◎ Няпо́шлы ’слабы, кволы’.(Крыў., Дзіс., ушач., Пан. дыс.). Да пошлы ’дужы, моцны'
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
улада́р м Hérrscher m -s, -, Máchthaber m -s, -; Herr m -n, -en (валадар, пан);
◊ улада́р ду́мак ein Hérrscher der Gedánken
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
дабро́м, прысл.
Разм. Па-добраму, без прымусу. — Пан дабром нічога не аддасць, — сілай трэба ўзяць. Мурашка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пушка́р, ‑а, м.
Уст. Артылерыст. Пан з закамянелым тварам загадваў пушкарам сыпаць падвойны парахавы зарад. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Паненка ’рудая балюча-куслівая мурашка’ (Дразд.). Відаць, да паненка (гл. пан), але семантычная матывацыя няясная.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Па́ніч 1 ’малады пан, панскі сын’. Укр. пани́ч ’тс’. Ад пан з патранімічным суфіксам ‑ičь (Фасмер, 3, 198).
Пані́ч 2 ’падасінавік’ (Сцяшк. Сл.). Да паніч 1; назва, мабыць, дадзена з-за яркай шапачкі. Параўн. рус. солдат ’тс’.
Паніч 3 ’чорт’ (Інстр. II), ’вадзянік’ (Маш.). Укр. пани́ч ’тс’. Метафарычны перанос паніч 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
знато́к, ‑така, м.
Тое, што і знавец. Знаток вайсковай справы. □ Пан Крулеўскі лічыў сябе знатаком сялянскай псіхалогіі. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вяльмо́жны, ‑ая, ‑ае.
Уст. Які мае адносіны да вяльможы. // Які належыць да кола вяльмож; знатны. Вяльможны пан, чыноўнік.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скры́ва, прысл.
Разм. Тое, што і скоса. Глядзеў адзін пан Богут скрыва, Як воўк, уткнуўшыся ў паркан. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Несувіру́тны: «Для ўзмацнення адмоўнай якасці да слоў гультай, абібок, лодыр дадаюцца прыметнікі несусветны, несувірутны (неверагодны, якога не бачыў свет)» (ушац., Пан. дыс.), параўн. невіру́тны ’неверагодны’ (докш., Янк. Мат.). Гл. вяру́тны ’сапраўдны’, і на месцы я звязана з дыялектным вымаўленнем ці з ад’ідэацыяй да вір, параўн. вірутнік («як з віру», Пан. дыс., 220).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)