гаспада́р м Wirt m -(e)s, -e; Husherr m -n, -n (галава сям’і); Bestzer m -s, - (уладальнік); Gstgeber m -s, - (у адносінах да гасцей); Huswirt m -(e)s, -e (у адносінах да жыльцоў);

гаспада́ры́ по́ля (у футболе) Gstgebermannschaft f -, -en;

гаспада́р стано́вішча Herr der Lge;

я сам сабе́ гаспада́р ich bin mein igener Herr

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

Мыс, мы́сік, мысок ’вострая частка сушы, якая выходзіць у мора, возера, раку’ (ТСБМ), ’вугал, насок, край’ (Гарэц., Нас., Бяльк.), ’нос лодкі’, ’лязо нажа’ (Касп.), мы́сікі ’канцы завязанай хусткі’ (стаўбц.). Рус. мыс, мысок, мысочек, мысик ’мыс’, ’выступ, вугал прадмета’, ’узвышша з вельмі крутымі схіламі’, ’край лесу’, ’адгор’е’, ’востраў’, ’галава рыбы’, ’грудзі каровы’. Бел.-рус. ізалекса (Вярэніч, Бел.-рус. ізал., 27). Прасл. mysъ генетычна звязана з мыса ’морда’, ’рыла’ (як, напрыклад, kopъkopa і інш. пары, гл. аб гэтым Ільінскі, AfslPh, 29, 162 і наст.). Параўн. адпаведнікі мыса ў іншых слав. мовах: чэш. mys < рус. мыс, славац. mys з чэш.; чэш. cip і польск. cypel з с.-в.-ням. zipf (суч. ням. Zipfel ’носік, насок’), балг. нос, серб.-харв. р̑т, славен. ŕt, макед. ’рт (што фармальна адпавядае бел. рот).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

spin2 [spɪn] v. (spun)

1. круці́ць; круці́цца, вярце́ць; вярце́цца;

spin a top пуска́ць ваўчо́к;

My head spins. У мяне кружыцца галава;

The room span round. Пакой паплыў перад вачыма.

2. пра́сці, снава́ць, сука́ць;

spin a web пле́сці павуці́нне

spin a yarn раска́зваць ба́йкі

spin along [ˌspɪnəˈlɒŋ] phr. v. ху́тка ру́хацца, ху́тка е́хаць, не́сціся (на веласіпедзе, машыне і да т.п.)

spin out [ˌspɪnˈaʊt] phr. v. расця́гваць час;

spin out a story до́ўга і ну́дна раска́зваць што-н.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

немно́го

1. нареч., безл., в знач. сказ. няшма́т; нямно́га, ма́ла;

немно́го по́льзы от э́того няшма́т (нямно́га, ма́ла) кары́сці ад гэ́тага;

2. нареч. (чуть-чуть, слегка) тро́хі, крыху́;

немно́го голова́ боли́т крыху́ (тро́хі) галава́ балі́ць;

вы́пить немно́го воды́ вы́піць тро́хі (крыху́) вады́;

немно́го подви́нуть тро́хі (крыху́) пасу́нуць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

Stulti qui crescunt, stulti sunt, quando senescunt

Хто дурнем у сталым узросце быў, той будзе ім і ў старасці.

Кто дураком в зрелом возрасте был, тот будет им и в старости.

бел. П’яніца праспіцца, а дурань ніколі. Як была дурной, так і асталася. Галава пасівела, а розуму не набралася.

рус. Дурак дураком и останется. Как рожены, так и заморожены. Дураком был, дураком и остался. Родился неумным и умрёшь дураком. Пьяный проспится ‒ глупый никогда. Глупого учить ‒ что мёртвого лечить. Глупому сыну и род ной отец ума не прибавит.

фр. L’ivresse passe, mais la sottise jamais (Хмель/опьянение проходит, глупость ‒ никогда).

англ. He who is born a fool is never cured (Кто родился дураком ‒ не излечится).

нем. Als Esel geboren, als Esel gestorben (Рожденный ослом умрёт ослом).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Superflua non nocent

Залішняе не шкодзіць.

Излишнее не вредит.

бел. Кашу маслам не сапсуеш. Ад прыбытку галава не баліць. Ад прыбытку няма бяды.

рус. Кашу маслом не испортишь. Лишняя денежка карману не тягость. Лишнее ремесло за плечами не висит. Лишний раз польёшь ‒ больше овощей соберёшь. Лишний ум не по меха. Лишняя деньга не продерёт кармана.

фр. Abondance de biens ne nuit pas (Избыток добра ‒ не вредит). Ce qui abonde ne vicie pas (Что в избытке, то не повредит).

англ. Store is no sore (Запас не беда).

нем. Des Guten kann man nicht genug tun (Хорошего можно делать много). Butter verdirbt keine Kost (Масло не портит пищи). Halt Maß im Salzen, doch nicht im Schmalzen (Знай меру в соли, но не в смальце).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

мозг

1. анат., перен. мозг, род. мо́згу (ум.; нервная ткань) и мо́зга (руководящий центр, орган мышления) м.;

продолгова́тый мозг прадаўгава́ты мозг;

сре́дний мозг сярэ́дні мозг;

2. мозги́ мн., разг. мазгі́, -го́ў;

воспале́ние мозга запале́нне мазго́ў;

3. мозги́ мн., кул. мазгі́, -го́ў;

впра́вить мозги́ упра́віць (уста́віць) мазгі́;

(испо́рченный) до мозга косте́й (сапсава́ны) ушчэ́нт;

мозги́ набекре́нь (у кого) галава́ з ду́рыкамі (у каго);

мозги́ не ва́рят (у кого) галава́ не ва́рыць (у каго), не хапа́е клёпак (у каго), браку́е ро́зуму (у каго, каму), не ўсе до́ма (у каго);

с мозго́м, с мозга́ми з галаво́й, разу́мны, з ро́зумам;

шевели́ть (раски́дывать) мозга́ми варушы́ць мазга́мі.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

вялі́кі, ‑ая, ‑ае.

1. Значны па велічыні і памерах; проціл. малы. Вялікі горад. Вялікі будынак. Вялікія вокны. // Значны па колькасці. Вялікая сям’я. Вялікія грошы. □ Яны — байцы вялікай раці, Іх хата там, дзе ёсць прастор. Чарот.

2. Значны па сваёй сіле, інтэнсіўнасці, якасцях. Вялікі бой. Вялікі энтузіязм, уплыў. Вялікія здольнасці.

3. Выдатны па свайму значэнню. Вялікія падзеі. // Геніяльны, таленавіты. Вялікі палкаводзец. Вялікі вучоны.

4. Большы, чым патрэбна; які перавышае звычайную меру. Вялікі каўнер. Вялікая нагрузка.

5. Дарослы. Быў у аднаго чалавека сын. Вялікі ўжо вырас, а ніколі бацьку бацькам не назваў. Якімовіч.

6. Састаўная частка назваў, тытулаў. Вялікая зямля. Вялікае княства Літоўскае. Вялікі князь.

7. у знач. наз. вялі́кія, ‑іх. Дарослыя. Малыя і вялікія. □ Праз паўгадзіны, пасля першай шклянкі чаю, паміж вялікімі за сталом ішла жывая і вясёлая гаворка. А дзеці завялі патэфон. Чорны. // вялі́кае, ‑ага, н. Значнае, важнае.

•••

Вялікая калорыя гл. калорыя.

Вялікая Мядзведзіца гл. мядзведзіца.

Ад (з) вялікага розуму гл. розум.

Ад малога да вялікага гл. малы.

Вялікай рукі гл. рука.

Вялікая галава гл. галава.

Вялікая дарога гл. дарога.

Вялікі клопат гл. клопат.

Вялікая песня гл. песня.

Вялікая штука гл. штука.

Вялікі свет (уст.) гл. свет.

(Зрабіць) вялікія вочы гл. вока.

З вялікай ласкі чыёй гл. ласка.

На (вялікі) жаль гл. жаль.

Не вялікая штука гл. штука.

Не вялікі хлеб гл. хлеб.

Сам вялікі — сам сабе гаспадар.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

гара́чы, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае высокую тэмпературу; моцна нагрэты. Гарачая вада. Гарачая печ. □ Поўныя тугія каласы важка пагойдваюцца пад гарачым павевам ветру, пругка выгінаючы спелыя сцябліны. Мележ. // Спякотны, душны. Гарачае летняе сонца. □ Дзень быў сухі, гарачы. Усё жывое хавалася ў цень. Ваданосаў. // З павышанай тэмпературай (пра цела, часткі цела). Дыханне Волкава было цяжкае, гарачае. Такія ж гарачыя выпі яго рукі, лоб. Шамякін. // Паўднёвы, трапічны. Гарачы клімат. Гарачыя краіны.

2. перан. Страсны, палкі. Гарачы прыхільнік. □ У асобе Купалы мы бачым вернага паслядоўнага і гарачага абаронцу той тэндэнцыі ў паэзіі, сутнасць якой была вызначана Някрасавым. Івашын. // Які вызначаецца глыбінёй пачуццяў, выражае глыбокія пачуцці. Гарачае прывітанне. Гарачае жаданне. □ Вочы .. [Ганны], сухія, гарачыя.., глядзелі на малую. Мележ. Толькі той заваёўвае заслужаны поспех, хто аддае творчай працы гарачае сэрца. Макаёнак.

3. Вельмі моцны, напружаны; інтэнсіўны. Гарачы бой. Гарачая работа. Гарачыя спрэчкі. // Які патрабуе выкарыстання ўсіх сіл і сродкаў (аб часе). Гарачая пара ўборкі.

4. перан. Запальчывы, нястрыманы. Характар у Юры і сапраўды не зусім удалы. Юра гарачы, упарты. Бяганская. // Рэзвы, шпаркі, імклівы (пра коней). Грымела зямля пад гусеніцамі магутных танкаў, слаўся пыл пад капытамі гарачых коней. Дамашэвіч.

5. Які робіцца пры высокай тэмпературы, апрацоўваецца з дапамогай высокай тэмпературы. Гарачая апрацоўка дэталей.

6. у знач. наз. гара́чае, ‑ага, н. Разм. Гарачая страва. З’есці гарачага.

•••

Гарачая галава гл. галава.

Гарачая кроў гл. кроў.

Па гарачых слядах гл. след.

Пад гарачую руку гл. рука.

Усыпаць гарачых гл. усыпаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

чад, ‑у, М ‑дзе, м.

1. Удушлівы атрутны газ, які ўтвараецца пры няпоўным згаранні вугалю ва ўмовах недастатковага прытоку паветра. Пакой дыхнуў цеплынёю і чадам, толькі што юшку закрылі, мусіць. Галавач. У хаце не было цяпла, хаця Волька зачыніла юшку яшчэ разам з чадам, і ці не ад таго ў Аркадзя пачынала балець галава. Пташнікаў.

2. Едкі, удушлівы дым, які ўзнікае пры гарэнні чаго‑н. (звычайна тлушчу). На кухні быў чад і прагорклы смурод апаленага пер’я і перасмажанага тлушчу. Самуйлёнак. // перан.; які або чаго. Моцны, насычаны пах чаго‑н. Расы хараство і на вейках, Узятае ў волкіх раслін, У руж, у альшэўнікаў клейкіх І хмелю, што чад свой разліў. Калачынскі. Ад канаплянага чаду баліць галава. Навуменка.

3. перан. Тое, што моцна ўздзейнічае на псіхіку чалавека, на яго свядомасць. Брыль вельмі праўдзіва і канкрэтна-гістарычна паказаў, як фашысцкі нацыяналістычны чад адурманьваў усё больш шырокія пласты нямецкага насельніцтва. Дзюбайла. Алесь бачыў усё гэта на свае вочы — і разгул расізму, і пратэст супроць шавіністычнага чаду. Юрэвіч. // Пра стан самазабыцця, захаплення. Марына Паўлаўна праз цэлы дзень жыла ў ружовым чадзе новага адчування. Зарэцкі. Маладзейшыя за яго [Віктара] хлопцы.. шчыра зайздросцілі Віктараваму шчасцю, дзяўчаты наперабой загаварвалі з ім, а Цімохава дачка Фруза ўвесь час тулілася да яго.. У нейкім чадзе мінула тры дні. Асіпенка. // Хмель. Калі выйшаў вінны чад, Ной устаў, судзіць пачаў. Крапіва.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)