знаро́к, прысл.
З якой‑н. мэтай, з пэўнымі намерамі; спецыяльна. Ехалі [немцы] полем — знарок аб’язджалі лес. Шамякін. Каршун, праходзячы паўз Васіля, знарок наступіў яму на нагу. Няхай. // Насуперак чыйму‑н. жаданню; назло. Тралейбус, здавалася, ледзь варушыўся, а прыпынкі былі доўгія, як знарок. Дамашэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зы́бацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
Разм.
1. Гушкацца, то падымаючыся, то апускаючыся. Зыбацца на нагах. Дрыгва зыбаецца. □ Лодка зыбаецца на паверхні вады, і ад яе разыходзяцца ў бакі ледзь прыкметныя хвалі. Лупсякоў. Дошкі ўгіналіся, зыбаліся пад нагамі. Лынькоў.
2. Зал. да зыбаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нару́чнікі, ‑аў; адз. паручнік, ‑а, м.
Металічныя кольцы з ланцужком, якія надзяваюцца на рукі арыштаваным. Надзець паручнікі. □ Студэнт з пашанай і нейкім цёплым, ледзь не сыноўнім пачуццём думаў аб тым, што гэтыя рукі бывалі калісьці ў наручніках, сціскалі краты панскай турмы. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пага́на,
1. Прысл. да паганы (у 1 знач.).
2. безас. у знач. вык. Пра цяжкі, дрэнны фізічны або псіхічны стан. Каб трохі, [Ганна] упала б — ледзь намаглася ўтрымацца. Бацька заўважыў, што ёй пагана, стаў побач, паклаў руку на плячо, быццам супакойваў, даваў сілу. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перако́шаны 1, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад перакасіць 1.
2. у знач. прым. Скрыўлены, несіметрычны. У акуратна зрубленай клеці ледзь ліпяць на адной завесе — вось-вось упадуць — перакошаныя дзверы. Лынькоў.
перако́шаны 2, ‑ая, ‑ае.
Дзеепрым. зал. пр. ад перакасіць 2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
раздурэ́цца, ‑эюся, ‑эешся, ‑эецца; зак.
Разм. Пачаць моцна дурэць. [Шура:] — Ой, раздурэўся нешта дзядзька! Нябось скажу цётцы. Крапіва. Галоўкі ледзь не на паўметра ўзвышаліся над мяккімі крэсламі, і можна было падумаць, што гэта і ёсць дзеці: раздурэліся і паўзлазілі з нагамі на сядзенне. Лужанін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
струхле́лы, ‑ая, ‑ае.
Які струхлеў, ператварыўся ў парахню; сатлелы, гнілы. Маленькія, струхлелыя ад часу хаты стаялі з паўгінанымі сценамі, як бы чакаючы, калі іх прыбяруць. Броўка. [Хаціна] нібы ўрасла ў зямлю, ад старасці асела, ледзь трымаючы на сабе імш[ы]стую шапку струхлелай страхі. Хведаровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тушава́цца 1, ‑шуюся, ‑шуешся, ‑шуецца; незак.
Саромецца, бянтэжыцца. І сусед тушаваўся, ледзь паспяваў сказаць: «Дзякую, дзякую, дзякую...» Пестрак. Ніякавела, тушавалася пад людскімі позіркамі дзяўчына, прыспешвала крок. Місько.
тушава́цца 2, ‑шуецца; незак.
Зал. да тушаваць 1.
тушава́цца 3, ‑шуецца; незак.
Зал. да тушаваць 2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шчэ́нная,
Цяжарная (пра сабаку, ваўчыцу, лісу і пад.). Праз нейкі момант з-за хлява, аблізваючыся, выйшаў сабака, узбег па сумёт, які пабраўся шараном, і тады Усціння ўбачыла, што гэта была шчэнная сучка — вялікі жывот свой яна ледзь не валачыла па снезе. Чыгрынаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Свіры́ць ‘ледзь-ледзь гарэць’ (Мат. Гом.), свірэ́ць ‘цьмяна гарэць’ (Сл. ПЗБ). Сюды ж свіру́шка ‘газоўка’ (чэрв., рагач., ЛА, 4). Параўн. рус. наўг. свири́ть ‘прасочвацца (пра ваду)’. Відаць, імітатыў на базе прасл. *svirati, *sviriti ‘свісцець, гудзець’, параўн. стараж.-рус. свирати, свирити ‘іграць на дудцы’, серб.-харв. сви́рати, сви́рити ‘гудзець, іграць на дудцы, скрыпцы’, славен. svírati ‘тс’, svíriti ‘гудзець, свісцець’, балг. сви́ря ‘іграць на музычным інструменце; гудзець, выдаваць гук; свісцець’, макед. свири ‘іграць (на музычным інструменце); гудзець, свісцець; стракатаць (пра цвыркуна)’, ст.-слав. свирати ‘іграць на дудцы’. Роднаснае ст.-ісл. svarra ‘бушаваць, свісцець’, ням. surren, schwirren ‘гудзець, свісцець’, ст.-інд. svárati ‘гучаць’, лац. susurrāre ‘шыпець, шаптаць; гудзець’ (Фасмер, 3, 579; Сной₂, 716). Зыходная семантыка захавалася ў свіро́ла ‘свістулька (самаробная)’ (Мат. Гом.), параўн. макед. дыял. свиро́л ‘жалейка, дудка’; сьвірэ́ц ‘музыка, што іграе на дзвюх дудках, звязаных разам’ (Ласт.), параўн. балг. свире́ц ‘музыкант на народных інструментах’, серб. сви́рац ‘музыка, што іграе на дудзе’ < прасл. *svirьcь (насуперак БЕР, 6, 554, не толькі паўднёваславянскі дыялектызм). Спецыфічная семантыка ‘цьмяна гарэць’ грунтуецца на гукавым суправаджэнні такога гарэння (шыпенні, гудзенні і пад.). Гл. таксама свірчэць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)