Verbum

Га́йка ’гайка’, ’жалезнае кольца, якое набіваецца на што-н. для змацавання’ (БРС, Касп., Нас.). Рус. га́йка, укр. га́йка. Паводле Фасмера (1, 384), цяжкае слова. Шанскі (1, Г, 11–12) мяркуе, што ўкр. і бел. словы запазычаны з рус., дзе гэта слова ўтворана суфіксам ‑ка ад дзеяслова гаить ’закрываць; затрымліваць’.

Гартава́ць ₁ ’гартаваць’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Сл. паўн.-зах.). Ст.-бел. гартовати (Булыка, Запазыч.). Укр. гартува́ти. Запазычанне з польск. hartować (< ням. härten). Кюнэ, Poln., 56; Булыка, Запазыч., 80; Фасмер, 1, 395.

Гартава́ць ₂ ’выгортваць’ (Сл. паўн.-зах.: «Качаргой гартуеш жар»). Гібрыднае слова: < гартава́ць ₁ ’гартаваць’ + гарта́ць (гл.).

Гу́зік ’гузік’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк.), гу́зік ’тс’ (Сцяшк.). Падрабязны агляд форм гл. Сцяц. Нар., 124. Ст.-бел. кгузъ, гузъ, кузъ, кгузикъ, гузикъ (Булыка, Запазыч.). Запазычанне з польск. guzik ’тс’ (таксама запазычаны ўкр. дыял. гузик, гудзик, рус. дыял. кузик). Гл. Слаўскі, 1, 381–382; Кюнэ, Poln., 59.

Засётак ’загародка (па абодва бакі ёўні)’ (Мат. Гом.). Слова, відаць, звязана з асець (гл.); ё (як і ў асётны, Нас.) можа быць другасным. Мяркулава (Этимология, 1980, 87–89) звязвае з рус. пячорск. осетоваться ’пасяліцца’ (тады, магчыма, і з посетить) і адабрае супастаўленне асець з лат. sēta ’агароджа, сялянскі двор’.

Кага́л ’шумны натоўп, зборышча’ (ТСБМ; бяроз., Выг.; Др.-Падб., Касп., Нас., Шат., Янк., Яўс.), ’гурт. грамада’ (Бір. Дзярж., Нар. лекс.). Рус. зах.-бран. кагал ’шумны натоўп’. Укр. кагал ’шумнае зборышча’. Утворана ад кагал ’яўрэйскае абшчыннае самакіраванне і сама абшчына’, адкуль значэнні ’гурт’ і ’шумны натоўп’ маглі развівацца незалежна.

◎ Каржэ́нь ₁ ’прысадзісты, каржакаваты чалавек’ (Яўс.), да каржак (гл.), кантамінаванага з каржэнь^ ’корж’ (гл.).

◎ Каржэ́нь ₂ ’корж’ (Нар. сл.), ’сухар, засушаная аладка’ (Нас., Грыг.). Да корж (гл.). Утворана з дапамогай суфікса -энь < ьпгь, якое утворана ў праславянскай мове з суфіксам прыметніка ‑ьnъ + структуральны суфікс назоўнікаў ‑tь (SP, 1. 138).⇉’⇉'⇉-

Кнот ’спецыяльная стужка або скручаная ніць, якая служыць для гарэння ў газавай лямпе, свечцы’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг., Нік., Няч., Бяльк., Нік. Очерки, Гарэц., Грыг., Мат. АС). Укр. гніт, рус. кнот праз польск. knot запазычанне з с.-в.-ням. knote ’вузел’ (Слаўскі, 2, 288).

◎ Кні́біць ’марочыць, дакучаць, назаляць’ (Нас.). Ці не звязана з укр. гнобити, гонобити ’прыгнятаць, піснуць’. Гл. ЕСУМ, 1, 539. Лаўчутэ (Балтизмы, 68) лічыць кнібіць балтызмам. Яна спасылаецца на Вяржбоўскага, які звязваў беларускае слова з літ. кпу́Ьсіоіі ’шчыпаць, церабіць’, а таксама літ. knibinti, knibinėti ’валтузіцца, кешкацца’, лат. kniebt, knipet ’шчыпаць’.

Куцця́ ’ўрачыстая вячэра напярэдадні каляд’, ’традыцыйная абрадавая яда’ (ТСБМ, Нас., Касп., ТС, Сл. паўн.-зах., Ян., Шатал., Яруш., Бяльк., Сержп. Пр., Шн., Мал., Сцяшк., Гарэц., Вешт., Федар., Маш.). Укр. кутя, рус. кутья, ст.-рус. кутья, ст.-слав. коуциꙗ ’тс’. Запазычана са ст.-грэч. κουκκιά ’бабы’ (Фасмер, 2, 435).

◎ Леваты́ва ’клісцір’ (Нас.), ’клізма’ (бяроз., Выг.). Запазычана з польск. lewatywa ’тс’ (пачатак XIX ст.), якое было ўтворана паводле франц. lavement ’тс’, англ. lavement ’упрыскванне’ < лац. lavāre ’мыць’, с.-лац. lavativus ’для мыцця’, lavatio ’мыццё, паласканне’. Ле‑ замест ла‑ ў выніку ад’ідэацыі лац. levātiō ’аблягчэнне, палягчэнне’ (Слаўскі, 4, 188).