грунтавая аснова аўтамабільных дарог і чыг. пуцей у выглядзе насыпу, выемкі, паўнасыпу-паўвыемкі або спрафіляванай на мясцовасці паласы ў нулявых адзнаках. На аўтамаб. З.п. ўкладваецца дарожнае адзенне, на чыг. — верхняя будова пуці. Да З.п. адносяцца кюветы, канавы, рэзервы, дрэнажныя і інш. непасрэдна звязаныя з палатном водаадводныя збудаванні. Выкарыстоўваецца для ўстаноўкі пуцявых і дарожных знакаў, агароджы, водапрапускных труб, падтрымных або ахоўных прыстасаванняў і канструкцый і інш. З.п. ўмацоўваюць дзёрнам, бетоннымі плітамі, поліэтыленавымі плёнкамі, вяжучымі матэрыяламі, пасевам траў.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Паўз, поўз, пыўз ’па’, ’уздоўж’, ’непадалёку’, ’каля’, ’міма’, ’праз’, ’вакол’ (ТСБМ, Кар., Шат., Гарэц., Мал., Чуд.; чэрв., ДАБМ, к. 221; пух., раг., чэрв., бярэз., Сл. ПЗБ), по̂з ’побач, міма, каля’ (Нікан.). Укр.повз ’міма’, рус. у прысл. поз‑доль, поз‑дол, повздоль ’уздоўж, паралельна’. Да па‑ (< прасл.po‑) і vz, — апошняе з прасл.ъz, да якога пазней далучылася v‑ як вынік зіяння (Мее, MSL, 20, 111; Гуер, Sb. filolog., 7, 23). Слав.vьz адпавядаюць літ.už‑, лат.uz‑ (ESSJ SG, 1, 276–281). Сюды ж паўзбоч, поўзбоч ’каля, уздоўж’ (ТС), ’у баку, каля’ (іўеў., Сцяшк. Сл.), а таксама паўзбо́чча ’месца на схіле канавы, узгорка’ (Яшк.) і поўзверх ’па-над, блізка пад верхам’ (ТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пала́ц, ‑а, м.
1. Вялікі, раскошны, багаты будынак. То не дом, а палац, шмат акон, шмат калон.Бядуля.Вось ён, Пецярбург! Горад палацаў ды фабрык.Гартны.Над Віліяй у цэнтры горада стаяў вялізны палац Урублеўскіх.Карпюк.// Тое, што і замак (у 1, 2 знач.). Рукамі нявольнікаў насыпаны [замкавы] высокі вал, выкапаны глыбокія азёры, канавы, напоўненыя вадою, якія абкружаюць палац Радзівіла.Бялевіч.// Будынак, дзе пастаянна жыве і знаходзіцца цар, кароль, кіраўнік дзяржавы.
2. У складзе назваў некаторых будынкаў грамадскага прызначэння, якія звычайна выдзяляюцца сваёй архітэктурай. Палац піянераў. □ У Палацы будаўнікоў меўся быць вялікі самадзейны канцэрт.Ракітны.
[Іт. palazzo, ад лац. palatium.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бро́ўка
1. Дзярновы край канавы, поля, дарогі, берага ракі, рэчкі (Слаўг.).
2. Дзярновая мяжа паміж участкамі поля (Слаўг.).
3. Край абрыву (БРС).
□в. Броўкі Мін.
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
адко́с
1. Намыты пясчаны выступ у рацэ пры закругленні берага (Слаўг.).
2. Схіл, пакат, пахонасць (гары, дарогі, канавы) (Зах. Бел.Др.-Падб., Слаўг.). Тое ж адкосіна, адкосічча (Слаўг.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
БАБРО́ВІЦКАЕ ВО́ЗЕРА,
у Беларусі, у Івацэвіцкім р-не Брэсцкай вобл., у бас.р. Грыўда, за 30 км на ПдУ ад г. Івацэвічы. У межах гідралагічнага заказніка Выганашчанскі. Пл. 9,47 км², даўж. 4,9 км, найб.шыр. 3,3 км, найб.глыб. 8 м, даўж. берагавой лініі 14,4 км. Пл. вадазбору 79,2 км².
Катлавіна рэшткавага тыпу, злёгку выцягнутая з Пн на Пд. Схілы катлавіны выш. да 2 м, затарфаваныя і забалочаныя. Берагі нізкія, тарфяністыя, параслі хмызняком. На ПдЗ, З і ПнЗ пясчаны вал выш. да 4 м. Дно плоскае, сапрапелістае, мелкаводдзе пясчана-глеістае. Моцна зарастае чаротам, трыснягом, рагозам і інш. Мінералізацыя вады да 160 г/л, празрыстасць да 1 м. Эўтрофнае, праточнае, упадаюць 2 канавы, выцякае канал Дзевяты (прыток Галоўнага канала, бас. Ясельды). Месца гнездавання і адпачынку ў час асенне-веснавых пералётаў вадаплаўных птушак. На паўн.-ўсх. беразе археал. Помнік — мезалітычная стаянка.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
раско́п Паглыблены і расшыраны вадаём; расшыраная частка канавы, дзе мыюць бялізну, пояць жывёлу, мочаць каноплі; паглыбленне, кар'ер, глінішча (Слаўг.). Тое ж раскоп'е, раскопінне, раскопішча, раскапані́чча (Слаўг.).
□ ур. Раскоп'е каля в. Урэчча Слаўг.
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
няво́льнік, ‑а, м.
1. Раб, прыгонны. [Музыкант] слухаў расказы аб [радзіме] ад свайго дзеда, некалі вывезенага сюды на караблі нявольнікаў.Лынькоў.Рукамі нявольнікаў насыпаны .. высокі вал, выкананы глыбокія азёры, канавы, напоўненыя вадою, якія абкружаюць палац Радзівіла.Бялевіч.
2. Зняволены. І раптам Ліда Сцяпанаўна зразумела: гоняць [арыштаваных] да супрацьтанкавага рова.. Яна аглянулася, ці няма якой магчымасці ўцячы, але немцы шчыльным ланцугом абкружылі групу нявольнікаў.Шчарбатаў.
3.перан.; чаго. Чалавек, які знаходзіцца пад уплывам, уладаю чаго‑н. Нявольнік сваіх пачуццяў. □ Чалавек — не нявольнік прыроды, а яе гаспадар, правільней, старэйшы брат, які бязмежна яе любіць і якому яна аддае ўсё, што можа, са сваіх багаццяў.Клімковіч.Са светлай радасцю і з незразумелай трывогай я ўбачыў, што раблюся нявольнікам гэтай чароўнай паненкі.Карпюк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дзьмуць, ‑му, ‑меш, ‑ме; ‑мём, ‑мяце; незак.
1.(1і2ас.неўжыв.). Несці, гнаць струмень паветра; веяць (пра вецер). Дзьмуў лёгкі ветрык, ласкаючы твар і зганяючы спякоту.Гартны.Ноч была халаднаватая, вецер дзьмуў няроўна: і гусцеў і зменшваўся.Чорны./убезас.ужыв.Была ўжо глыбокая восень. Дзьмула халоднымі вятрамі, напаўняла канавы дажджом.Ракітны.//безас. Цягнуць, прабіваць (пра скразняк). — Настаюць сапраўдныя халады. Вы бачыце, як дзьме праз вокны?.. Скразняк!Грамовіч.
2. З сілаю выпускаць з рота струмень паветра. Дзьмуць на агонь. □ І хлопчык стаў у дудку дзьмуць, Гамоніць дудка галасліва.Колас.Коля стаяў на каленях і дзьмуў на невялікі грудок сухіх галінак.Ставер.
•••
І ў вус (сабе) не дзьме — не звяртае ўвагі на што‑н., не турбуецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адна́к
1.союзпротивит. одна́ко, но; (в сочетании с частицейжа) одна́ко же (ж); тем не ме́нее;
дзень хілі́ўся к ве́чару, а. со́нца пякло́ па-ране́йшаму — день клони́лся к ве́черу, одна́ко со́лнце жгло по-пре́жнему;
было́ по́зна, а. ён не прыйшо́ў — бы́ло по́здно, тем не ме́нее он не пришёл;
ён до́бра разагна́ўся, а. жа не пераско́чыў кана́вы — он хорошо́ разогна́лся, одна́ко же не перепры́гнул кана́вы;
2.вводн. сл. одна́ко; (в сочетании с частицейжа) одна́ко же (ж);
вы, а., не забу́дзьце наве́даць яго́ — вы, одна́ко, не забу́дьте навести́ть его́;
3.межд. одна́ко;
а.! і ты до́брая ца́ца! — одна́ко! и ты хоро́ш гусь!
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
