басе́йн, ‑а, м.
1. Штучны вадаём для плавання са сценамі, умацаванымі цэглай, цэментам. Спартыўны басейн.
2. Тэрыторыя мора, возера, ракі разам з сушай, з якой у іх сцякаюць паверхневыя і падземныя воды. Басейн Заходняй Дзвіны. Басейн возера Нарач.
3. Зона залягання каштоўных выкапняў. Данецкі вугальны басейн.
[Фр. bassin.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Ко́тец ’возера’ (Эрем.). Укр. котець ’загародка з чароту для лоўлі рыбы’, рус. котец ’штучны вадаём, садок’, балг. ноце, макед. котец, серб.-харв. котац ’тс’. Да каціць (Тапароў, Этимология 1971, 289, 297).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Садо́к ’штучны вадаём для развядзення рыбы’, ’памяшканне для трымання, гадоўлі і адкорму жывёлы’, ’пастка на звяроў і птушак’ (ТСБМ), ’садок для рыб’ (Сл. ПЗБ, З нар. сл.). Дэрыват ад садзіць з суф. ‑ок.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
басе́йн
(фр. bassin)
1) штучны вадаём;
2) тэрыторыя, якая ахоплівае мора, возера, раку разам з прытокамі;
3) месца залягання горных парод (напр. Данецкі вугальны б.).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
ры́бнік Вадаём, дзе разводзяць рыбу (БРС).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
упы́н Запруда, гаць, шлюз; стаячы вадаём (Слаўг.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
крыні́ца, -ы, мн. -ы, -ні́ц, ж.
1. Натуральны выхад падземных вод на паверхню зямлі, а таксама вадаём, які ўтварыўся на месцы выхаду падземных натуральных вод.
Прынесці вады з крыніцы.
2. перан., чаго. Тое, што дае пачатак чаму-н., служыць асновай для чаго-н.
К. святла.
К. дабра.
3. Пісьмовыя помнікі, дакументы, на аснове якіх пішуцца навуковыя даследаванні (спец.).
Мовазнаўчыя крыніцы.
◊
Біць крыніцай — бурна развівацца, квітнець.
Жывая крыніца — пра тое, што існуе ў сваім першапачатковым, натуральным стане.
|| прым. крыні́чны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
рака́, -і́, ДМ рацэ́, мн. рэ́кі і (з ліч. 2, 3, 4) ракі́, рэк, ж.
1. Прыродны вадаём, які пастаянна цячэ па пракладзеным вадой рэчышчы ад вытоку ўніз да вусця.
Пайсці на раку.
Рыбка ў рацэ, ды не ў руцэ (прымаўка).
2. перан. Няспынны паток чаго-н., вялікая колькасць.
Па плошчы плыла людская р.
Рэкі крыві.
|| памянш.-ласк. рэ́чачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак.
|| нар.-паэт. рэ́чанька, -і, ДМ -ньцы, мн. -і, -нек, ж.
|| прым. рачны́, -а́я, -о́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Танк ’баявая бронемашына’, ’цыстэрна для транспарціроўкі і захоўвання вадкасцей’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.), ’баявая бронемашына’ (Некр. і Байк., Вруб.), та́нка ’тс’ (Янк. 2, Сцяшк. Сл., Мат. Маг.). У славянскія мовы (як і ў заходнееўрапейскія: франц. tank, ням. Tank паралельна з Panzer і інш.) — з англ. tank ’вадаём; цыстэрна, бак, чан’, а ў канцы 1916 г. — ’танк’; спецыялізацыя значэння звязана са знешнім падабенствам. Англ. tank у першасным значэнні звязваюць з с.-англ. stanc ’басейн, сажалка’ (Фасмер, 4, 19) або парт. tanque ’рэзервуар; вадаём; затока’, якое этымалагічна звязана са ст.-франц. estanc, франц. étang ’затока’, лац. stagnum ’балота; затока; вада, што выйшла з берагоў; лужына; штучная затока; басейн’ (Чарных, 2, 228). Менш пераконваюць меркаванні, што англ. tank ’баявая машына’ паходзіць ад прозвішча вынаходніка Танка (Фасмер, 4, 19).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
запру́да Невялікі штучны вадаём на рацэ; плаціна, гаць (БРС).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)