жыць, жыву, жывеш, жыве; жывём, жывяце;
1. Быць жывым, існаваць.
2.
3. Быць захопленым кім‑, чым‑н.; лічыць што‑н. галоўным у жыцці.
4. Весці той або іншы спосаб жыцця, знаходзіцца ў пэўных умовах існавання.
5. Знаходзіцца, пражываць дзе‑н.
6. Пражываць сумесна з кім‑н., сярод каго‑н.
7.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вось 1, ‑і,
1. Шпень або тонкі вал, на які насаджваюцца колы, часткі машын або механізмаў.
2.
3.
вось 2,
1. Ужываецца для ўказання на прадметы, з’явы, якія знаходзяцца блізка ў дадзены момант, або на ўсё тое, што адбываецца непасрэдна перад вачамі.
2. Ужываецца для ўказання на паслядоўную змену падзей, з’яў і пад., на раптоўнае і нечаканае іх паяўленне.
3. Ужываецца пры выказванні якіх‑н. эмоцый (захаплення, радасці, жарту і пад.) у клічных сказах разам з указаннем на прадмет, з’яву.
4. У спалучэнні з указальнымі займеннікамі і прыслоўямі ўжываецца для ўзмацнення і ўдакладнення іх значэння.
5. У спалучэнні з пытальнымі займеннікамі (хто, што, які, чый, каторы) і прыслоўямі (дзе, куды, адкуль, калі, чаму, як і інш.) надае ім сэнс указання на што‑н. (з націскам на слове «вось»).
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цягну́цца, цягнуся, цягнешся, цягнецца;
1. Размяшчацца дзе‑н., працягваючыся, выцягваючыся (пра канат, вяроўку і пад.).
2. Мець уласцівасць павялічвацца ў даўжыню, шырыню.
3. Працягваць руку, галаву да каго‑, чаго‑н., падавацца ўсім корпусам у якім‑н. напрамку.
4. Мець схільнасць, імкнуцца да каго‑, чаго‑н.
5.
6. З цяжкасцю ісці; ледзь перастаўляць ногі, плесціся.
7. Заставацца пасля руху (пра след).
8. Рухацца ў адным напрамку цугам, чарадой.
9. Павольна распаўсюджвацца слабым струменем (пра дым, пах і пад.).
10. Быць адстаючым; адставаць па якіх‑н. паказчыках.
11. Працягвацца, праходзіць марудна, доўга (пра час).
12. Раздавацца, гучаць (пра мелодыю, песню).
13. Струменіцца.
14. Валачыся па зямлі.
15.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
распусці́ць, ‑пушчу, ‑пусціш, ‑пусціць;
1. Адпусціць, вызваліўшы ад заняткаў, абавязкаў (усіх, многіх).
2. Развязаць, паслабіць (што‑н. завязанае, сцягнутае).
3. Разгарнуць што‑н. згорнутае, складзенае.
4.
5. Зрабіць вадкім або напаўвадкім, растапіць.
6.
7. Расказаць многім (чуткі, плёткі).
8. Распілаваць удоўж.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
так,
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7. Ужываецца ў рэпліцы-адказе з агульным значэннем неакрэсленасці.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ка́ліва ’асобна ўзятая расліна, сцябліна, саломіна і інш.’ (
Ка́ліва 2 ’памінальная куцця’ (
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
де́ло
1. спра́ва, -вы
де́ло укрепле́ния ми́ра спра́ва ўмацава́ння мі́ру;
на́ше де́ло пра́вое, побе́да бу́дет за на́ми! на́ша спра́ва справядлі́вая, перамо́га бу́дзе за на́мі!;
суде́бное де́ло судо́вая спра́ва;
изда́тельское де́ло выдаве́цкая спра́ва;
уголо́вное де́ло крыміна́льная спра́ва;
па́пка для дел
2. (работа) рабо́та, -ты
приня́ться за де́ло узя́цца за рабо́ту (за спра́ву);
3. (предприятие)
4. (сражение)
ра́нен в де́ле под Варша́вой ра́нены ў баі́ (у бі́тве) пад Варша́вай;
◊
в са́мом де́ле
за де́ло нездарма́, па заслу́гах;
ме́жду де́лом пры́хваткамі, перапы́нкамі;
на де́ле на спра́ве;
изве́стное де́ло
моё де́ло сторона́ мая́ ха́та з кра́ю; я тут ні пры чым;
то и де́ло раз-по́раз;
пе́рвым де́лом пе́ршым чы́нам, перш за ўсё, перш-на́перш;
пусти́ть в де́ло скарыста́ць, пусці́ць у ход;
име́ть де́ло мець дачыне́нне;
гре́шным де́лом прызна́цца, прызна́юся;
де́ло говори́ть слу́шна (до́бра, пра́ўду) каза́ць;
де́ло в шля́пе усё ў пара́дку;
гла́вное де́ло гало́ўная спра́ва;
я́сное де́ло вядо́мая рэч;
то ли де́ло і́ншая рэч;
а мне что за де́ло? а мне што да таго́?;
в чём де́ло? што тако́е?;
э́то де́ло! гэ́та до́бра!;
пло́хо де́ло ке́пскія (дрэ́нныя) спра́вы;
э́то друго́е де́ло гэ́та і́ншая рэч;
в то́м-то и де́ло у тым вось (якра́з) і спра́ва;
быть не у дел быць (стая́ць) у баку́, быць ні пры чым;
э́то де́ло его́ рук гэ́та яго́ рабо́та;
и де́ло с концо́м, и де́лу коне́ц і кане́ц, і ўсё;
де́ло хозя́йское во́ля ва́ша (твая́, яго́, яе́, іх).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
разысці́ся, разыдуся, разыдзешся, разыдзецца;
1.
2. Прайсці па розных дарогах, не сустрэўшыся, не заўважыўшы адзін другога.
3. Спыніць якія‑н. сувязі, знаёмства з кім‑н., парваць адносіны з кім‑н.
4. Раздзяліцца на некалькі частак, ліній, напрамкаў, што выходзяць з аднаго месца.
5. Раз’ехацца, рассунуцца ў бакі, утварыўшы прамежак.
6. Аказацца распраданым, раскупленым.
7. Распаўсюдзіцца, расплыцца па паверхні чаго‑н., у чым‑н.
8. Паступова рассеяцца, знікнуць.
9.
10. Прывыкнуць да хады; перастаць адчуваць стому ад хады.
11.
12.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ды 1,
I.
1. Ужываецца для сувязі аднародных у сэнсавых адносінах членаў сказа і сказаў; адпавядае па значэнню злучніку «і».
2. Ужываецца для сувязі паслядоўных паведамленняў, звязаных адзінствам накіраванасці дзеяння.
II.
1. Злучае процілеглыя члены сказа і сказы; блізкі па значэнню да злучнікаў «але», «аднак».
2. Злучае члены сказа і сказы з узаемным выключэннем і значэннем неадпаведнасці.
III.
1. Далучае сказы і члены сказа, якія дапаўняюць, паясняюць ці падагульняюць выказаную раней думку.
2. Ужываецца пры нечаканых пераходах да другіх падзей, якія завяршаюць папярэднія выказванні.
3. Далучае пры пералічэнні члены сказа з супраціўна-ўзмацняльным значэннем.
•••
ды 2,
Ужываецца ў пачатку сказа для ўзмацнення выразнасці выказвання.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тот
1.
с того́ вре́мени з таго́ ча́су;
тем вре́менем тым ча́сам;
по ту сто́рону па той бок;
в тот же день таго́ ж дня;
он тепе́рь не тот ён цяпе́р не той;
2. / то
то бы́ло вчера́, а э́то сего́дня то́е было́ ўчо́ра, а гэ́та сёння;
то был мой това́рищ гэ́та быў мой тава́рыш;
то бы́ли взро́слые, а э́то де́ти там былі́ даро́слыя, а гэ́та дзе́ці;
то ве́тер шуме́л, а э́то во́лки во́ют тады́ ве́цер шуме́ў, а гэ́та ваўкі́ вы́юць;
3. а) в составе сложных союзов;
в то вре́мя как у той час як, тым ча́сам як;
с тех пор как з таго́ ча́су як, з той пары́ як;
по́сле того́ как пасля́ таго́ як;
пе́ред тем как пе́рад тым як;
всле́дствие того́ что у вы́ніку таго́ што;
для того́ что́бы для таго́ каб;
до того́ что да таго́ што;
с тем что́бы з тым каб;
несмотря́ на то что нягле́дзячы на то́е што; б) в составе словосочетаний, связывающих части высказывания;
вме́сте с тем ра́зам з тым;
пе́ред тем пе́рад тым;
к тому́ же апро́ч (апрача́) таго́;
кро́ме того́ апро́ч (апрача́) таго́;
сверх того́ звыш таго́;
со всем тем з усі́м тым;
при всём том пры ўсім тым;
ме́жду тем між тым;
тем са́мым тым са́мым;
◊
не без того́ не без таго́;
и без того́ і без таго́;
не то, чтоб… не то́е, каб…;
де́ло в том спра́ва ў тым;
тем лу́чше тым лепш;
тем бо́лее тым больш;
тем вре́менем тым ча́сам;
тем не ме́нее тым не менш;
как бы то ни́ было як бы там ні было́;
того́ и гляди́ так і глядзі́ (чака́й);
и тому́ подо́бное (сокращённо и т. п.) і да таго́ падо́бнае (сокращённо і да т. п.);
тому́ наза́д таму́;
тому́ (бу́дет) три го́да, как… таму́ бу́дзе тры гады́, як…;
тот или ино́й (друго́й) той ці і́ншы;
на тот свет на той свет;
(да) и то сказа́ть ды і
то да сё то́е ды сёе;
ни с того́ ни с сего́ без дай прычы́ны;
ни то ни сё ні то́е ні сёе, ні вы́плюнуць ні праглыну́ць;
нет того́, что́бы… няма́ таго́, каб…;
Федо́т, да не тот той, ды не той; Са́ўка, ды не ў тых са́нках; та́я зязю́ля, ды не так куку́е.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)