Сапёлка, сапёлочка ’дудачка’, ’прадаўгаватая, але вузкая рэч; вузкая, цесная адзежа’ (Нас.), сапе́лка ’дудачка’ (Бяльк.). Рус.сопе́ль ’дудачка, жалейка’, дыял.алан.сопля́ ’калашына’, укр.сопівка, сопі́лка ’тс’, рус.-ц.-слав.сопѣль ’тс’, сопѣти ’іграць на трубе’, польск.дыял.sopiałka, sopiłka, supiłka ’дудачка’, серб.-харв.sopela, sopil, sopila ’тс’. Праслав.*sopelьʼ. Ад *sopěti (гл. сапсці) з суф. *‑elь або *‑lь — параўн. ст.-рус.сопль ’труба, жалейка’ (гл. SP, 1, 106 і наст.; Фасмер, 3, 718). Параўн. соплі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Свя́сла ‘нізка лыка’ (калінк., Сл. ПЗБ; калінк., рэч., ЛА, 4), свя́слы, свясло́ (лоеў., хойн., ЛА, 4). Укр.дыял.свʼя́сла ‘звязка прадметаў’, рус.свя́сло ‘перавясла’, ст.-рус.съвясло ‘звязак, пучок’. З *съвязсло, ад *vęzati ‘вязаць’ з суф. ‑сло, як у вясло, гл. вязаць (Фасмер, 3, 584). ЕСУМ (5, 199) дапускае непасрэдны працяг прасл.*sъvęzslo. Сюды ж, відаць, балг.свесло́ ‘звязка гронкаў вінаграду або кукурузы’, гл. Выгленаў, БЕ, 1970, 2–3, 216–218; БЕР, 6, 540.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Стрэ́льба ‘ручная агнястрэльная зброя з доўгім ствалом’ (ТСБМ, Ласт., Касп., Байк. і Некр., Гарэц., Сл. ПЗБ, ТС), ‘паляўнічая зброя’ (Пятк. 1), стрэ́лбла ‘тс’ (рэч., Яшк. Мясц.), стральба́ ‘тс’ (Нас., Шымк. Собр.). Параўн. укр.стре́льба ‘тс’, польск.strzelba ‘тс’, якое, па сведчанні Брукнера (522), першапачаткова значыла ‘страляніна’, а ‘гатунак зброі’ пачало абазначаць з XVII ст. Рэгіянальная інавацыя, магчыма, узнікшая на базе польскай мовы, параўн. польск.strzelba ‘страляніна, кананада’, балг.стрелба́ ‘стральба’, макед.стрелба ‘тс’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зо́лата, -а, М -лаце, н.
1. Высакародны метал жоўтага колеру, які ўжыв. як мера каштоўнасцей і ў каштоўных вырабах.
Чыстае з.
Не ўсё з., што блішчыць (прыказка). Чырвонае з.
Чорнае з. (пра нафту). Белае з. (пра бавоўну).
2.зб. Манеты або вырабы з гэтага металу.
Купіць рэч за з.
Хадзіць у золаце.
Заваяваць з. на алімпіядзе (залаты медаль; разм.).
3. Пазалочаныя шаўковыя ніткі.
Шыць золатам.
4.перан. Пра таго (тое), што вылучаецца добрай якасцю, вартасцю (ужыв. таксама як ласк. зварот).
Чалавек ён — з.!
З. ты маё!
|| памянш.-ласк.зо́латка, -а, н. (да 4 знач.) ізо́латца, -а, н. (да 4 знач.).
|| прым.залаты́, -а́я, -о́е (да 1 і 3 знач.).
З. пясок.
З. запас.
З. прызёр (хто атрымаў залаты медаль). Залатыя горы абяцаць каму-н. (абяцаць вялікія даброты, багацце).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
звонм.
1. (рэч) Glócke f -, -n;
2. (гук) Läuten n -s; Klírren n -s (шкла, манеті г. д.) Geläut(e) n -s (званоў);
звон у вуша́хÓhrenklingen n -s, Óhrensausen n -s;
3.перан. (плёткі) Gerücht n -(e)s, -e, Geréde n -s
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
знахо́дкаж.
1. (дзеянне) Fínden n -s; Áuffinden n -s; (знойдзеная рэч) Fund m -(e)s, -e; Fúndsache f -, -n;
бюро́ знахо́дак Fúndbüro n -s, -s, Fúndstelle f -, -n;
гэ́та для мяне́ сапра́ўдная знахо́дка das ist ein glücklicher Fund für mich [ein gefúndenes Fréssen – разм.]
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
pamiątka
pamiątk|a
ж. памятная рэч; сувенір;
na ~ę — на памяць;
sklep z ~ami — сувенірная крама;
dostać ~ę — атрымаць падарунак на памяць;
~i rodzinne — сямейныя рэліквіі;
~a po wojnie — сляды вайны; напамінак аб вайне
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
го́рваль Вузкі праход праз высокае месца, прамыты вадой (Рэч.).
□в. Горваль Рэч.
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
металі́чны, ‑ая, ‑ае.
1. Зроблены з металу. Металічныя канструкцыі. □ Пагарэльскі здымае з рамы цяжкую накрыўку і ў зямлі відно, як ляжаць металічныя мадэлі.Скрыган.Рэч хутчэй нагадвала ружжо, са ствала якога выглядала вострая металічная страла.Шашкоў.
2. Які мае адносіны да металу, звязаны з апрацоўкай металу. Дзіўна выглядалі тады белыя, надзвычайна чыстыя кветкі.. на яго [Захарыя] шырокай далоні, цёмнай ад металічнага пылу, ад машыннага масла.Самуйлёнак.
3. Уласцівы металу, падобны на метал. [Хвалі] былі сінява-чорныя з глухім металічным бляскам.Зарэцкі.//перан. Які нагадвае гукі ўдару аб метал. Металічны голас. □ Рыжая асака, не кранутая ў свой час касой, стаяла напаўроста ў вадзе і пазвоньвала пад ветрам металічным звонам.Ракітны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паду́шка, ‑і, ДМ ‑шцы; Рмн. ‑шак; ж.
1. Пасцельная рэч — напханы пухам, пер’ем, сенам і пад. мяшок (звычайна чатырохвугольны), які падкладваюць пад галаву. Люба прачнулася, прыжмурыўшыся, паглядзела на вокны, пазяхнула і зноў навалілася тварам у цёплую падушку.Шамякін.Пачуўшы брэх сабакі, .. [Ігнат] падняў з падушкі галаву і прыслухаўся.Капыловіч.// Што‑н. мяккае, пухкае. Гэта тр[а]сянка, відаць, каторы год пласт за пластам адкладвалася і ўтварыла цэлую падушку.Лобан.
2.Спец. Назва падкладак у аснове механізмаў, збудаваннаў, якія змякчаюць штуршкі, гасяць вібрацыю, засцерагаюць ад ціску, а рання. Падушка падмурка.
•••
Кіслародная падушка — медыцынскі прыбор для ўдыхання кіслароду.