ачу́цца, ачуюся, ачуешся, ачуецца; зак.

1. Прыйсці да памяці, ачнуцца; акрыяць. Колькі ехала і як ехала, [Зося] не ведала. Ачулася толькі, калі конь сам на двор узышоў. Крапіва. Праз хвіліну яна ачулася, акрыяла, разгарнула крылцы і фуркнула з рукі настаўніка ў свежае веснавое паветра. Колас.

2. Падаць голас, стаць чутным; пачуцца. Першай ачулася Рагіна і выбегла з-за перагародкі. Адамчык. Рыгор пачуў стук крокаў, якія раптам ачуліся ззаду і хутка набліжаліся да іх. Гартны. Каб у нас мядзведзі вяліся. Не-е... А вось ачуліся. Пташнікаў.

3. Прачнуцца, праявіцца. [Вера:] — Шанавала я свае пачуцці да вас, таму маўчала, чакала, можа, бацькоўскае сэрца ачуецца. Дуброўскі.

4. Апынуцца. Карцела жаданне як найхутчэй кончыць дарогу, выйсці з цеснага душнага вагона і ачуцца на вуліцы Рыгі. Гартны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

запанава́ць, ‑ную, ‑нуеш, ‑нуе; зак.

1. над чым. Устанавіць сваю ўладу, сваё панаванне. — А ўсё ж, брат, — папрасіў Кастусь, — растлумач ты мне ясней: чаму князі і каралі запанавалі над народам? Якімовіч.

2. Пачаць панскае, бяздзейнае жыццё. — Паны, якіх мы прагналі адсюль, а іх маёмасць і зямлю вам, сялянам, аддалі, ізноў хочуць прыйсці сюды, каб запакаваць у сваіх маёнтках. Нікановіч. // перан. Зажыць заможна і шчасліва. Блізка той дзянёк, калі Шчасна запануем, Станем самі мы людзьмі І край адбудуем. Купала.

3. Настаць, устанавіцца. Калі паднялося сонца, вялікая цішыня запанавала на зямлі. Чорны. Бацька ўкруціў кнот газоўкі, каб яна не вельмі свяціла, і ў хаце запанаваў нейкі казачны паўзмрок — святло газоўкі змяшалася з месячным. Сабаленка.

4. перан. Зрабіцца пануючым, вырашальным. У вершах запанавала задумлівая элегічнасць. «Маладосць».

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Schluss

m -es, Schlüsse

1) кане́ц, заключэ́нне

nun ist áber ~! — цяпе́р кане́ц!, хо́піць!

zum ~ — у заключэ́нне

~ máchen mit etw. (D) — пако́нчыць з чым-н.

2) высно́ва, вы́вад, заключэ́нне

aus etw. (D) Schlüsse zíеhen* — рабі́ць высно́вы з чаго́-н.

zum ~ kómmen* — прыйсці́ да высно́вы

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

geráten

I

part II ад ráten* i geráten

*

II

vi (s)

1) тра́піць, папа́сці, апыну́цца

in éine Fálle ~ — папа́сці ў па́стку (тс. перан.)

in die Klémme ~ — папа́сці ў бяду́ [у ця́жкае стано́вішча]

aus den Schíenen ~ — сысці́ з рэ́ек

auf den Éinfall ~ — натра́піць на ду́мку

2) прыйсці́ (y які-н. стан)

in Verzwéiflung ~ — прыйсці́ ў адча́й

in Wut ~ — раз’ю́шыцца

in Vergéssenheit ~ — забыва́цца

áußer sich (D) ~ — выхо́дзіць з сябе́, злава́цца

in Schúlden ~ — ула́зіць у даўгі́

in Brand ~ — загарэ́цца

3) удава́цца

séine Árbeit ist gut geráten — яго́ рабо́та ўдала́ся

III

a уда́лы

schlecht ~ — няўда́лы, сапсава́ны

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

све́чка ж.

1. свеча́, све́чка;

стэары́навая с. — стеари́новая свеча́ (све́чка);

2. тех. свеча́;

запа́льная с. — запа́льная свеча́;

3. эл. свеча́;

ля́мпачка на 150 ~чак — ла́мпочка в 150 свече́й;

4. мед. свеча́;

прапіса́ць ~кі — прописа́ть све́чи;

◊ са ~кай не знайсці́ — днём с огнём не найти́;

прыйсці́ ~кі тушы́ць — прийти́ к ша́почному разбо́ру;

ні бо́гу с. ні чо́рту качарга́ — погов. ни бо́гу све́чка ни чёрту кочерга́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Ві́ра 1 ’паднімай!’ (БРС, КТС) — выклічнік з марской і будаўнічай тэрміналогіі. Укр. ві́ра, рус. вира ’тс’. Для марскога тэрміна Фасмер (1, 318) тлумачыць паходжанне з іт. virare ’паварочваць’. Бел. і ўкр. будаўнічы выклічнік мог прыйсці і з малд. а вира ’паварочваць’.

Ві́ра 2 ’выкуп за забітага чалавека’ (БРС). Укр. віра, рус. вира ’тс’, ст.-рус. вира ’штраф на карысць князя за забойства вольнага чалавека’ (з XII ст.), чэш. уст. vira ’грашовы штраф за забойства (у старарускім і старагерманскім праве)’. Міклашыч (392), Уленбек (AfslPh, 15, 492), Праабражэнскі (1, 85) лічаць гэта запазычаннем з германскіх моў; параўн. ст.-в.-ням., с.-в.-ням. vër‑geld (узята толькі першая частка слова), н.-в. ням. Wergeid ’віра’, гоц. wair ’мужчына’, ст.-ісл. verr ’тс’. Аднак, відавочна, маюцца цяжкасці з вакалізмам кораня. Хутчэй за ўсё лексема віра з’яўляецца роднаснай да літ. výras ’мужчына, мужык, муж’, лат. vīrs ’мужчына’, прус. wijrs, ст.-інд. vīráḥ ’мужчына, герой’, лац. vir ’мужчына, муж, мужык’, яшчэ ст.-інд. vāiram ’віра, варожасць’.

Ві́ра 3 ’частаванне старэйшых таварышаў, якое наладжвае хлопец, дасягнуўшы сталага ўзросту’ (Бяльк.) звязана з літ. výras ’мужчына, мужык, муж’, лат. vīrs ’(дарослы) мужчына’. Да віра 2 (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Лой, лый, лаёк ’топлены авечы або ялавічны нутраны тлушч’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк., Бяльк., Вешт., Клім., ТС, Булг., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.), ’авечы тлушч’ (Гарэц., Касп., Шат., Бес.), ’ялавічны тлушч’ (Яруш., Мат. Бых.), ’свечачнае сала’ (Грыг.; паўд.-усх., КЭС), ’свіное сала’ (горац., маг., КЭС). Укр. лій, рус. лой, польск. łój, чэш. lůj, славац. loj; славен. lǫj ’лейка’, серб.-харв. ло̑ј, макед. лой, лујот, балг. лой, ц.-слав. лои. Прасл. lojь ’топлены тлушч жывёл’. Утворана ад liti ’ліць’ (як bojь ад biti і да т. п.) і першапачаткова было nomen actionis (’ліццё’), пасля перайшло ў разрад nomen acti ’тое, што льецца, топіцца’ (Слаўскі, 5, 259; Фасмер, 2, 513). Сюды ж лоевы ’тлушчавы (аб свечцы)’ (Нас., ТС), лаёвы, лаевый ’тс’ (Гарэц., Др.-Падб., Грыг., Нас.), а таксама сувалк. łoi̯ić ’біць’, якое разам з чэш. slíti se ’ўхіліцца ад абавязкаў, не прыйсці куды-небудзь’, ulít se ’сачкануць’, ulejvák ’лодыр, сачок’, балг. радоп. лойам съ ’сцерагчыся, каб не ўдарылі пры гульні ў мяч’, ’пазбягаць цяжкай працы’ і інш., дазваляюць гіпатэтычна меркаваць аб тым, што ў адыменнага прасл. lojiti было апрача значэння ’намазваць тлушчам’ (гл. Слаўскі, 5, 146–147) таксама значэнне ’ісці, хутка рухацца, пазбягаць’ (Варбот, Этимология–73, 29–31; яна ж, СБЯ, 1981, 57).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

веле́ть

1. сов. сказа́ць; (приказать) загада́ць, наказа́ць; (распорядиться) распарадзі́цца; (не велеть) не дазво́ліць, забарані́ць;

полко́вник веле́л прийти́ палко́ўнік загада́ў прыйсці́;

князь велел кла́няться князь сказа́ў кла́няцца;

он велел перенести́ ве́щи в другу́ю ко́мнату ён распарадзі́ўся перане́сці рэ́чы ў другі́ пако́й;

2. несов. каза́ць; (приказывать) зага́дваць; нака́зваць; (распоряжаться) распараджа́цца; (не велеть) не дазваля́ць, забараня́ць;

◊

так велит мне долг так ка́жа мне абавя́зак.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

реше́ние ср.

1. (действие) рашэ́нне, -ння ср.; вырашэ́нне, -ння ср.; см. реша́ть​ 1, 2;

2. (ответ к задаче) рашэ́нне, -ння ср.;

3. (постановление) рашэ́нне, -ння ср.; пастано́ва, -вы ж.;

суде́бное реше́ние пастано́ва (рашэ́нне) суда́;

по реше́нию о́бщего собра́ния па пастано́ве (рашэ́нні) агу́льнага схо́ду;

приня́ть, вы́нести реше́ние прыня́ць (вы́несці) рашэ́нне, прыня́ць пастано́ву;

4. (заключение, вывод) высно́ва, -вы ж.;

прийти́ к реше́нию прыйсці́ да высно́вы;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

согла́сие ср.

1. зго́да, -ды ж.;

дать согла́сие на что́-л. даць зго́ду на што-не́будзь;

жить в согла́сии жыць у зго́дзе;

прийти́ к согла́сию прыйсці́ да зго́ды;

в согла́сии у адпаве́днасці (з чым), паво́дле (чаго), зго́дна (з чым);

в согла́сии с пра́вилами у адпаве́днасці з пра́віламі, паво́дле пра́віл, зго́дна з пра́віламі;

2. (соразмерность) зла́джанасць, -ці ж.; (гармония) гармо́нія, -ніі ж.;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)