рэдукава́ны, ‑ая, ‑ае.
Спец.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад рэдукаваць.
2. у знач. прым. Які з’яўляецца вынікам рэдукцыі, аслаблены (пра гук мовы). Рэдукаваны галосны гук.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сацыялінгві́стыка, ‑і, ДМ ‑тыцы, ж.
Раздзел мовазнаўства, які даследуе праблемы, звязаныя з сацыяльнай прыродай мовы, яе грамадскімі функцыямі і ўздзеяннем сацыяльных фактараў на мову.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сінхрані́я, ‑і, ж.
1. Кніжн. Тое, што і сінхранізм.
2. У мовазнаўстве — суіснаванне і ўзаемазалежнасць элементаў мовы ў які‑н. перыяд яе гісторыі; проціл. дыяхранія.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ЗМЕ́НЫ МО́ЎНЫЯ,
разнастайныя моўныя працэсы, якія прыводзяць да адрозненняў пэўнай мовы ад яе самой у папярэднія часы. Знешнія З.м. ахопліваюць змены ў адносінах грамадства да мовы (напр., пашырэнне ці звужэнне грамадскіх функцый мовы, распаўсюджванне пэўнай мовы на іншамоўных тэрыторыях, наданне мове статусу дзярж. або рабочай мовы і інш.). Унутраныя З.м. аб’ядноўваюць змены ў самой моўнай сістэме: у фанетыцы і фаналогіі (напр., развіццё дзекання і цекання ў бел. мове, змена тыпаў націску ў гісторыі слав. моў), у граматыцы (напр., выпрацоўка ў індаеўрап. мовах мадэлей складаназалежных сказаў, страта скланення назоўнікаў у балг., франц. і англ. мовах), у лексіцы і фразеалогіі (напр., станаўленне тэрміналогій), стылістыцы (напр., фарміраванне канцылярска-юрыд. стылю старабел. мовы ў справаводстве, дзелавых актах і Статутах ВКЛ). У канкрэтных мовах асобныя З.м. падпарадкоўваюцца заканамернасцям моўнай дыяхраніі і могуць прыводзіць да моўнай дывергенцыі або канвергенцыі, а таксама да змен тыпалагічнага характару (гл. Тыпалогія моўная).
Н.Б.Мячкоўская.
т. 7, с. 95
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
о́бщность супо́льнасць, -ці ж., агу́льнасць, -ці ж.;
о́бщность интере́сов агу́льнасць інтарэ́саў;
о́бщность языка́ и террито́рии супо́льнасць (агу́льнасць) мо́вы і тэрыто́рыі.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
мо́ва ж.
1. в разн. знач. язы́к м.;
нацыяна́льныя мо́вы — национа́льные языки́;
заме́жная м. — иностра́нный язы́к;
2. только ед. (манера словесного изложения) язы́к м., стиль м.;
літарату́рная м. — литерату́рный язы́к;
м. Пу́шкіна — язы́к (стиль) Пу́шкина;
3. (способность говорить) речь;
○ індаеўрапе́йскія мо́вы — индоевропе́йские языки́;
аналіты́чныя мо́вы — аналити́ческие языки́;
жыва́я м. — живо́й язы́к;
мёртвая м. — мёртвый язы́к;
про́стая м. — пряма́я речь;
уско́сная м. — ко́свенная речь;
часці́ны мо́вы — ча́сти ре́чи;
м. лі́чбаў — язы́к цифр;
эзо́пава м. — эзо́пов язы́к;
◊ знайсці́ агу́льную мо́ву — найти́ о́бщий язы́к;
гавары́ць на ро́зных мо́вах — говори́ть на ра́зных языка́х;
адня́ць мо́ву — лиши́ться ре́чи
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гало́сны лингв.
1. прил. гла́сный;
г. гук — гла́сный звук;
2. в знач. сущ. гла́сный;
~ныя белару́скай мо́вы — гла́сные белору́сского языка́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ка́федра ж., в разн. знач. ка́федра;
ле́ктар узышо́ў на ~ру — ле́ктор взошёл на ка́федру;
к. белару́скай мо́вы — ка́федра белору́сского языка́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
перакла́сці, -ладу́, -ладзе́ш, -ладзе́; -ладзём, -ладзяце́, -ладу́ць; -ла́ў, -ла́ла; -ладзі; -ла́дзены; зак.
1. каго-што. Палажыць у іншае месца.
П. кнігі з паліцы ў шафу.
2. перан., што. Ускласці абавязкі, адказнасць і пад. на іншага.
П. ўсю работу на памочніка.
3. што чым. Укласці, змясціўшы ў прамежках што-н.
П. талеркі стружкамі.
4. што. Злажыць нанава, іначай.
П. комін.
5. што. Перадаць сродкамі іншай мовы.
П. з беларускай мовы на рускую.
|| незак. пераклада́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і перакла́дваць, -аю, -аеш, -ае (да 1—4 знач.).
|| наз. пераклада́нне, -я, н., перакла́дванне, -я, н. (да 1—4 знач.) і перакла́д, -у, М -дзе, м. (да 5 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нязме́нны, -ая, -ае.
1. Такі, які не змяняецца, не можа быць зменены; пастаянны.
Нязменныя прынцыпы.
2. Заўсёдны, звычайны для каго-, чаго-н.; заўсёды аднолькавы.
Н. капялюш.
3. Такі, якога не зменьваюць.
Н. старшыня.
4. У граматыцы: часціны мовы, якія не маюць форм скланення і спражэння.
|| наз. нязме́ннасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)