоды, якія пачаліся яшчэ раніцой, не скончыліся для людзей пад самы вечар. Лынькоў. Чырвонаармеец узышоў на гнілы ганак, усходы якога ляжалі на падстаўленых камянях. Чорны. / Пры наяўнасці суадноснага слова ў галоўным сказе. З-пад гаці спакойна цякла рэчка, несучы тую порцыю вады, якую прызначалі ёй будаўнікі. Колас. [Русаковіч:] Я гавару пра тыя дасягненні, якія ўжо выкарыстоўваюцца на перадавых заводах. Крапіва.

5. адносны. Падпарадкоўвае даданыя дапаўняльныя сказы. Не гадаю, з якое дарогі ўбачу я край любы мой. Панчанка. Якая гэта была надзея, на што накіроўвалася яна, якая яе была сутнасць — Раман не мог разабрацца. Колас. / Пры наяўнасці суадноснага слова ў галоўным сказе. Помню, я думаў пра тое, які дзень там, у нас, за Дняпром. Шамякін.

6. адносны. Падпарадкоўвае даданыя выказнікавыя сказы. Які ты ў быту, такі ты і на справе. Корбан. [Ціхан:] — А наш народ угору ўзняўся, Васіль Іванавіч, не той ён, якім быў у тыя гады. Лынькоў. Якая работа, такая і плата. Прыказка.

7. адносны. Падпарадкоўвае даданыя дзейнікавыя сказы. Сустракаліся і такія, якія нібы абмяклі адразу, страцілі ўсякую волю і жылі раслінным жыццём, абы дзень пражыць. Лынькоў.

•••

З якой (гэта) ласкі? гл. ласка.

Калі што якое гл. што.

На якое ліха (лаянк.) гл. ліха.

Не лезе ні ў якія вароты гл. лезці.

Ні за якія грошы гл. грошы.

Ні ў якім выпадку гл. выпадак.

Ні ў якой меры гл. мера.

Якая розніца? гл. розніца ​1.

Які з сябе (сабою)? — як выглядае? (пра знешнасць чалавека).

Якім ветрам (прыгнала, занесла, прынесла) гл. вецер.

Якім макарам гл. макарам.

Якога чорта гл. чорт.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

едва́ нареч.

1. (лишь только) як то́лькі, ледзь то́лькі;

едва́ он вы́ехал, как оте́ц вошёл во двор як то́лькі (ледзь то́лькі) ён вы́ехаў, ба́цька ўвайшо́ў у двор;

2. (только что) то́лькі што, ледзь то́лькі;

тогда́ он едва́ начина́л писа́ть тады́ ён то́лькі што (ледзь то́лькі) пачына́ў піса́ць;

3. (насилу, с трудом) ле́дзьве, ледзь, чуць;

он едва́ по́днял чемода́н ён ле́дзьве (ледзь, чуць) падня́ў чамада́н;

4. / едва́ ли наўра́д ці, наўра́д;

едва́ ли э́то уда́стся наўра́д ці гэ́та ўда́сца;

он успе́ет? — Едва́ ли ён паспе́е? — Наўра́д;

едва́ ли не ледзь не;

едва́ ли не пе́рвый ледзь не пе́ршы;

едва́-едва́ ледзь-ле́дзь.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

занести́ сов.

1. в разн. знач. зане́сці, мног. пазано́сіць;

занеси́ кни́гу това́рищу занясі́ кні́гу тава́рышу;

занеси́ э́то в ко́мнату занясі́ гэ́та ў пако́й;

чёрт меня́ сюда́ занёс чорт мяне́ сюды́ занёс;

2. (песком) зане́сці, мног. пазано́сіць, засы́паць, мног. пазасыпа́ць; (снегом) зане́сці, мног. пазано́сіць, заме́сці, мног. пазамята́ць;

3. (внести, вписать) зане́сці, мног. пазано́сіць, уне́сці, мног. паўно́сіць, упіса́ць, мног. паўпі́сваць, запіса́ць, мног. пазапі́сваць;

4. (поднять для какого-л. действия, замахнуться) узня́ць, замахну́цца, наме́рыцца;

занести́ топо́р узня́ць тапо́р (замахну́цца тапаро́м);

занести́ но́гу узня́ць нагу́ (наме́рыцца ступі́ць);

5. безл., прям., перен. зане́сці, мног. пазано́сіць;

вон куда́ его́ занесло́ вунь куды́ яго́ зане́сла.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

кото́рый мест.

1. (вопросительное) які́; като́ры (только при вопросе: какой по порядку);

кото́рое я́блоко вам бо́льше нра́вится? які́ я́блык вам больш падаба́ецца?;

кото́рый раз вы э́то де́лаете? като́ры раз вы гэ́та ро́біце?;

2. (относительное) які́; (только в качестве подлежащего) што;

не по́мню, в кото́ром до́ме он живёт не по́мню, у які́м до́ме ён жыве́;

стол, на кото́ром лежи́т кни́га стол, на які́м ляжы́ць кні́га;

челове́к, кото́рый приходи́л вчера́ чалаве́к, які́ (што) прыхо́дзіў учо́ра;

3. (неопределённое) като́ры;

я кото́рый раз тебе́ говорю́, а ты всё забыва́ешь я като́ры раз табе́ кажу́, а ты ўсё забыва́ешся;

кото́рый час? като́рая гадзі́на?, ко́лькі ча́су?

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

до́лжен в знач. сказ.

1. (иметь долг) ві́нен, вінава́т;

он мне до́лжен де́сять ты́сяч рубле́й ён мне ві́нен (вінава́т) дзе́сяць ты́сяч рублёў;

2. (быть обязанным что-л. делать) паві́нен;

мы не должны́ боя́ться тру́дностей мы не паві́нны бая́цца ця́жкасцей; при выражении вероятности, предполагаемой неизбежности переводится ещё личными формами от глаголов мець и (для прошедшего времени) ме́цца;

он ско́ро до́лжен верну́ться ён ху́тка ма́е (паві́нен) вярну́цца;

она́ должна́ была́ прийти́ ещё вчера́ яна́ ме́лася (паві́нна была́) прыйсці́ яшчэ́ ўчо́ра; для выражения значения: быть вынужденным — переводится также личными формами от глагола му́сіць;

она́ должна́ была́ э́то сде́лать яна́ му́сіла (паві́нна была́) гэ́та зрабі́ць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

продолжа́ться

1. праця́гвацца, прадаўжа́цца, до́ўжыцца; (длиться) цягну́цца; (сохраняться, держаться) трыма́цца, трыва́ць; (стоять) стая́ць; (идти, вестись дальше) ісці́ (дале́й), ве́сціся (дале́й); (не останавливаться) не спыня́цца;

собра́ние продолжа́лось три часа́ сход цягну́ўся (до́ўжыўся, ішо́ў) тры гадзі́ны;

боло́то продолжа́ется до са́мого ле́са бало́та ця́гнецца да са́мага ле́су;

холода́ продолжа́лись до ма́я халады́ стая́лі (трыма́ліся, трыва́лі) да ма́я;

молча́ние продолжа́лось недо́лго маўча́нне цягну́лася (трыва́ла) нядо́ўга;

рабо́та продолжа́ется успе́шно рабо́та ідзе́ (вядзе́цца) паспяхо́ва;

э́та рабо́та продолжа́лась це́лый год гэ́та пра́ца праця́гвалася (прадаўжа́лася, до́ўжылася, цягну́лася) цэ́лы год;

шум продолжа́лся шум не спыня́ўся (праця́гваўся);

2. страд. праця́гвацца, прадо́ўжвацца, до́ўжыцца; адтэрміно́ўвацца; см. продолжа́ть 2, 3.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

статьIII ж.

1. (телосложение) по́стаць, -ці ж., стан, род. ста́ну м., склад, род. скла́ду м.;

2. (особенность фигуры — о животных) склад, род. скла́ду м.;

3. перен., уст. (характер устройства) хара́ктар, -ру м., склад, род. скла́ду м.;

быть под стать (быть подходящим) пасава́ць, быць да па́ры; (идти) падыхо́дзіць; (быть к лицу) быць да тва́ру; (соответствовать) адпавяда́ць; (быть под пару) быць да па́ры (каму);

э́то ему́ не под стать гэ́та яму́ не пасу́е (не падыхо́дзіць, не да тва́ру);

под стать ему была́ и жена́ да па́ры яму́ была́ і жо́нка;

с како́й ста́ти? з яко́й ла́скі?, дзе́ля чаго́?

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

тре́бовать несов.

1. патрабава́ць; (настойчиво) вымага́ць; (добиваться) дамага́цца;

тре́бовать по́мощи патрабава́ць дапамо́гі;

тре́бовать объясне́ний патрабава́ць (дамага́цца) тлумачэ́нняў;

он сли́шком мно́го тре́бует ён ве́льмі шмат патрабу́е (вымага́е);

2. (нуждаться в чём-л.) патрабава́ць (чаго); быць патрэ́бным (для каго, для чаго і каму, чаму); мець патрэ́бу (у чым);

э́то де́ло тре́бует большо́го о́пыта гэ́та спра́ва патрабу́е вялі́кага во́пыту;

больно́й тре́бует абсолю́тного поко́я хво́раму (для хво́рага) патрэ́бны абсалю́тны спако́й;

расте́ние тре́бует ухо́да раслі́не патрэ́бен до́гляд, раслі́на патрабу́е до́гляду;

3. (вызывать) выкліка́ць; (звать) зваць; клі́каць;

его́ тре́бует нача́льник яго́ выкліка́е нача́льнік;

меня́ тре́буют домо́й мяне́ клі́чуць (заву́ць) дамо́ў; см. потре́бовать;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

уби́ть сов.

1. (умертвить) забі́ць, мног. пазабіва́ць;

уби́ть напова́л забі́ць напава́л;

2. перен. (уничтожить) зні́шчыць;

3. перен. (глубоко огорчить, привести в отчаяние) прыбі́ць, прыгне́сці, прыве́сці ў ро́спач; (ошеломить) ашаламі́ць, агало́мшыць;

это изве́стие его уби́ло гэ́та ве́стка яго́ прыбі́ла (прыгняла́, прывяла́ ў ро́спач);

4. перен., разг. (потратить на что-л.) патра́ціць; (издержать — ещё) расхо́даваць, вы́даткаваць; (о времени) змарнава́ць;

уби́ть мно́го эне́ргии на что́-л. патра́ціць шмат эне́ргіі на што-не́будзь;

5. (уплотнить, утрамбовать) разг. убі́ць, утрамбава́ць;

6. (покрыть) карт., разг. пабі́ць;

уби́ть туза́ ко́зырем пабі́ць туза́ ко́зырам;

уби́ть вре́мя змарнава́ць час;

уби́ть мо́лодость змарнава́ць маладо́сць;

убе́й меня́ бог забі́ мяне́ бог;

уби́ть бобра́ ашука́цца;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

удиви́тельно

1. нареч. дзіво́сна, дзі́ўна; (чудесно) цудо́ўна; (необычайно) надзвыча́йна, надзвы́чай; (очень) ве́льмі; (на диво) на дзі́ва; (на удивление) на здзіўле́нне;

он удиви́тельно поёт ён дзіво́сна (цудо́ўна) спява́е;

всё э́то бы́ло удиви́тельно интере́сно усё гэ́та было́ надзвыча́йна (надзвы́чай, ве́льмі) ціка́ва;

молода́я удиви́тельно хороша́ малада́я на дзі́ва прыго́жая;

2. безл., в знач. сказ. дзі́ва, дзі́ўна, дзі́ўная рэч;

удиви́тельно, как ты не простуди́лся дзі́ва, як ты не прастудзі́ўся;

и не удиви́тельно і не дзі́ва;

мне кра́йне удиви́тельно твоё уча́стие в э́том де́ле мне ве́льмі дзі́ўна (дзі́ва), што ты ўдзе́льнічаеш у гэ́тай спра́ве, мне ве́льмі дзі́ўным здае́цца твой удзе́л у гэ́тай спра́ве;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)