зуб, ‑а; мн. зу́бы і зубы́; м.

1. мн. зу́бы (з ліч. 2, 3, 4 зубы́), зубо́ў. Косцепадобны орган у роце для адкусвання і разжоўвання ежы. Зубы прарэзаліся. Чысціць зубы. □ Смачны жабе арэх, ды бог зубоў не даў. З нар.

2. мн. зубы́, ‑о́ў. Востры выступ на інструменце, прыладзе працы, частцы машыны і інш. Юзік сядзеў каля ганку і забіваў зубы ў граблі. Васілевіч.

•••

Вочныя зубы — іклы верхняй сківіцы.

Зуб мудрасці — трэці вялікі карэнны зуб (апошні ў зубным радзе кожнай сківіцы), які вырастае пасля 20 гадоў.

Карэнныя зубы — пяць задніх зубоў з кожнага боку верхняй і ніжняй сківіц.

Кутнія зубы — тое, што і карэнныя зубы.

Малочныя зубы — дзіцячыя зубы, якія паступова выпадаюць пасля шасцігадовага ўзросту і замяняюцца новымі, пастаяннымі.

Абдумаць зубы гл. абламаць.

Вастрыць (тачыць) зуб (зубы) гл. вастрыць.

Вырваць з зубоў гл. вырваць.

Глядзець у зубы гл. глядзець.

Зуб гарыць — тое, што і вока гарыць (гл. вока).

Зуб за зуб — адплачваючы за зло той жа меркай.

Зуб на зуб не пападае — пра дрыжыкі ад моцнага холаду, страху і пад.

Зубамі ляскаць гл. ляскаць.

Зубы загаворваць гл. загаворваць ​1.

Зубы з’есці (праесці) на чым гл. з’есці.

Ірваць з зубоў гл. ірваць.

Класці зубы на паліцу гл. класці.

Лезці к чорту ў зубы гл. лезці.

Мець зуб на каго гл. мець.

На адзін зуб — пра вельмі малую колькасць чаго‑н. (звычайна аб харчовых прадуктах).

На галодны зуб — будучы галодным, хочучы есці.

Не па зубах што — а) цяжка разжаваць, з’есці; б) перан. не пад сілу, не па здольнасцях.

Ні ў зуб нагой — зусім нічога (не ведаць, не разумець і пад.).

Паказаць зубы гл. паказаць.

Праз зубы — не раскрываючы рота, невыразна (гаварыць, мармытаць і пад.).

Спаліць (шчэрыць) зубы гл. скаліць.

Сцяўшы (сціснуўшы) зубы гл. сцяўшы.

Трымацца рукамі і зубамі гл. трымацца.

Трымаць язык за зубамі гл. трымаць.

Узброены да зубоў гл. узброены.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

прамы́ркнуць

‘ціха прарыкаць; працадзіць праз зубы што-небудзь і без прамога дапаўнення’

дзеяслоў, пераходны/непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. прамы́ркну прамы́ркнем
2-я ас. прамы́ркнеш прамы́ркнеце
3-я ас. прамы́ркне прамы́ркнуць
Прошлы час
м. прамы́ркнуў прамы́ркнулі
ж. прамы́ркнула
н. прамы́ркнула
Загадны лад
2-я ас. прамы́ркні прамы́ркніце
Дзеепрыслоўе
прош. час прамы́ркнуўшы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

да́рёный до́раны, падо́раны;

◊

да́рёному коню́ в зу́бы не смо́трят посл. до́ранаму каню́ ў зу́бы не глядзя́ць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

загова́ривать​II несов.

1. (утомлять разговором) загаво́рваць;

2. (воздействовать заговором) замаўля́ць, загаво́рваць;

◊

загова́ривать зу́бы загаво́рваць зу́бы.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

расця́ць сов.

1. рассе́чь, разре́зать;

2. (зубами) перекуси́ть;

3. (разъединить) разжа́ть;

р. зу́бы — разжа́ть зу́бы

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

адцы́ркаць

‘адліць, падаіць маленькімі струменьчыкамі што-небудзь (адцыркаць малако); плюнуць праз зубы што-небудзь (адцыркаць сліну)’

дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. адцы́ркаю адцы́ркаем
2-я ас. адцы́ркаеш адцы́ркаеце
3-я ас. адцы́ркае адцы́ркаюць
Прошлы час
м. адцы́ркаў адцы́ркалі
ж. адцы́ркала
н. адцы́ркала
Загадны лад
2-я ас. адцы́ркай адцы́ркайце
Дзеепрыслоўе
прош. час адцы́ркаўшы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

адцы́ркваць

‘адліваць, даіць маленькімі струменьчыкамі што-небудзь (адцыркваць малако); пляваць праз зубы што-небудзь (адцыркваць сліну)’

дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. адцы́ркваю адцы́ркваем
2-я ас. адцы́ркваеш адцы́ркваеце
3-я ас. адцы́рквае адцы́ркваюць
Прошлы час
м. адцы́ркваў адцы́рквалі
ж. адцы́рквала
н. адцы́рквала
Загадны лад
2-я ас. адцы́рквай адцы́рквайце
Дзеепрыслоўе
цяп. час адцы́ркваючы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

адцы́ркнуць

‘адліць, падаіць маленькімі струменьчыкамі што-небудзь (адцыркнуць малако); плюнуць праз зубы што-небудзь (адцыркнуць сліну)’

дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. адцы́ркну адцы́ркнем
2-я ас. адцы́ркнеш адцы́ркнеце
3-я ас. адцы́ркне адцы́ркнуць
Прошлы час
м. адцы́ркнуў адцы́ркнулі
ж. адцы́ркнула
н. адцы́ркнула
Загадны лад
2-я ас. адцы́ркні адцы́ркніце
Дзеепрыслоўе
прош. час адцы́ркнуўшы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

вы́цыркнуць

‘выліць, выдаіць што-небудзь маленькімі струменьчыкамі; плюнуць цераз зубы; выліцца (пра малако і пад.)’

дзеяслоў, пераходны/непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. вы́цыркну вы́цыркнем
2-я ас. вы́цыркнеш вы́цыркнеце
3-я ас. вы́цыркне вы́цыркнуць
Прошлы час
м. вы́цыркнуў вы́цыркнулі
ж. вы́цыркнула
н. вы́цыркнула
Загадны лад
2-я ас. вы́цыркні вы́цыркніце
Дзеепрыслоўе
прош. час вы́цыркнуўшы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

ашчэ́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак., што.

1. Пагрозна, злосна выскаліць зубы (пра жывёл).

2. Паказаць, выскаліць зубы (пра чалавека). — Аднак ты дужая, — ашчэрыў.. [гестапавец] жоўтыя зубы. — Мае ўдары вытрымлівае не кожны. Дудо.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)