уступі́ць I сов.

1. в разн. знач. вступи́ть;

у. у прафсаю́з — вступи́ть в профсою́з;

у. у шлюб — вступи́ть в брак;

у. у спрэ́чку — вступи́ть в спор;

2. вступи́ть, войти́;

во́йскі ўступі́лі ў го́рад — войска́ вступи́ли (вошли́) в го́род;

3. (стать ногой во что-л.) вступи́ть, ступи́ть;

у. у лу́жыну — ступи́ть в лу́жу;

4. (ступить) наступи́ть;

у. на дыва́н — наступи́ть на ковёр;

◊ у. у строй — вступи́ть в строй

уступі́ць II сов., в разн. знач. уступи́ть;

у. ме́сца — уступи́ть ме́сто;

у. сі́ле — уступи́ть си́ле;

у. мало́дшаму — уступи́ть мла́дшему;

яго́ ве́ды не ўсту́пяць ва́шым — его́ зна́ния не усту́пят ва́шим;

у. тава́р за паўцаны́ — уступи́ть това́р за полцены́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ГАРБА́РНАЯ ПРАМЫСЛО́ВАСЦЬ,

галіна лёгкай прамысловасці, якая спецыялізуецца па вырабе натуральных цвёрдых і мяккіх скураных тавараў і штучных скур. Забяспечвае скуртаварамі абутковую прамысловасць, футравую прамысловасць, часткова швейную і інш. галіны. Асн. сыравінай для гарбарнай прамысловасці служаць скуры жывёл. Гарбарная сыравіна падзяляецца на: дробную (скуры цялят, жарабят, авечак, коз, цюленяў, нерпаў), што ідзе на выраб скур для верху абутку, адзення і галантарэйных вырабаў, буйную (скуры буйн. раг. жывёлы, коней, аслоў, вярблюдаў, аленяў, маржоў, кітоў) і свіную (са свойскіх свіней і дзікоў), якія служаць для вырабу хромавых і юхтовых скур на верх абутку, для рамізніцкіх і тэхн. вырабаў. Выкарыстоўваюць таксама скуры рэптылій (кракадзілы, яшчаркі, змеі), некат. рыб і інш.

Апрацоўка скур і выкарыстанне іх на абутак і адзенне вядома з глыбокай старажытнасці. Са скур выраблялі таксама пергамін, вупраж, шчыты і інш. Скуры дубілі пры дапамозе раслінных дубільнікаў. У 2-й пал. 19 ст. частка падрыхтоўчых і апрацоўчых аперацый механізавана, з 1880-х г. пачалі выкарыстоўваць паскораны метад вырабу скур солямі хрому. Рамесніцкае гарбарства ператварылася ў гарбарную прамысловасць. У 20 ст. развіццю гарбарнай прамысловасці спрыяла стварэнне галін машынабудавання, якія выпускалі машыны для апрацоўкі скур, пашыву абутку, адзення і інш. вырабаў, а таксама расшырэнне сыравіннай базы, развіццё вытв-сці штучных скур і заменнікаў скуры, сінт. каўчуку і дубільнікаў, дубільных экстрактаў.

Асартымент прадукцыі сучаснай гарбарнай прамысловасці акрамя шырока вядомых абутковых цвёрдых і мяккіх (хромавага дублення і юхту), адзежна-галантарэйных, рамізніцкіх і тэхн. скур уключае такія новыя вырабы, як спілак для абутку, велюры, асветленыя скуры для нізу абутку, лакавыя з поліурэтанавым пакрыццём, хромавыя павышанай эластычнасці, тэрмаўстойлівую юхту і інш. Развітую гарбарную прамысловасць маюць ЗША, Расія, Францыя, Італія, Вялікабрытанія, ФРГ, Аргенціна, Аўстралія, Манголія і інш. краіны.

Гарбарная прамысловасць — адна са старадаўніх на Беларусі. Скураны абутак 12—13 ст. вядомы з раскопак у Брэсце, Гродне, Мінску, Полацку і інш. У 2-й пал. 19 ст. скуры, вырабленыя на Беларусі, карысталіся попытам на рас. і замежным рынках. Цэнтрамі гарбарнай прамысловасці былі Смаргонь (22 прадпрыемствы), Ашмяны, Мінск (буйны з-д Сальмана), Магілёў, Скідзель, Талачын і інш. Вырабляліся лайка, хром, шчыгрын (гамбургскі тавар), падэшвы. Пабудаваны гарбарныя з-ды ў 1927 «Бальшавік» у Мінску, у 1930 — у Магілёве. У 1996 у краіне дзейнічаюць Мінскае гарбарнае вытворчае аб’яднанне, Магілёўскі гарбарны завод, Гродзенскае вытворчае гарбарнае аб’яднанне, Бабруйскі гарбарны камбінат, Пінскі завод штучных скур, шэраг меншых прадпрыемстваў. У 1996 выпушчана 426,9 млн. дм² верхніх скуртавараў (найбольш у 1991 — 992,4 млн. дм²), з іх 381,1 млн. дм² хрому, 45,8 млн. дм² юхту і 16 млн. дм² цвёрдых скуртавараў.

В.М.Логвінка.

т. 5, с. 53

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

узбі́цца, узаб’юся, узаб’ешся, узаб’ецца; узаб’ёмся, узаб’яцеся; зак., на каго-што.

1. Нечакана наскочыць на каго‑, што‑н.; наткнуцца. Узбіцца на камень. Узбіцца на востры сук. □ Ад невялічкай газнічкі, што стаяла на паліцы каля абразоў, хапала святла толькі на тое, каб не ўзбіцца на чалавека. Лобан. Аслеплены дымам, Міша ўзбіўся на нейкі цабэрак і паляцеў потырч. Арочка.

2. Нечакана сустрэцца, сутыкнуцца з кім‑, чым‑н. непажаданым, непрыемным; напароцца. Узбіцца на засаду. □ [Ляснік:] — Перадумаў я, хлопцы. Начуйце. Час позні, можна і на ваўка дзе ўзбіцца. Паўлаў.

3. Разм. Натрапіць, напасці на што‑н. Шафёр, абмінаючы замёрзлыя лужыны, усё хмурыў твар, пасля, кіламетраў якіх праз сорак, узбіліся на шашу. Чыгрынаў. [Салдат:] — Ішоў, ішоў, узбіўся на бураковае поле. А ў лагчынцы, бачу, салдаты буракі капаюць. Лужанін. // перан. Дайсці, дапасці да чаго‑н. (у думках, размове і пад.). [Грэчка:] — У апошні момант узбіўся быў на цікавы сон. Няхай. Гутарка ўзбілася на залатога кухара, і, падвыпіўшы, госці пажадалі паглядзець на яго. Гарэцкі.

4. Разм. Узабрацца на верх чаго‑н., насесці, налезці на каго‑, што‑н. Пад рабінай была лавачка, мокрая яшчэ ад дажджу, не высахла, і на яе ўзбіліся дзеці. Пташнікаў. Злавіў [Базыль] свайго сівага аж каля балота і, ледзь узбіўшыся на яго шырокую спіну, ступою накіраваўся на пацяробы. Нікановіч.

5. без дап. Стаць пышным. Падушкі ўзбіліся. // Успеніцца ад моцнага струменя, узбівання і пад. На піве ўзбілася пена.

6. Разм. З цяжкасцю абзавесціся чым‑н., разжыцца. Рана .. [Рымша] асірацеў, але і адзін неяк-такі ўзбіўся на гаспадарку. Якімовіч. Узяцца адразу за будоўлю ўсё ніяк не выпадала: і з лесам было цяжка, і на грошы лішнія ўсё ніяк не маглі ўзбіцца. Васілевіч. Адзін час .. [Максім Астапавіч] узбіўся на каня і наймаўся вазіць тавар адсюль у Мінск і з Мінска сюды. Чорны.

•••

Узбіцца на капейку — разжыцца на грошы.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

вы́кінуць сов., в разн. знач. вы́бросить, вы́кинуть; (снять что-л. в тексте, книге — ещё) опусти́ть;

в. аку́ркі з по́пельніцы — вы́бросить (вы́кинуть) оку́рки из пе́пельницы;

рэда́ктар ~нуў раздзе́л з кні́гі — реда́ктор вы́бросил (опусти́л) разде́л из кни́ги;

в. руку́ ўпе́рад — вы́бросить (вы́кинуть) ру́ку вперёд;

в. сцяг — воен., мор. вы́бросить флаг;

в. тава́р на ры́нак — вы́бросить (вы́кинуть) това́р на ры́нок;

◊ в. дур (ду́расць) з галавы́ — вы́бросить дурь из головы́;

в. з галавы́ — вы́бросить из головы́;

в. за борт — вы́бросить за борт;

в. ко́ніка — отколо́ть но́мер;

в. шту́ку — отколо́ть но́мер;

в. ло́зунг — вы́бросить ло́зунг;

в. гро́шы на ве́цер — вы́бросить де́ньги на ве́тер;

в. на ву́ліцу — вы́бросить на у́лицу;

з пе́сні сло́ва не вы́кінеш — погов. из пе́сни сло́ва не вы́кинешь

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

закі́нуць сов.

1. (бросить куда-л. далеко или за что) забро́сить, заки́нуть; зашвырну́ть;

з. бог ве́дае куды́ — забро́сить бог зна́ет куда́;

дзе́ці ~нулі мяч за куст — де́ти забро́сили (заки́нули, зашвырну́ли) мяч за куст;

2. затеря́ть;

3. (придать другое положение) заки́нуть; (голову — ещё) запроки́нуть;

з. вінто́ўку за спі́ну — заки́нуть винто́вку за́ спину;

з. ру́кі наза́д — заки́нуть ру́ки наза́д;

4. (оставить без внимания) забро́сить, позабро́сить;

яна́ зусі́м ~нула сваі́х дзяце́й — она́ совсе́м забро́сила (позабро́сила) свои́х дете́й;

5. разг. (завезти, доставить куда-л.) забро́сить;

з. тава́р — забро́сить това́р;

з. разве́дчыка ў тыл во́рага — забро́сить разве́дчика в тыл врага́;

6. сде́лать упрёк;

◊ з. ву́ду — заки́нуть у́дочку;

з. і́скру (у душу́) — зарони́ть и́скру (в ду́шу);

з. сло́ва (сло́ўца) — замо́лвить сло́во (слове́чко)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

прыня́ць сов., в разн. знач. приня́ть; (унести — ещё) убра́ть;

п. тава́р — приня́ть това́р;

п. спра́вы — приня́ть дела́;

п. у інстыту́т — приня́ть в институ́т;

п. дэлега́цыю — приня́ть делега́цию;

п. хво́рага — приня́ть больно́го;

п. пастано́ву — приня́ть постановле́ние;

п. абавяза́цельствы — приня́ть обяза́тельства;

п. міксту́ру — приня́ть миксту́ру;

п. за адзі́нку — приня́ть за едини́цу;

п. упра́ва — приня́ть впра́во;

студэ́нта ~нялі́ за наста́ўніка — студе́нта при́няли за учи́теля;

п. ме́ры — приня́ть ме́ры;

п. падда́нства — приня́ть по́дданство;

п. са стала́ — убра́ть (приня́ть) со стола́;

◊ п. (блі́зка) да сэ́рца — приня́ть (бли́зко) к се́рдцу;

п. пад ува́гу — приня́ть во внима́ние; взять в расчёт;

п. у разлі́к — приня́ть в расчёт;

п. у штыкі́ — приня́ть в штыки́;

п. эстафе́ту — приня́ть эстафе́ту;

п. по́зу — при́нять по́зу

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

frágen

vt, vi (nach D, über A, um A, wegen G) пыта́ць, пыта́цца (пра каго-н., пра што-н.)

es fragt sich noch… — яшчэ́ трэ́ба спыта́ць…, гэ́та яшчэ́ выкліка́е сумне́нні

um Rat ~ — прасі́ць пара́ды

da ~ Sie noch! — вы яшчэ́ пыта́ецеся!

wenn ich ~ darf — дазво́льце спыта́ць

2)

díese Wáre ist sehr gefrágt — гэ́ты тава́р карыста́ецца вялі́кім по́пытам

3)

j-n als Zéugen ~ — юрыд. дапы́тваць каго́-н. у я́касці све́дкі

◊ er hat mir ein Loch in den Leib gefrágt — ён заму́чыў мяне́ сваі́мі пыта́ннямі

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

verlángen

1.

vt патрабава́ць (чаго-н.), прасі́ць, дамага́цца (чаго-н.), выкліка́ць (каго-н.)

Sie wérden am Telefón verlángt — Вас клі́чуць да тэлефо́на

díese Wáre wird viel verlángt — на гэ́ты тава́р ма́ецца вялі́кі по́пыт

2.

vi (nach D) імкну́цца (да чаго-н.), пра́гнуць (чаго-н.); прасі́ць (чаго-н.)

nach dem Arzt ~ — прасі́ць [клі́каць] урача́

nach etw. (D) heiß ~ — жада́ць [пра́гнуць] чаго́-н.; імкну́цца да чаго́-н.

3.

vimp

es verlángt mich, ihm ein Páar Wórte zu ságen — мне хо́чацца сказа́ць яму́ не́калькі слоў

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

чарга́, ‑і, ДМ ‑рзе; мн. чэргі, ‑аў; ж.

1. Пэўны парадак, паслядоўнасць у адбыванні чаго‑н. Была ўстаноўлена чарга сачыць за тэрмометрам, уваткнутым у зямлю ў полі. Ермаловіч. Чалавек падышоў да касы, паказаў пасведчанне і без чаргі купіў білет. Гурскі. // Адна з асобных частак чаго‑н., кожная з якіх выконваецца, уводзіцца ў карыстанне ў пэўнай паслядоўнасці. Першая чарга метро. □ Брыгада ўзводзіла другую чаргу завода, з месяца ў месяц перавыконвала нормы. Астрэйка.

2. Чыё‑н. месца ў якой‑н. чарговасці, права каго‑н. дзейнічаць адпаведна чарговасці. Чакаць сваёй чаргі. □ — Раскажыце, дзядзька, што тут было, — прасілі .. [студэнты]. — Цяпер ваша чарга! В. Вольскі. [Дзесяцкі:] — Амелька, заўтра запрагай сваю кабыліцу ды збірайся ў дарогу. Пракоп, табе таксама чарга. Скрыган. Прыходзіў стары Нічыпар, казаў, што яны адбудуць чаргу толькі за карову. М. Стральцоў.

3. Група людзей, якія чакаюць атрымання чаго‑н. у парадку чарговасці і размяшчаюцца звычайна адзін за адным. Заняць чаргу. □ Доўгія чэргі стаялі амаль ля кожнага будынка вакзала. Кулакоўскі. // Спіс асоб, якія атрымліваюць што‑н. у парадку чарговасці. Чарга на атрыманне кватэр. // чаго. Вялікая колькасць каго‑, чаго‑н. Прастор мой любы, неабдымны, Чарга нясходжаных пуцін, Узор лясоў у далях дымных, Шнуры жыццёвых каляін. Хведаровіч. // у знач. прысл. чаргой (‑ою). Адзін за адным. З суседскай памяці не сцёрта, Як цераз месяц і другі Чаргой Міколы, Янкі, Пётры Ішлі на покуць, як багі. Семашкевіч.

4. Пэўная колькасць патронаў, снарадаў, выпушчаная аўтаматычнай зброяй за адзін прыём. Аўтаматная чарга. Выпусціць чаргу. □ Кулямёт ударыў доўгай чаргой. Шамякін.

•••

Выстаяць чаргу гл. выстаяць.

Жывая чарга — чарга, якая патрабуе абавязковай прысутнасці ўсіх, хто заняў яе.

На чарзе (быць) — з’яўляцца, быць чарговым, неадкладна патрабаваць вырашэння.

Па чарзе — а) паслядоўна, у парадку чарговасці. Ад пускаць тавар па чарзе; б) зменьваючыся, чаргуючыся. На другім завале на ўсіх не хапіла рыдлёвак, і тут працавалі па чарзе. Краўчанка.

Сваёй (‑ёю) чаргой (‑ою) — незалежна ад каго‑, чаго‑н. (ісці, змяняцца). Адна работа за другою ідзе-плыве сваёй чаргою То ў агародзе, то на полі І не спыняецца ніколі. Колас.

Стаць на чаргу гл. стаць.

У першую чаргу — перш за ўсё; неадкладна.

У сваю чаргу — са свайго боку, у адказ; адпаведна.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

bezíehen

*

1.

vt

1) абця́гваць, пакрыва́ць; аббіва́ць (мэблю)

Bétten neu ~ — мяня́ць пасце́льную бялі́зну

2) пераязджа́ць (на новую кватэру); займа́ць (кватэру)

3) займа́ць (пасаду, пазіцыі i г.д.)

die Wáche ~ — заступа́ць у караву́л

4) выпі́сваць, зака́зваць (газету, тавар)

zu ~ durch j-n — мо́жна атрыма́ць у каго́-н.

5) атры́мліваць (даходы)

6) (auf A) адно́сіць (да каго-н., чаго-н., на чый-н. рахунак)

auf sich (A) ~ — прыма́ць на свой раху́нак

2.

(sich)

(auf A)

1) спасыла́цца (на каго-н., што-н.)

2) (auf A) адно́сіцца (да каго-н., чаго-н.), даты́чыцца (каго-н., чаго-н.)

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)