Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
напалаві́ну, прысл.
1. У няпоўным, палавінным памеры, аб’ёме; на адну палавіну. Ад таго, што сцены былі афарб[а]ваны напалавіну ў чорны колер, здавалася яшчэ цямней.Колас.І зрабіўся Халімон напалавіну гарадскім, напалавіну вясковым.Галавач.// Адным бокам, адной палавінай. [Мікалай:] — Сонца яшчэ толькі напалавіну выйшла з-за паплавоў.Чорны.// У два разы менш, карацей. Ісці напрасткі напалавіну бліжэй.
2. Не да канца, не зусім; у некаторай ступені. Тамаш быў аглушаны, заняты сваімі думкамі і мала адчуваў, што робіцца вакол. Ён быў толькі напалавіну прытомны.Бядуля.Хіба ж кахаюць напалавіну? Усё ці нічога — такі закон!Чарнушэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паску́дзіць, ‑джу, ‑дзіш, ‑дзіць; незак.
Разм.груб.
1. Пакідаць пасля сябе бруд; гадзіць. Добрая птушка ў сваё гняздо не паскудзіць.Прыказка.
2.што. Брудзіць, пэцкаць; псаваць. Гусі топчуць і паскудзяць густую, сакаўную траву.Сачанка.— Гэта што? Сцены паскудзіць? Казённае памяшканне псаваць? Ці мала смецця ўсюды, дык яны яшчэ на сцены вешаць...Лынькоў.
3.перан. Рабіць гадасці, шкодзіць. Верыць людзям — закон нашага жыцця. А нелюдзю, ашуканцу не абавязкова верыць. Яго трэба браць за шкірку адразу, як толькі ён пачне паскудзіць.«Вожык».// Няславіць, ганьбіць, чарніць. Паршывая аўца ўвесь статак паскудзіць.Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ГАЮІ́, Аюі (Haüy) Рэнэ Жуст (28.2.1743, г. Сен-Жу-ан-Шасэ, Францыя — 1.6 або 3.6.1822), французскі крышталёграф і мінералог. Чл. Парыжскай АН (1783). Ганаровы чл. Пецярбургскай АН (1806). У 1794—1802 праф. Горнай школы (Парыж). Зрабіў вял. ўклад у развіццё крышталяграфіі; адкрыў закон цэлых лікаў (рацыянальнасці параметраў), названы яго імем, распрацаваў тэорыю памяншэння колькасці малекул у слаях, якія паслядоўна фарміруюць крышталь. Яго імем названы мінерал гаюін.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
пі́саны
1.прич. пи́санный;
п. чарні́лам — пи́санный черни́лами;
п. неразбо́рліва — пи́санный неразбо́рчиво;
2.прил. пи́саный;
~ныя кні́гі — пи́саные кни́ги;
3.прил. пи́саный; расписно́й;
~ная дуга́ — пи́саная (расписна́я) дуга́;
◊ як па ~ным — как по пи́саному;
ду́рням зако́н не ~н — посл. дурака́м зако́н не пи́сан;
не пры мне (табе́, ёй, ім) ~на — не при мне (тебе́, ей, им) пи́сано;
но́сіцца, як ду́рань з ~най то́рбай — погов. но́сится, как ду́рень с пи́саной то́рбой;
ві́ламі на вадзе́ ~на — погов. ви́лами по воде́ пи́сано
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
КЮРЫ́ (Curie) П’ер
(15.5.1859, Парыж — 19.4.1906),
французскі фізік; адзін з заснавальнікаў вучэння аб радыеактыўнасці. Чл. Парыжскай АН (1905). Скончыў Парыжскі ун-т (1877), дзе і працаваў у 1878—83 і з 1904 (праф.), у 1883—1904 у Школе фізікі і хіміі. Навук. працы па фізіцы крышталёў, магнетызме і радыеактыўнасці. Разам з братам Полем Жанам К. адкрыў з’яву п’езаэлектрычнасці (1880), у 1884—95 выканаў шэраг даследаванняў па сіметрыі крышталёў і магнітных уласцівасцях рэчываў (гл.Кюры—Вейса закон, Кюры закон, Кюры пункт). З жонкай М.Складоўскай-Кюры адкрыў хім. элементы палоній і радый (1888), даследаваў уласцівасці радыеактыўных рэчываў і дзеянне радыеактыўнага выпрамянення. У іх гонар названы адзінка актыўнасці радыеактыўных ізатопаў кюры і хім. элемент кюрый. Нобелеўская прэмія 1903 (разам з А.Бекерэлем).
Тв.:
Рус.пер. — Избр. труды. М.; Л.,1966.
Літ.:
Кюри М. Пьер Кюри: Пер. з фр.М., 1968;
Старосельская-Никитина О.А. История радиоактивности и возникновения ядерной физики. М., 1963.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
maritime
[ˈmærɪtaɪm]
adj.
1) прымо́рскі (го́рад)
2) які́ жыве́ над мо́рам
3) maritime law — марскі́зако́н
4) мара́цкі; марапла́ўны
a maritime appearance — мара́цкі вы́гляд
5) Maritime Canada — кана́дыйскія правінцыі ўздо́ўж Атлянты́чнага акія́ну
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Астрано́мія. Ст.-рус., ст.-слав.астрономиꙗ. Зыходнае слова — грэч.ἀστρονομία (’зорка’ + ’закон’). Непасрэдна з грэчаскай запазычана форма з націскам на перадапошнім складзе (Бярында: астрономи́я); націск на ‑но‑ ўказвае на лацінскую ці польскую крыніцу для сучасных беларускай, рускай, украінскай форм слова (Краўчук, ВЯ, 1968, 4, 123; Булыка, Запазыч., 32). Недакладна Юргелевіч, 128; наўрад, ці праз рускую, як у Крукоўскага, Уплыў, 90. Астрано́м можна лічыць непасрэдным працягам старарускай формы: (XIII ст.) (Шанскі, 1, А, 167), таму думка Фасмера, 1, 94, пра запазычанне ў XVIII ст. недакладная; стараруская з грэчаскай. Паводле Булыкі, ст.-бел.астрономъ праз польскую з нямецкай. Астрало́гія — з грэчаскай (аднак тыя ж заўвагі пра націск, што і пра астраномія), гл. Фасмер, Этюды, 37. Пра словы астрономия, астрология ў старабеларускай гл. Гіст. мовы, 1, 146, 284; Гіст. лекс., 126, 219. Астрало́м ’астраном’ (Касп.) скажэнне, магчыма, у выніку кантамінацыі астраном і астралог.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ука́з
1.(закон, постановление) ука́з, -за м.;
2.(распоряжение, приказ) зага́д, -да м.;
3.в знач. сказ., разг. ука́з; (указчик) ука́зчык;
э́то мне не ука́з гэ́та мне не ўказ;
вы мне не ука́з вы мне не ўка́зчык.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
generalize
[ˈdʒenərəlaɪz]1.
v.t.
1) абагульня́ць, падво́дзіць пад агу́льны зако́н, гру́пу
2) выво́дзіць агу́льнае пра́віла з паасо́бных фа́ктаў
3) папулярызава́ць, уво́дзіць у агу́льны ўжы́так
2.
v.i.
1) рабі́ць агу́льныя высно́вы
2) гавары́ць агу́льна
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
