Сярэ́дзіна 1 ’цэнтр, сярэдняя частка, асяродак; унутранасць’ (ТСБМ, Касп., Шымк. Собр., Бяльк., Некр. і Байк., Сл. ПЗБ, Янк. 2, Варл.), серэ́дзіна ’тс’ (ТС), ст.-бел. середина ’тс’ (Альтбаўэр). Укр. сере́ди́на, рус. середи́на, в.-луж. srjedźina, славен. sredína, серб.-харв. срѐдина, балг. среди́на, макед. средина ’сярэдзіна’; дэрываты (магчыма, незалежныя) ад прасл. *serda/*serdь ’сярэдзіна’, параўн. сярод, гл. (Чарных, 2, 156–157; ЕСУМ, 5, 218). Параўн. серада.

Сярэ́дзіна 2 ’паясніца’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Сцяшк., Жд. 1, Ян.), ’задняя частка тулава вышэй клубоў’ (Варл.), ’спіна, крыж’ (Касп., Сержп. Прымхі), ’спіна’ (Янк. 2, Юрч. Вытв., Бяльк.), ’крыж у жывёлы’ (Нас.), параўн. рус. смал. сере́дина ’паясніца’. Паводле Чэкмана (Baltistica, 8, 2, 151), калькуе літ. pusiáujas ’паясніца, сярэдзіна (паводле акружнасці)’, параўн. семантычную паралель балг. полови́на ’палавіна; паясніца, крыж’, макед. полови́на ’палавіна; талія’, што, аднак, не выключае самастойнага развіцця ’сярэдзіна; нутро’ (гл. сярэдзіна 1, параўн. серэ́дніца ’сярэдняя частка чаго-небудзь’, ТС) > паясніца. Гл. таксама Анікін, Опыт, 30; Страхаў, Palaeoslavica, 16, 2, 296–297.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Тасќаць ’штурхаць’ (жлоб., акц., ЛА, 2), таска́цца ’штурхацца’ (рэч., ЛА, 2), таскану́ць ’штурхануць’ (рэч., ЛА, 2), сюды ж, відаць, таскатня́ ’перацягванне з аднаго месца на другое; хаджэнне па розных месцах, куды пасылаюць’ (Нас.). Укр. таска́ти ’цягаць’, дыял. таска́ть ’занадта хутка ехаць; гнаць (пра скаціну’; кідаць (што-небудзь цяжкае)’, рус. таска́ть ’цягаць’, польск. дыял. taskać ’тс’, taszczyć ’тс’ (з усх.-слав., Борысь, 628). Параўноўваючы з чэш. tasit ’сячы; вымаць з похваў’, славац. tasiť ’тс’, Махэк₂ (637) разглядае словы як вытворныя (т. зв. sk‑intensivum) ад кораня tes‑, параўн. чэш. tesat ’часаць’, гл. таксама Голуб-Ліер, 478; Голуб-Копечны, 380), гл. бел. часа́ць, цясля́р. Магчыма, роднасныя да літ. tąsýti ’цягаць’, якое з’яўляецца інтэратывам ад tę̃sti ’цягнуць’, ст.-інд. táskaraḥ ’рабаўнік, злодзей’, з і.-е. *ten‑ ’цягнуць’ (ЕСУМ, 5, 525–526; Чарных, 2, 229; Фасмер, 4, 26). Малаверагодна вывядзенне са страчанага *taska ’мяшок, сумка’, параўн. ст.-в.-ням. tasca, італ. tasca і пад. (Абаеў, Этимология–1966, 244).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Траця́к ‘трэцяя частка чаго-небудзь, траціна’ (ТСБМ, Мат. Гом., Сл. ПЗБ, Шат.), ‘трэцяя частка надзелу зямлі (каля 1 га або 3 дзесяцін)’ (Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), ‘чалавек, які меў трэцюю частку надзелу’ (карэліц., Шатал.), ‘трохгадовая жывёліна’ (Некр. і Байк., Касп., Сл. ПЗБ, Шат.), ‘трэці рой’ (Сцяшк. Сл.), ‘дзіцячая гульня, галоўная фігура ў гэтай гульні’ (Скарбы), трэця́к ‘трэцяя частка ўраджаю пры арэндзе зямлі’ (ТС, ПСл), трэця́ка, трэйця́ка, трэця́к ‘трохгадовая жывёліна’ (ТС), трацця́к (треццякъ) ‘тс’ (Нас.), трецця́к ‘тс’ (Растарг.), ст.-бел. третякъ, третьякъ ‘трохгадовая жывёліна’, ‘адзінка вымярэння сыпкіх рэчываў’, третяка ‘жывёліна трохгадовага ўзросту’ (ГСБМ). Суфіксальныя ўтварэнні ад *tretьjь, праславянскі характар сумніўны, магчыма, толькі для слоў са значэннем ‘трохгадовая жывёліна’, параўн. укр. третя́к, рус. третья́к, польск. trzeciak, серб. трѐћак і пад., у сувязі са старажытнай традыцыяй прынясення ў ахвяру якраз трохгадовай жывёлы (Тапароў, Этимология–1977, 11), або для слоў, звязаных з пчалярствам, параўн. значэнне ‘трэці рой’ у паўночных славян, акрамя беларускага укр. третя́к, польск. trzeciak ‘тс’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Тру́нне (труньне) ‘скрутак чаго-небудзь бруднага (з адзення)’ (Касп.), рус. дыял. тру́нье, труньё зборн. ‘рыззё, лахманы’, трун, трунь ‘ануча, старое парванае адзенне’, кашуб. trȯn: v trȯn, v trȯnë ‘ў шматкі, на кавалкі (падраны)’, славен. дыял. trun ‘кавалак, крышка’, серб. тру̂н ‘крыха, крышка, саломінка’, збори. тру̂ње ‘крышкі, парушынкі’, харв. trûn, trȕn ‘кавалачак, трошкі, каліва’, што выводзяць з прасл. *trunъ ‘штосьці парванае, пакрышанае, расцёртае’, якое тлумачаць як дэрыват з суф. *‑nъ ад прасл. *truti, *trovǫ ‘церці, здрабняць’ (Варбат, Морфон., 142; Варбат, SLW, 157; Куркіна, Диал. структура, 151) або ўзводзяць непасрэдна да *terti ‘церці’ (Фасмер, 4, 109; Скок, 3, 512; Глухак, 641). Крытычна адносна прапанаванага Ваянам (Зб. Аванесаву, 56) вывядзення серб.-харв. trûn ‘саломінка’ з *truxnъ > *trunъ (гл. труха) Варбат (SLW, 156). Роднасць рускіх слоў з літ. tráunyti ‘церці’, trūnys ‘гніллё’, trūnė̑siai ‘рыззё, лахманы, анучы’, trunė́ti ‘гніць’, лат. trunêt ‘тс’, truni ‘гніллё’ (Буга, РФВ, 75, 150) падвяргае сумненню Фасмер (4, 109), іначай — Борысь (SEK, 5, 174).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

кале́на ср.

1. (мн. кале́ні) анат. коле́но;

уда́рыць к. — ушиби́ть коле́но;

сядзе́ць у каго́-не́будзь на ~нях — сиде́ть у кого́-л. на коле́нях;

2. (мн. кале́ны) в разн. знач. коле́но;

к. трубы́ — коле́но трубы́;

салаве́й заспява́ў на сем кале́н — солове́й запе́л на семь коле́н;

кале́ны бамбу́ку — коле́нья бамбу́ка;

◊ мо́ра па к. — мо́ре по коле́но (по коле́на);

паста́віць на ~ні — поста́вить на коле́ни;

вераб’ю па к. — воробью́ по коле́но;

станаві́цца на ~ні — преклоня́ться (перед кем);

вы́ламаць з к. — добы́ть невозмо́жное;

по́ўзаць на ~нях — (перад кім) пресмыка́ться (перед кем)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пераве́сці сов.

1. в разн. знач. перевести́;

п. дзяце́й це́раз ву́ліцу — перевести́ дете́й че́рез у́лицу;

п. хво́рага ў другу́ю пала́ту — перевести́ больно́го в другу́ю пала́ту;

п. ву́чня ў насту́пны клас — перевести́ ученика́ в сле́дующий класс;

п. гро́шы на чый-не́будзь раху́нак — перевести́ де́ньги на чей-л. счёт;

п. вёрсты ў кіламе́тры — перевести́ вёрсты в киломе́тры;

2. (попусту истратить) перевести́, извести́;

3. (уничтожить) перевести́, истреби́ть, вы́вести;

п. мышэ́й — перевести́ (истреби́ть, вы́вести) мыше́й;

4. (перевести изображение) перевести́, свести́;

п. рысу́нак на ка́льку — перевести́ (свести́) рису́нок на ка́льку

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

служы́ць несов.

1. в разн. знач. служи́ть;

с. гаспадару́ — служи́ть хозя́ину;

с. наву́цы — служи́ть нау́ке;

с. у а́рміі — служи́ть в а́рмии;

гэ́ты пако́й слу́жыць мне кабіне́там — э́та ко́мната слу́жит мне кабине́том;

гэ́та паліто́ слу́жыць мне ўжо пя́ты год — э́то пальто́ слу́жит мне уже́ пя́тый год;

с. прыме́тай чаго́-не́будзь — служи́ть при́знаком чего́-л., предвеща́ть;

2. (быть исправным) де́йствовать; рабо́тать;

рыча́г не слу́жыць — рыча́г не де́йствует (не рабо́тает);

нага́ не слу́жыць — нога́ не де́йствует;

◊ с. ве́рай і пра́ўдай — служи́ть ве́рой и пра́вдой;

с. шы́рмай — служи́ть ши́рмой

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

защи́та

1. абаро́на, -ны ж.;

защи́та оте́чества есть свяще́нный долг ка́ждого граждани́на страны́ абаро́на ба́цькаўшчыны — святы́ абавя́зак ко́жнага грамадзяні́на краі́ны;

защи́та кре́пости абаро́на крэ́пасці;

защи́та диссерта́ции абаро́на дысерта́цыі;

выступа́ть в чью́-л. защи́ту выступа́ць у абаро́ну каго́-не́будзь;

свиде́тели защи́ты юр. све́дкі абаро́ны;

противота́нковая защи́та про́цітанкавая абаро́на;

2. (предохранение) засцяро́га, -гі ж.; (охрана) ахо́ва, -вы ж.;

для защи́ты от со́лнца для засцяро́гі ад со́нца;

ме́ры социа́льной защи́ты ме́ры сацыя́льнай засцяро́гі;

под защи́той пад ахо́вай.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

отложи́ть сов.

1. (положить в сторону или отдельно) адлажы́ць, мног. паадклада́ць, паадкла́дваць;

отложи́ть кни́гу адлажы́ць кні́гу;

2. (перенести на более поздний срок) адлажы́ць, адкла́сці;

отложи́ть заседа́ние адлажы́ць (адкла́сці) пасяджэ́нне;

3. уст. (опустить, отвернуть) адлажы́ць, мног. паадклада́ць, паадкла́дваць;

отложи́ть воротни́к адлажы́ць каўне́р;

4. (лошадей) адпрэ́гчы, мног. паадпрага́ць;

5. биол. адкла́сці, мног. паадклада́ць, паадкла́дваць;

отложи́ть икру́ адкла́сці ікру́;

6. геол. адкла́сці, мног. паадклада́ць, паадкла́дваць;

отложи́ть пласт (слой) чего́-л. адкла́сці пласт (сло́й) чаго́-не́будзь;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

неудо́бный

1. нязру́чны;

неудо́бный моме́нт нязру́чны мо́мант;

2. (лишённый удобств) невыго́дны, нязру́чны;

неудо́бная кварти́ра невыго́дная кватэ́ра;

неудо́бное кре́сло невыго́днае (нязру́чнае) крэ́сла;

неудо́бное сообще́ние с при́городом невыго́дныя (нязру́чныя) зно́сіны з пры́гарадам;

3. (неловкий) няёмкі, нязру́чны; (неприятный) непрые́мны;

поста́вить кого́-л. в неудо́бное положе́ние паста́віць каго́-не́будзь у няёмкае (нязру́чнае, непрые́мнае) стано́вішча;

неудо́бный гость непрые́мны госць;

4. (неприличный) непрысто́йны, няёмкі;

неудо́бное выраже́ние непрысто́йны (няёмкі) вы́раз;

5. (непригодный — о земле) с.-х. няўдо́бны, няўдо́біца, -цы ж.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)