Се́вер ‘поўнач’ (брасл., Сл. ПЗБ), ‘паўночны вецер, холад’ (Касп., Варл., Сцяшк.; паст., лаг., Сл. ПЗБ; Хрэст. дыял.; бых., Мат. Гродз.), северы́к ‘тс’ (Анім. дад.), се́верыць ‘трэскацца ад холаду’ (мядз., Сл. ПЗБ), ‘трэскацца ад сонца і ветру (пра вусны і скуру на руках і нагах)’ (Варл.). Параўн. укр. сі́вер ‘халодны, пранізлівы вецер, холад’, ‘поўнач’, рус. се́вер ‘поўнач’, ст.-рус. сѣверъ ‘поўнач; паўночны вецер’, польск. дыял. śevorecka ‘імжа’, чэш. sever, славац. sever ‘тс’, в.-луж. sowjer ‘марыва, туман’, славен. séver ‘паўночны бок неба, вецер з таго боку’, серб.-харв. се̏вер ‘поўнач’, балг. се́вер, макед. север ‘тс’, ст.-слав. сѣверъ ‘поўнач, паўночны вецер’. Прасл. *severъ, якое мае адпаведнікі ў літ. šiarỹs ‘паўночны вецер’, šiarús ‘злосны, пранізлівы да касцей (вецер)’, лат. caurus ‘паўночна-ўсходні вецер’ і г. д., якія, як мяркуюць, роднасныя і.-е. *seu̯‑ ‘левы’. Гл. Фасмер, 3, 588 з літ-рай і наст.; ESJSt, 13, 812; Глухак, 552; Бязлай, 3, 231. Махэк₂ (542), які, следам за Эрхардам (SbP (Brno), 6, 5–7), прытрымліваецца гэтай версіі, тлумачыць гэта тым, што старажытныя людзі пры прынясенні ахвяр стаялі тварам да ўсходу, так што поўнач была ў іх з левака боку. Трубачоў (Этногенез₂, 386) звязвае племянную назву *sěver(ʼ)ane з яе лакалізацыяй на паўночным (левым) беразе Дуная. Гл. таксама сівер.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

midnight

[ˈmɪdnaɪt]

n.

по́ўнач f.

at midnight — апо́ўначы, у по́ўнач

to burn the midnight oil — працава́ць або́ вучы́цца дапазна́

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

north

[nɔrӨ]

1.

n.

по́ўнач f.

2.

adj.

паўно́чны

North China — Паўно́чны Кіта́й

3.

adv.

1) на по́ўнач

Their trip north was long — Іхнае падаро́жжа на по́ўнач трыва́ла до́ўга

2) апо́ўначы

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

норд

(гал. noord)

1) поўнач, паўночны напрамак;

2) паўночны вецер.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

Паўно́чнік ’кветка паўночнік палявы, Knautia arvensis (l.) Coult’ (гродз., Кіс.). Да по́ўнач (гл.). Аднак матывацыя застаецца няяснай.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

склаве́ны, ‑аў.

Гіст. Старажытныя заходнеславянскія плямёны, якія паходзілі ад венедаў і насялялі тэрыторыю па поўнач ад сярэдняга і ніжняга Дуная.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

норд

(гал. noord)

1) поўнач, паўночны напрамак;

2) паўночны вецер.

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

ад’е́хаць, -е́ду, -е́дзеш, -е́дзе; -е́дзь; зак.

1. Паехаўшы, аддаліцца на нейкую адлегласць.

А. ад сяла кіламетраў пяць.

2. Паехаць куды-н., пакінуць дом (горад, вёску і пад.).

А. на поўнач.

3. Зрушыцца з месца, адсунуцца, перастаць шчыльна прылягаць (разм.).

Засаўка ад’ехала.

|| незак. ад’язджа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

тро́пік, -а, мн. -і, -аў, м.

1. Уяўны круг, які праходзіць паралельна зямному экватару на адлегласці 23°26’ на поўнач або на поўдзень ад яго.

Т.

Казярога.

Т.

Рака.

2. Гарачы пояс зямнога шара, размешчаны паміж экватарам і гэтым кругам.

|| прым. трапі́чны, -ая, -ае.

Трапічная спёка.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

амшэ́лы, ‑ая, ‑ае.

Тое, што і абымшэлы. Амшэлая страха. □ Андрэй прыпыняўся і.. аглядаў ствалы дрэў, каб па амшэлых баках пазнаць, дзе поўнач. Пестрак.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)