Паплі́н ’шаўковая, паўшаўковая або баваўняная тканіна з дробным папярочным рубчыкам’ (ТСБМ). З рус. попли́н ’тс’, якое з франц. popeline, papeline ад італ. papalino ’папскі’, таму што гэтая тканіна нібыта першапачаткова выраблялася ў папскай рэзідэнцыі ў Авіньёне (гл. Фасмер, 3, 327; там жа і інш. літ-ра).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Празёра, прозёра ’разора’ (кам., Сл. ПЗБ). З ілюстрацыі выцякае таксама значэнне ’прастора паміж градкамі’. Таму, відаць, слова з’яўляецца кантамінацыяй разора і празёрыць ’пачаць бачыць’ (Нас.) ад *zbr‑ (гл. зерні, зрок). Параўн. яшчэ ўкр. прозір ’адтуліна ў страсе для выхаду дыму; прасвет, адтуліна паміж зложаны мі бярвёнамі’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
наза́д, прысл. і прыназ.
1. прысл. У напрамку, процілеглым першапачатковаму руху; у адваротным напрамку; проціл. уперад. Ехаць назад. □ Стафанковіч зрабіў два крокі назад. Чорны. Варочацца назад было позна. Якімовіч. // Ужываецца як загад, каманда, вокліч. Раздаўся злосны воклік і стук вінтоўкі: — Назад! Лынькоў.
2. прысл. У напрамку да задняга боку чаго‑н., у адваротны бок; проціл. наперад. Азірнуцца назад. □ Моцна скруцілі [жандары] Міколку рукі назад. Лынькоў. «І г-э-э-эй ты, наша жыццё зло-оо-е!» — Міхась у лесе песню цягне і тахты стрэльбай выбівае. Назад, наперад выкідае. Колас. // перан. У мінулае, у тое, што было. І я ў астатнім падарожжы Гляджу са скрухаю назад. Колас.
3. прысл. На ранейшае месца, у ранейшае становішча. Занясі вядро назад у хату. Аддай назад кнігу. Узяць назад сваё абяцанне. □ Людзі мітусіліся ля дамоў, уцягваючы назад розныя рэчы свайго набытку, вынесеныя, відаць, у часе пажару. Лынькоў.
4. прыназ. з В. Спалучэнне з прыназ. «назад» выражае часавыя адносіны: ужываецца пры абазначэнні адрэзку часу, які аддзяляе якую‑н. з’яву ад моманту паведамлення аб ёй. Роўна год назад была навальніца. □ Сымон паспрабаваў уявіць сабе той лес, што рос тут многа гадоў назад. Чарнышэвіч. // У спалучэнні са словамі «таму», «гэтаму». Было гэта больш месяца таму назад, у школе. Брыль. Назад, таму, здаецца, чвэртка веку І мне было таксама тры гады. Панчанка.
•••
Браць (узяць) слова назад гл. браць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
hence
[hens]
1.
adv.
1) таму́, дзеля таго́
2) ад гэ́тага ча́су; праз, пасьля́
three years hence — праз тры гады́
3) адгэ́туль
Go hence, I pray thee — Ідзі́ адгэ́туль, прашу́ цябе́
4) з гэ́тага сьве́ту
to go hence — паме́рці
2.
interj.
адыйдзі́ся, ідзі́ вон! прэч!
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Кукуру́за ’травяністая расліна сямейства злакавых’ (ТСБМ). Укр. кукурудза, рус. кукуруза, балг. кукуруз, серб.-харв. куку̀руз, славен. kukurúza, польск. kukurudza. Балканскі эпіцэнтр распаўсюджання відавочны. Таму ў якасці крыніцы можна прыняць рум. cucuruz, якое мела першапачатковае значэнне ’яловая шышка’, што добра адпавядае знешняму віду пачатка кукурузы (параўн. Корш, AfslPh, 9, 521).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лускерка ’рыба гусцяра, Blicca bjoerkna L.’ (Зах. Дзвіна; віц., Нік. Очерки), укр. луски́рь ’рыба’, рус. ласкы́рь, лыска́рь ’рыба Abramis blicca; Abramis vimba’, паводле Фасмера (2, 462), звязаны з лыска́рь (бел. луска́р) ’рыдлёўка’, таму што нос у гэтай рыбы выступае наперад; аналагічна новав.-ням. Näsling, Meernase (дзе Nase ’нос’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Васпо́льзываць ’скарыстаць, выкарыстаць’ (Бяльк.), васпо́льзывацца (Бяльк.). Запазычанне з рус. мовы. Параўн. рус. воспо́льзоваться ’скарыстацца’ (са ст.-слав. мовы?). Адсюль новае бел. дыял. утварэнне васпо́льза (гл.). Адзначым, што ў форме воспо́льзовать рускі дзеяслоў не зафіксаваны ні ў Даля, ні ў СРНГ Таму бел. васпо́льзываць узнікла ўжо на базе васпо́льзывацца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Перапечкі ’мальва пагрэбаваная, Malva ncglecta Wallr.’ (маг., Кіс.; Гарэц., Інстр. 2, Дэмб. 2), ’мальва паўночная, Malva Borealis’ (Гарэц., Дэмб. 1). Да перапечка (гл.). Назва звязана з дзеясловам пячы, таму што расліна ў старажытныя часы ўжывалася ў ежу, параўн. чэш. chlebik, chlebiček, pečenek, kolcičify, ciganskė tvaružky (Махэк, Jména, 146–147).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Праполіс ’пчаліны клей, вуза’ (ТСБМ), прапа́ліс, праполіс, про́пуліс ’тс’ (Сл. ПЗБ). З рус. пропо́лис, якое з грэч. πρόπολις < πρό‑ ’перад’ і πολις ’горад’ (СИС, 413). Назва узнікла, відаць, таму, што праполіс служыць для замазвання шчылін у вуллі і для іншых мэт і тым самым, як быццам, абараняе пчаліны ’горад”.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Саве́ць ’рабіцца вялым, санлівым ад зморанасці’ (ТСБМ), часцей асаве́ць (гл.). Рус. сове́ть ’быць ачмурэлым, падкочваць вочы’, польск. sowieć ’станавіцца асавелым, смутным’. Да сава, першапачаткова ’стаць такім, як сава’, таму што совы, актыўныя ноччу, днём становяцца апатычнымі і соннымі. Гл. Праабражэнскі, 1, 664; 2, 348; Фасмер, 3, 162; Борысь, 567.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)