зіхаце́нне і зіхце́нне, ‑я, н.
Яркае пералівістае святло, якое выпраменьваецца або адлюстроўваецца чым‑н. Зіхаценне зорак. □ Не так даўно глядзеў шчаслівы ён На баявыя бацькавы медалі, Іх зіхаценне дзіўнае і звон Яму спакою проста не давалі. Вярцінскі. Тут мне дорага ўсё, Да душы прыкіпелі І празрыстасць расы, І зіхценне вясёлак, І вясенняя песня Птушынай капэлы. Матэвушаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
запрасі́ць, -рашу́, -ро́сіш, -ро́сіць; -ро́шаны; зак.
1. каго. Папрасіць прыйсці.
З. у госці.
З. на пасяджэнне.
2. каго. Прапанаваць выканаць якую-н. работу, даручэнне.
З. на працу ў аддзел.
З. кансультанта.
3. што. Назваць высокую цану за што-н.
З. за тавар вельмі дорага.
◊
Сардэчна запрашаем — ветлівае запрашэнне.
|| незак. запраша́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1 і 2 знач.), запра́шваць, -аю, -аеш, -ае (да 3 знач.) і запро́шваць, -аю, -аеш, -ае (да 3 знач.).
|| наз. запрашэ́нне, -я, н. (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цані́цца несов.
1. в разн. знач. цени́ться;
гэ́ты матэрыя́л до́рага цэ́ніцца — э́тот материа́л до́рого це́нится;
та́ленты высо́ка цэ́няцца — тала́нты высоко́ це́нятся;
2. страд. цени́ться; см. цані́ць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
капе́йка, -і, ДМ -пе́йцы, мн. -і, -пе́ек, ж.
1. Дробная манета, адна сотая рубля.
Рассыпаць капейкі.
2. зб. Грошы, грашовыя сродкі.
◊
Без капейкі — без якіх-н. сродкаў існавання.
Да (апошняй) капейкі — без астатку патраціць, заплаціць, атрымаць і пад.
Жывая капейка — пра ўсё, што дае даход.
Капейка ў капейку — пры падліку грошай: абсалютна дакладна, колькі патрабуецца.
Ні капейкі (за душой) — зусім няма грошай.
|| памянш. капе́ечка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.
◊
Абысціся ў капеечку — дорага каштаваць.
|| прым. капе́ечны, -ая, -ае.
Капеечная манета.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Кашто́ўны ’які дорага каштуе, мае вялікую цану’, ’які мае важнае, істотнае значэнне; вельмі патрэбны’ (ТСБМ), кашто́ўнасць ’важнасць, значнасць чаго-н.’; ’каштоўная рэч’, ’з’ява, прадмет, якія маюць вялікае грамадскае значэнне’ (ТСБМ). Асноўным словам, ад якога ўтвораны шматлікія дэрываты, з’яўляецца кошт, вядомае ўжо ў ст.-бел. мове з XVI ст. Таксама з XVI ст. засведчаны (гл. Булыка, Запазыч., 174) і вытворныя каштовный, коштовность. Хоць гэтыя дэрываты чыста тэарэтычна маглі ўтварыцца ў ст.-бел. мове ад асноўнага слова кошт, верагодна лічыць, што і яны з’яўляюцца непасрэднымі паланізмамі (тым больш, што для іх ёсць дакладныя прататыпы ў польск. мове; параўн. польск. kosztowny, kosztowność).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
цані́ць несов., в разн. знач. цени́ть;
ко́лькі вы цэ́ніце гэ́ту карці́ну? — во что вы це́ните э́ту карти́ну?;
наро́д до́рага цэ́ніць сваю́ свабо́ду — наро́д до́рого це́нит свою́ свобо́ду
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
цана́, -ы́, мн. цэ́ны і (з ліч. 2, 3, 4) цаны́, цэн, ж.
1. Грашовае выражэнне вартасці тавару; плата.
Зніжэнне цэн.
Ц. праезду аўтобусам.
2. звычайна ў форме Т цано́й (-о́ю), чаго. Ужыв. ў знач.: страціўшы што-н., ахвяраваўшы чым-н., перажыўшы што-н.
Перамагчы цаной вялікіх страт.
Любой цаной дасягнуць мэты.
3. перан. Значэнне, роля чаго-н.
Ц. слова.
○
Адпускная цана — цана, па якой прадаецца прадукцыя.
◊
У цане (разм.) — дорага каштуе; высока цэніцца.
Цаны няма каму-чаму (разм.) — вельмі дарагі, вельмі высокай якасці.
|| прым. цэ́насны, -ая, -ае (да 1 знач.; спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прысло́ўе 1, ‑я, н.
Нязменная часціна мовы, якая абазначае прымету дзеяння, стану і якасці, напрыклад: хутка, лёгка, высока.
прысло́ўе 2, ‑я, н.
Прыгаворка, выраз і пад., якія ўстаўляюцца ў мову для большай эфектнасці або па прывычцы. Плач яе быў ціхі, з прыслоўямі, кабечы. Чорны. «Люба-дорага» было любімае прыслоўе старшыні. Даніленка. // Тое, што гаворыцца для суправаджэння якіх‑н. дзеянняў. Духаў закліналі пэўнымі традыцыйнымі прыслоўямі. Лойка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абысці́ся, абыдуся, абыдзешся, абыдзецца; пр. абышоўся, ‑шлася, ‑шлося; заг. абыдзіся; зак.
1. Задаволіцца тым, што ёсць; знайсці выйсце са становішча, абмяжоўваючыся наяўнымі сродкамі. Ды зрабілі хлопцы з толкам, абышліся без вяроўкі: паяскі свае сабралі, у адзін усе звязалі. Дубоўка. // Здолець пражыць без каго‑, чаго‑н., не выкарыстаць каго‑, чаго‑н. Бацька, дзед і прадзед ўмелі іграць на скрыпцы і былі скамарохамі для ўсяе акругі. Ніводнае вяселле без іх не абышлося. Гарэцкі.
2. Так ці інакш паставіцца да каго‑, чаго‑н., выявіць пэўныя адносіны. Абысціся па-людску. Ветліва абысціся. □ Тут дзед пачаў пералічаць усе здарэнні, дзе з сялянамі абышліся несправядліва. Колас.
3. Выклікаць пэўныя расходы, страты; каштаваць. Перавозка грузаў абышлася ў 50 рублёў. □ Маёрава смерць дорага абышлася немцам. Гурскі.
4. Закончыцца добра, без непрыемнасцей; уладзіцца. Андрэй быў рады, што ўсё абышлося шчасліва. Шахавец. [Шафёр:] — Добра, што ўсё так абышлося. Кулакоўскі.
•••
Абысціся ў капейку (капеечку) — дорага каштаваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Inopi beneficium bis dat, qui dat celeriter (Publilius)
Беднаму ўдвайне робіць дабрадзейства той, хто робіць гэта хутка.
Бедному вдвойне делает благодеяние тот, кто делает это быстро.
бел. Дорага/дарагая лыжка к абеду/у абед.
рус. Кто скоро помог, тот дважды помог. Не впору, не впрок, а кто временем скорее. Дорога милостыня вовремя. Дорога ложка к обеду. Дорого яичко к великодню.
фр. Qui donne tôt, donne deux fois (Кто даёт скоро, тот даёт дважды).
англ. He gives twice who gives in a trice (Дважды даёт дающий вовремя).
нем. Doppelt gibt, wer bald gibt (Вдвойне даёт тот, кто скоро даёт).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)