завалі́ць, -валю́, -ва́ліш, -ва́ліць; -ва́лены; зак.
1. каго-што. Накідаўшы, наклаўшы чаго-н., напоўніць, загрувасціць.
З. яму каменнем.
З. двор дрывамі.
З. работай каго-н. (перан.: абцяжарыць). Магазін завалены таварамі (перапоўнены).
2. каго-што. Засыпаць зверху, пакрыць.
Дарогу заваліла (безас.) снегам.
3. што. Закрыць на завалу (у 1 знач.).
З. дзверы на нач.
4. перан., што. Поўнасцю праваліць (разм.).
З. экзамен.
З. справу.
5. безас. Пра боль у горле (разм.).
Горла заваліла.
|| незак. зава́льваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. зава́льванне, -я, н. і зава́лка, -і, ДМ -лцы, ж. (да 1 знач.; спец.).
|| прым. зава́льны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.; спец.) і зава́лачны, -ая, -ае (да 1 знач.; спец.).
Завальная траншэя.
Завалачная машына.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Citius venit malum quam revertitur
Бяда хутчэй прыходзіць, чым адыходзіць.
Беда быстрее приходит, чем уходит.
бел. Не так скора ліха вылезе, як улезе.
рус. Несчастье приходит верхом, а уходит пешком. Беда приходит пудами, а уходит золотниками. Счастье на костылях, а несчастье на крыльях. Заведутся злыдни на три дни, а не выживешь до веку. То не беда, коли на двор взошла, а то беда, как со двора-то нейдёт.
фр. Les maladies viennent à cheval et s’enretournent à pied (Болезни приходят верхом, a уходят пешком).
англ. Argues come on horseback, but go away on foot (Ссоры приходят верхом, а уходят пешком).
нем. Das Unglück schreitet schnell (Горе приходит быстро). Das Unglück kommt über Nacht (Несчастье приходит за ночь).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
старо́жка Хата ў лесе, каля дарогі для паляўнічых, вартаўнікоў (БРС).
□ Старожка (адзін двор каля моста цераз р. Проню) Слаўг.
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
зае́хаць сов.
1. в разн. знач. зае́хать; (попутно, мимоходом — ещё) заверну́ть;
з. за дом — зае́хать за дом;
з. у двор — зае́хать во двор;
з. у глуш — зае́хать в глушь;
з. у роў — зае́хать в кана́ву;
з. да знаёмага — зае́хать (заверну́ть) к знако́мому;
чорт ве́дае куды́ ~хаў са сваі́мі фанта́зіямі — чёрт зна́ет куда́ зае́хал со свои́ми фанта́зиями;
2. разг. груб. зае́хать; съе́здить, звездану́ть;
з. у мо́рду — зае́хать (звездану́ть) в ро́жу;
◊ далёка не зае́дзеш — далеко́ не уе́дешь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сагна́ць сов.
1. в разн. знач. согна́ть;
с. з ме́сца — согна́ть с ме́ста;
с. жывёлу ў адзі́н двор — согна́ть скот в оди́н двор;
с. баро́даўку — согна́ть борода́вку;
2. разг. (освободиться от чего-л., удалить что-л.) обмахну́ть (пыль, снег);
3. разг. (увести) угна́ть;
4. содра́ть (кору и т.п.);
5. разг. (поранить) ссади́ть;
◊ с. ахво́ту — удовлетвори́ть жела́ние;
с. злосць — сорва́ть зло;
с. сма́гу — утоли́ть жа́жду;
с. сем пато́ў — согна́ть семь пото́в;
с. сон — вздремну́ть, прикорну́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
АБХО́Д,
абрадавы звычай абыходзіць кожны двор у час каляндарных святаў з віншавальна-велічальнымі, заклінальнымі песнямі і музыкай, добрымі пажаданнямі. Важны элемент у комплексе асн. каляндарных абрадаў усх. славян і інш. народаў (сербаў, румынаў). Найб. яркія абходы — валачобныя (мужчынскія групы) і калядныя (змешаныя; гл. Валачобнікі, Калядаванне). Удзельніцамі бел. і ўкр. куставага абходу (гл. Куст) былі выключна дзяўчаты або жанчыны. Магічнае дзеянне абходу накіравана на засцярогу ад варожых сіл, спрыянне дабрабыту і паспяховае вырашэнне сямейных клопатаў.
т. 1, с. 52
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
перабе́гчы сов.
1. в разн. знач. перебежа́ть;
п. ву́ліцу — перебежа́ть у́лицу;
п. ў ла́гер праці́ўніка — перебежа́ть в ла́герь проти́вника;
2. пробежа́ть ми́мо;
аве́чкі ~глі свой двор — о́вцы пробежа́ли ми́мо своего́ двора́;
◊ п. даро́гу — перебежа́ть доро́гу
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
А́НДРЫЧ (Andriђ) Іва
(9.10.1892, в. Долак, каля г. Траўнік, Боснія — 13.3.1975),
югаслаўскі пісьменнік і дыпламат. Д-р філасофіі (1924). Чл. Сербскай АН (з 1926), Югаслаўскай (з 1951) і Славенскай (з 1953) акадэмій навук і мастацтваў. У 1921—41 дыпламат у еўрап. краінах. Аўтар зб-каў лірычных вершаў у прозе «Ex ponto» (1918), «Неспакоі» (1920), апавяданняў і аповесцяў «Шлях Аліі Джэрджалеза» (1920), «Мост на Жэпе» (1947) і інш., кароткіх раманаў «Паненка» (1945), «Пракляты двор» (1954). Сусв. вядомасць прынеслі гіст. раманы пра мінулае Босніі «Траўніцкая хроніка» і «Мост на Дрыне» (абодва 1945). Гал. рысы яго твораў — філас. напоўненасць і глыбокі псіхалагізм. Літ.-крыт. працы пра дзеячаў сербскай і сусветнай культуры. Нобелеўская прэмія 1961. На бел. мову творы Андрыча перакладалі В.Рагойша, А.Разанаў, Л.Самасейка, Б.Сачанка, Г.Тварановіч, І.Чарота.
Тв.:
Сабрана дела. Т. 1—17. Београд и др., 1981;
Бел. пер. — Трывожны год. Мн., 1978;
Мост на Дрыне;
Пракляты двор. Мн., 1993;
Рус. Пер. — Собр. соч. Т. 1—3. М., 1984—85.
Літ.:
Иво Андриһ: Биобиблиогр. указ. М., 1974;
Поповић Р. Иво Андриһ: Живот. Београд, 1988.
І.А.Чарота.
т. 1, с. 358
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ВО́ЎПА,
вёска ў Ваўкавыскім р-не Гродзенскай вобл., на р. Ваўпянка. Цэнтр сельсавета і саўгаса. За 30 км на Пн ад г. Ваўкавыск, 65 км ад Гродна, 13 км ад чыг. ст. Рось, на аўтадарозе Ваўкавыск—Гродна. 848 ж., 337 двароў (1996).
У 1-й пал. 15 ст. сяло і двор, належала вял. кн. ВКЛ Казіміру IV Ягелончыку, з 1449 — кн. Гальшанскім. У канцы 15 — пач. 16 ст. мястэчка Гарадзенскага пав. У дакументах 16 ст. згадваецца двор Воўпа з замкам і мястэчкам.
З 2-й пал. 16 ст. зноў велікакняжацкае ўладанне. У 1624—1831 належала Сапегам. З 1795 у складзе Рас. імперыі. У 1886 цэнтр воласці Гродзенскага пав. У 1893 — 2027 ж. У 1921—39 у Польшчы, у Ваўкавыскім пав. Беластоцкага ваяв. З 1939 у БССР, з 1940 цэнтр сельсавета Ваўкавыскага р-на. У 1965—67 у Мастоўскім р-не. У 1970 — 956 жыхароў.
Каля вёскі Воўпаўская ГЭС. Сярэдняя школа, Дом культуры, б-ка, бальніца, аптэка, амбулаторыя, камбінат быт. абслугоўвання, аддз. сувязі. Царква. Помнік архітэктуры — Воўпаўскі касцёл Іаана Хрысціцеля (1773).
т. 4, с. 280
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ЗАСУ́ЛЛЕ,
вёска ў Стаўбцоўскім р-не Мінскай вобл., на аўтадарозе Стоўбцы—Івянец. Цэнтр сельсавета. За 16 км на ПнУ ад Стоўбцаў, 96 км ад Мінска, 8 км ад чыг. ст. Коласава. 422 ж., 186 двароў (1997).
Вядома з 1-й пал. 16 ст. як уладанне тат. князёў Уланаў, у 17—18 ст. — Жыжэмскіх, у 1-й пал. 19 ст. — Крупскіх. У 1592 тут 38 двароў, млын, мячэць, жылі баяры, цяглыя людзі, бортнікі, агароднікі. У 17—18 ст. праз вёску праходзіў гандл. шлях Мінск—Мір, былі карчма, пастаялы двор, царква. З 1793 у Рас. імперыі, цэнтр воласці. У канцы 18 ст. ў цэнтр. частцы З., дзе існавалі двары каваля, ганчара, краўца, фарміруецца мястэчка, працавалі сукнавальня, млын. У 1897—548 ж., 95 двароў. З 1921 у Польшчы, у Стаўбцоўскай гміне Навагрудскага ваяв., з 1939 у БССР, з 1940 цэнтр сельсавета Стаўбцоўскага р-на. У чэрв. 1941 — ліп. 1944 акупіравана ням. -фаш. войскамі, якія ў 1941 спалілі частку вёскі. У 1971—984 ж., 281 двор.
Сярэдняя школа, Дом культуры, б-ка, бальніца, аптэка, амбулаторыя, камбінат быт. абслугоўвання, аддз. сувязі.
т. 7, с. 5
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)