ускруці́ць, ‑кручу, ‑круціш, ‑круціць; зак.
Разм.
1. каго. Падняць вельмі рана. [Волька:] — Дзяўчыну без пары ўскруціў. Калі яшчэ ў школу, хай бы спала. Пташнікаў.
2. звычайна безас. каго. Узбударажыць, вывесці са спакою. [Жонка:] — То чаго гэта цябе ўскруціла? Якое ліха яшчэ, чаго ты? Галавач.
3. што. Закруціць, узняць (пыл, пясок і пад.). Часам вецер засвішча, Ускруціць і попел і чад. Куляшоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
утры́раваць, ‑рую, ‑руеш, ‑руе; зак. і незак., што і без дап.
Падаць (падаваць) у перабольшаным выглядзе; сказіць (скажаць) давядзеннем чаго‑н. да крайнасці. Утрыраваць думку. □ — «Як табе служыцца, з кім табе дружыцца?» — весела прадэкламаваў сын і гэтак жа весела адказаў: — Добра, бацька.. Не трэба многа думаць. Усё робіш па камандзе... — Не ўтрыруй, калі ласка. Ты не бяздумны аўтамат. Шамякін.
[Ад фр. outrer.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фланкі́раваць, ‑рую, ‑руеш, ‑руе; зак. і незак., каго-што і без дап.
1. Весці агонь уздоўж лініі фронту ў фланг баявых парадкаў ворага. // Прыкрываць з флангаў. Фланкіраваць бераг.
2. Быць, размяшчацца па баках чаго‑н. Стройныя ажурныя вежы [касцёла] фланкіруюць .. фасад і далёка відны на фоне нізкай забудовы Замосця. «Помнікі».
3. Уст. Выконваць баявыя прыёмы пікай, седзячы на кані.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фрэзерава́ць, ‑рую, ‑руеш, ‑руе; зак. і незак., што і без дап.
Апрацаваць (апрацоўваць) фрэзай. [Чыкуноў:] — Дапамагае.. [кандуктар] у рабоце вельмі добра! Скажам, фрэзеруеце вы кранштэйн. Колькі часу трэба на разметку? Ага, сорак пяць мінут. Дык вось, кандуктар зберагае гэтыя сорак пяць мінут, усе да адзінай. Васілёнак. [Іван Фёдаравіч:] — Улічы [Шмыг], што толькі восем-дзесяць дзён у месяц будзеш фрэзераваць. Астатні час — тачыць цэнтраболт... Мыслівец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цкава́ць, цкую, цкуеш, цкуе; цкуём, цкуяце; незак., каго-што і без дап.
1. Напускаць сабак на каго‑н.; нацкоўваць. Папацёмку нельга было разглядзець, хто ў акне, толькі чуваць было, як нехта цкаваў: — Кусі, Мурза, кусі, кусі! Крапіва. Нас коньмі тапталі, цкавалі сабакамі, Жалезам выпальвалі сонца з павек. Лужанін.
2. перан. Не даваць спакою, мучыць нападкамі, праследаваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чыно́ўнік, ‑а, м.
1. У дарэвалюцыйнай Расіі і буржуазных краінах — дзяржаўны служачы. Я падаў чыноўніку свой дакумент — чорную кніжку з гербам Савецкага Саюза на вокладцы і залацістымі літарамі: «Службовы пашпарт». Новікаў.
2. перан. Асоба, служачы, які выконвае сваю работу фармальна, раўнадушна, без жывога інтарэсу, строга па інструкцыі. [Ладынін:] — Малады чалавек, а такі... чыноўнік. Нічога яго не хвалюе, не радуе. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чэ́пчык, ‑а, м.
Памянш.-ласк. да чапец (у 1 знач.). // Лёгкі дзіцячы або жаночы галаўны ўбор у выглядзе каптура. // Пра лёгкі жаночы галаўны ўбор без палёў. [Маша] падняла свае тонкія рукі, каб паправіць бялюткі чэпчык на высокай дзівосна залатой кукле валасоў. Шамякін. — Дзяўчынка, мне «асобай», — падаў грошы [Ягор Лявонавіч] маладзенькай прадаўшчыцы з залатымі кудзеркамі, што выбіліся з-пад беленькага чэпчыка. Аношкін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
штампава́ць, ‑пую, ‑пуеш, ‑пуе; незак., што.
1. Вырабляць што‑н. пры дапамозе штампа (у 1 знач.). Дэталі можна не толькі выточваць, а і штампаваць. Шахавец.
2. Ставіць штамп (у 2 знач.) на што‑н. Штампаваць паперу.
3. перан. Рабіць што‑н. без душы, фармальна, па старых гатовых узорах. Усю зіму раённы апарат Старанна штампаваў калгасам дырэктывы. Корбан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
эскадро́н, ‑а, м.
Падраздзяленне кавалерыйскага палка, якое адпавядае пяхотнай роце. [Каршукоў:] — Салдат у Гітлера не шмат. Б’е браніраваным кулаком, а тыл — дзіравы. Кінь ты сюды конніцы некалькі эскадронаў, дык да самога Берліна можна ісці без прыпынку... Асіпенка. З дзесятак старыцкіх хлопцаў-партызан зрабілі ў кустах за вёскай засаду і прымусілі ўцякаць у паніцы цэлы ўланскі эскадрон. Хадкевіч.
[Фр. escadron.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нужда́ ж.
1. (надобность) патрэ́ба, -бы ж.; (необходимость) неабхо́днасць, -ці ж.;
нужды и запро́сы патрэ́бы і запатрабава́нні;
испы́тывать нужду́ в ко́м-л., в чём-л. мець (адчува́ць) патрэ́бу ў кім-не́будзь, у чым-не́будзь;
без нужды́ без патрэ́бы;
в слу́чае нужды́ калі́ зда́рыцца (калі́ бу́дзе) патрэ́ба, у вы́падку патрэ́бы;
нет нужды́ няма́ патрэ́бы;
по нужде́ па неабхо́днасці;
2. (недостаток) няста́ча, -чы ж.; (бедность) бе́днасць, -ці ж.; (нищета) гале́ча, -чы ж.;
терпе́ть нужду́ цярпе́ць няста́чы;
он вы́рос в нужде́ ён вы́рас у бе́днасці (у гале́чы);
жить без нужды́ жыць бязбе́дна;
быть в нужде́ быць у бе́днасці, цярпе́ць няста́чы;
3. (затруднительное положение) ця́жкае стано́вішча; (беда) бяда́, -ды́ ж.; (несчастье) няшча́сце, -ця ср.; (горе) го́ра, -ра ср.;
помо́чь в нужде́ дапамагчы́ (памагчы́) у бядзе́ (у ця́жкім стано́вішчы);
◊
нужды́ нет не бяда́, не ва́жна, дармо́ што;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)