бел.нар. гульня. Удзельнічаюць ад 4 да 8 чал., гуляюць на адкрытай пляцоўцы. Для гульні патрэбны палка, дошчачка, кароткая палачка і жалуды (або каменьчыкі, сасновыя шышкі і інш.). Упоперак вузкай ямкі кладуць кароткую палачку, на яе — дошчачку. Потым па чарзе кожны гулец кладзе жолуд на апушчаны канец дошчачкі, б’е палкай па яе краі. Калі жолуд падлятае ўверх, гулец ловіць яго. Перамагае той, хто зловіць больш жалудоў. Гульня выпрацоўвае спрыт, жвавасць, трапнасць і дакладнасць рухаў.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
разлу́чнік, ‑а, м.
1.Разм. Той, хто разлучыў, разлучае блізкіх адзін аднаму людзей. — Я праклінаю таго разлучніка, які стаў тады нам упоперак дарогі, як чорны прывід.Сабаленка.
2.Абл. Мужчына, які развёўся з жонкай. [Люба:] — Ды і хлопцаў пасля вайны не так што і было. А за якога разлучніка ісці... [Валянцін:] — Што там разлучнік? Вось Жана на дзеці пайшла.Мыслівец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
папяро́к
1.предлог срод. поперёк;
2.нареч., см.упо́перак1;
◊ стаць (стая́ць) п. даро́гі — стать (стоя́ть) поперёк доро́ги;
стаць п. го́рла — стать (встать) поперёк го́рла
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ву́лка
1. Невялікая вуліца (БРС).
2. Брукаваны завулак (Глуск.Янк. I, Сен.Касп.).
3. Дарога, якая праходзіць упоперак вёскі, прыкладна пасярэдзіне (Сміл.Шат.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
перакі́нуць, -ну, -неш, -не; -кінь; -нуты; зак.
1.каго-што. Кінуць цераз каго-, што-н. ці далей за якую-н. мяжу.
П. мяшок з аднаго пляча на другое.
П. мяч за рысу.
2.што. Палажыць што-н.упоперак чаго-н. для пераправы.
П. кладку цераз ручай.
3.перан., каго-што. Перамясціць, адправіць на іншае месца.
|| наз.перакі́дванне, -я, н.іперакі́дка, -і, ДМ -дцы, ж. (разм.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
crosscut
[ˈkrɔskʌt]1.
adj.
які́ рэ́жа, разрэ́заны ўпо́перак
a crosscut saw — папяро́чная піла́
2.
n.
1) папяро́чная пі́ла
2) папяро́чны разрэ́з
3.
v.t.
рэ́заць упо́перак
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
вы́крыць, ‑крыю, ‑крыеш, ‑крые; зак., каго-што.
1. Знайсці, выявіць каго‑, што‑н. Выкрыць патайное сховішча. Выкрыць браканьераў. □ Думаў Партыш і сам сабе дзівіўся: чаму да гэтага часу з такім актывам не выкрылі ворага, які стаяў упоперак дарогі новага жыцця.Няхай.// Зрабіць вядомым невядомае, сакрэтнае; раскрыць. Выкрыць сакрэты. Выкрыць злачынствы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Перарэз ’вялікая бочка’ (Гарэц.), ’частка двудоннай бочкі, перарэзанай на дзве палавіны, чан’ (Нас., Касп.; чавус., Мат. Маг.), перэрэз ’бочка сярэдніх памераў, звужаная ўверсе, для квасу, засолкі гуркоў’ (усх.-палес., З нар. сл.), пірарэ́з ’засек, месца для ссыпкі зерня’, пірярэ́жчык ’засек у свірне’ (Бяльк.). Укр.пере́різ ’палавіна перарэзанай упоперак бочкі’, палес.перере́з ’тс’; рус.дыял.перерез ’кадушка з перарэзанай напалам бочкі, цэбар; вялікі чан’. Усходнеславянскае. Да пера- і рэзаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
це́раз, прыназ. з В.
1.Упоперак чаго-н., з аднаго боку на другі.
Перайсці ц. вуліцу.
Пабудаваць пераправу ц. раку.
2. Паверх чаго-н.
Пераскочыць ц. плот.
3. Праз, скрозь што-н. (пры назвах прадметаў, асяроддзя, праз якія хто-, што-н. праходзіць, пранікае).
Ісці ц. лес.
Залезці ц. акно.
Ц. шыбы ледзь прасочвалася святло.
4. Пры дапамозе каго-, чаго-н.
Перадаць прывітанне ц. знаёмага.
5. Праз некаторы час або праз некаторую адлегласць пасля чаго-н.
Сустрэліся ц. год.
Дрэўцы раслі ц. кожныя дзесяць метраў.
6. Па якой-н. прычыне, па віне каго-н.
Ц. яго многія пацярпелі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
*Сугалаўкі́, суголоўкі́ ’канец градак на полі’ (Выг.). Укр.су́голова, су́головок ’папярочныя барозны ў канцы ўчастка’, ’палявая сцяжынка ўздоўж поля, да якой упоперак прылягаюць іншыя ўчасткі’. Бел. (палес.) — укр. ізалекса; гл. Выгонная, Бел.- укр. ізал., 17. Да су- і галава, аформленае рознымі суфіксамі; адносна семантыкі параўн. рус.наўг.головни́к ’палявая дарожка, што ідзе цаліной па мяжы’, у аснове якой, відаць, метафара ’канец (пачатак) чаго-небудзь’, ’галава’, параўн. макед.глава ’вытокі ракі’; інакш гл. ЕСУМ, 5, 466.