гаспада́р, -ра́ м.
1. в разн. знач. хозя́ин; (собственник — ещё) владе́лец;
г. до́ма — хозя́ин до́ма;
г. кватэ́ры — хозя́ин кварти́ры;
г. фа́брыкі — хозя́ин (владе́лец) фа́брики;
г. кні́гі — хозя́ин (владе́лец) кни́ги;
ашча́дны г. — бережли́вый хозя́ин;
г. дадо́му вярну́ўся — хозя́ин домо́й вороти́лся;
2. ист. (титул) господа́рь;
◊ г. стано́вішча — хозя́ин положе́ния;
сам сабе́ г. — сам себе́ хозя́ин;
г. свайго́ лёсу — хозя́ин свое́й судьбы́;
г. свайго́ сло́ва — хозя́ин своего́ сло́ва
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
падручы́цца, ‑ручуся, ‑ручышся, ‑ручыцца; зак., з інф.
Даць згоду зрабіць што‑н., узяцца за якую‑н. работу для каго‑н. Каля крайняга дома на сцяжынцы [Каця] убачыла санітарку, спытала, дзе знайсці лётчыка, якога два дні назад палажылі на лячэнне. Санітарка падручылася паказаць. Алешка. Важныя звесткі былі атрыманы.. ад аднаго слесара, які падручыўся рамантаваць сапёрам матацыклы. Шахавец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пазамыка́цца, ‑аецца; ‑аемся, ‑аецеся, ‑аюцца; зак.
1. (1 і 2 ас. мн. не ўжыв.). Замкнуцца — пра ўсё, многае. Дзверы пазамыкаліся.
2. Замкнуцца, зачыніўшыся дзе‑н. — пра ўсіх, многіх. Старэйшыя ў клуб ходзяць рэдка, пазамыкаюцца і глядзяць дома тэлевізары. Далідовіч.
3. (1 і 2 ас. мн. не ўжыв.). Злучыцца канцамі — пра ўсё, многае. Правады пазамыкаліся.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
практыкава́цца, ‑куюся, ‑куешся, ‑куецца; незак.
1. Прымяняцца ў жыцці, на практыцы. Па княжацкіх маёнтках пачала шырока практыкавацца гадоўля мерынос[ав]ых аве[чак]. Чорны.
2. Займаючыся чым‑н., засвойваць прыёмы якой‑н. справы, набываць практыку ў чым‑н. Практыкаваліся .. [курсанты] ў падрыўной справе. Лынькоў. Навучанне скончылася, настаўнік даў Аксёну аловак і паперу, каб ён сяды-тады практыкаваўся дома. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
до́гляд і (разм.) дагля́д, ‑у, М ‑дзе, м.
Дзеянне паводле дзеясл. даглядаць (у 3 знач.); нагляд, клопат. Догляд пасеваў. Догляд жывёлы. □ — Маленькі палетак можа даць большы ўраджай пры ўмелым доглядзе, чым вялікі без догляду. Пальчэўскі. Ася Арцёмава кожны дзень трывожыцца за мужа-франтавіка, за маленькую дачку, што засталася дома хворая без неабходнага догляду. Арабей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
се́льбішча, ‑а, н.
Уст. Селішча. Раён Нямігі — самы старажытны раён. Тут і рэшткі старадаўніх замкаў і манастыры і рэшткі сельбішчаў Х-ХІ стагоддзяў. «Беларусь». Не абмінула, не праехала міма гэтага дома і наша сям’я, калі мы, дачакаўшыся вызвалення, праз два гады фашысцкае няволі, вярталіся, нарэшце, на бацькаўшчыну, на папялішча спаленага ў вайну свайго сельбішча. Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уза́д, прысл.
Назад; у процілеглы бок. [Васіль] пацягнуў гармату ўзад да таго дома, з якога ад куляў сыпалася тынкоўка. Карпюк.
•••
Ні ўзад ні ўперад — ні сюды ні туды.
Узад і ўперад; узад-уперад (з дзеясловамі руху) — з аднаго канца ў другі, сюды і туды. Штурхаючыся, збіваючы людзей з ног, Толя бегаў ўзад і ўперад. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Нацянькі́ ’напрасткі, бліжэйшай дарогай’ (Гарэц., Др., Яруш., Некр., Бяльк., лях., Янк. Мат., Сцяшк.), ’кароткім шляхам’ (Сл. ПЗБ), наценькі́ ’напрамік, наўпрост’ (слуц., Нар. словатв., ТС), параўн. нацянёк ’кароткім шляхам’ (лаг., Сл. ПЗБ), укр. давати натеньки́ ’намякаць’. Да цянькі́ ’бліжэйшая прамая, але глухая, цяністая ці небяспечная дарога, ідучы па якой лёгка збіцца’: Цянькі бываюць на тры дзянькі (Нас.), Цянькі дома не начуюць (Сл. ПЗБ), як відаць, звязанае з цень, цянёк, параўн. дыял. на́цень ’тс’, што можа быць вынікам народнай этымалогіі; параўн. іншую версію: з на‑цям‑кі, ад цяміць ’помніць, кеміць, заўважаць’ (Шуба, Прыслоўе, 141). Гл. папярэдняе слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пача́ць, -чну́, -чне́ш, -чне́; -чнём, -чняце́, -чну́ць; -ча́ў, -чала́, -ло́; -чні́; -ча́ты; зак.
1. што і з інф. Прыступіць да якога-н. дзеяння.
П. будаўніцтва дома.
П. будаваць.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), з інф. Праявіць першыя прыметы якога-н. дзеяння або стану.
Лякарства пачало дзейнічаць.
Пачало цямнець.
3. што чым або з каго-што. Узяцца за што-н. у першую чаргу.
П. прамову прывітаннем або з прывітання.
4. што. Прыступіць да спажывання чаго-н.
П. новую буханку хлеба.
|| незак. пачына́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
◊
Пачынаючы з, прыназ. з Р — тое, што і «з» (у 1 знач.).
Пачынаючы з гэтай старонкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
век, -у, мн. вякі, вяко́ў, м.
1. Стагоддзе.
Дваццаты в.
Мінулы в.
Цэлы в. не бачыліся (вельмі доўга).
2. Гістарычны перыяд, эпоха, характэрныя чым-н.
Каменны в.
Касмічны в.
З векам упоплеч (ісці, крочыць і пад., не адстаючы ад жыцця).
3. Жыццё, перыяд існавання каго-, чаго-н. або ўзрост каго-н.
Многа пабачыць на сваім вяку.
У хлусні кароткі в. (прыказка). Чалавек сярэдняга веку.
4. у знач. прысл. Заўсёды, вечна.
В. дома яе няма.
В. буду помніць вас.
◊
На векі вечныя (разм.) — назаўсёды.
Праз вякі — бязмежна доўга, на працягу доўгага часу.
|| прым. векавы́, -а́я, -о́е (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)