Садзі́ць ’запрашаць або прымушаць заняць якое-небудзь месца’; ’прызначаць, уладкоўваць на якую-небудзь пасаду’, ’пасяляць дзе-небудзь’, ’закопваць у зямлю карані саджанцаў, клубні і пад. з мэтай вырошчвання раслін’, ’змяшчаць у гарачую печ посуд для выпякання, сушэння’, ’энергічна, з сілай утвараць якое-небудзь дзеянне’. Укр.сади́ти, саджу́, рус.сади́ть, сажу́, стараж.-рус.садити, ст.-слав.садити, польск.sadzić, sadzę, в.-луж.sadźiś, н.-луж.sajźić, чэш.saditi, славац.sadiť, серб.-харв.са́дити, са̑дим, славен.sadíti, sadím, балг.садя́, макед.сади. Праслав.*sadìti, sadi̯ǫ каўзатыў да прасл.*sěsti ’сесці’. Роднасныя літ.sodìnti, sodinù ’саджаць’, ст.-прус.saddinna ’ён ставіць’, ensadints ’той, які ўстаўлены’; гоц.satjan ’саджаць’, ірл.suidim ’сяджу’ (Траўтман, 259), ст.-інд.sādáyati ’садзіць’, ірл.sáidim. Гл. таксама Фасмер, 3, 544 з літраў Брукнер, 478 і наст.; Махэк₂, 539; Борысь, 537; Шустар-Шэўц, 2, 1263–1264; Сной₁, 551; БЕР, 411–415. Параўн. сад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ánders
adv іна́кш, іна́чай
níemand ~ als… — ніхто́ іна́чай, як
~ wérden — мяня́цца
~ máchen — мяня́ць
so und nichts ~ — так і не іна́кш
jémand ~ — хто́сьці і́ншы
írgendwo ~ — дзе-не́будзь у і́ншым ме́сцы
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
АНТЫЦЫПА́ЦЫЯ
(лац. anticiparatio ад anticipo прадугадваю),
1) у псіхалогіі і філасофіі здольнасць у той ці іншай форме прадбачыць развіццё падзей, з’яў, выніку дзейнасці; прадугадванне, загадзя складзенае ўяўленне пра што-небудзь. У псіхалогіі мае 2 значэнні: чаканне арганізмам пэўнай сітуацыі, што выяўляецца ў нейкай позе ці руху; уяўленне чалавекам выніку сваёй дзейнасці да яе ажыццяўлення. У філасофіі ідэя антыцыпацыі сустракаецца ўжо ў вучэнні стоікаў і эпікурэйцаў аб пралепсісе — агульным паняцці, якое ўзнікае ў свядомасці яшчэ да ўспрымання канкрэтных адзінкавых рэчаў непасрэдна з логасу. Кант разумеў пад антыцыпацыяй апрыёрнае (незалежнае ад вопыту) пазнанне прадметаў успрымання яшчэ да самога ўспрымання.
2) У логіцы — часовае прыняцце ў якасці даказанай пасылкі, якую мяркуецца абгрунтаваць пазней.
3) У эканоміцы — выплата грошай па даўгавым абавязацельстве раней за агавораны тэрмін.
Басця́ць ’знеслаўляць каго-небудзь’ (докш., Янк. Мат.). Марфалагічнае новаўтварэнне да бэ́сціць ’тс’ (гл.; там і літ-ра), запазычанага з польскай мовы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вазгро́ты мн. л. ’што-небудзь цестападобнае, чым залеплены падлога, мэбля; бруд’ (Юрч.). Суфіксальнае ўтварэнне ад вазгры (гл.) на кшталт брыдота, галота.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кі́жла ’той, хто марудна і няўмела што-небудзь робіць’ (Нар. сл., Шат.). Магчыма, балтызм. Параўн. kėžlóti ’кульгаць’ (Сл. паўн.-зах., 461).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Лу́пацень, лу́потэнь ’лупцоўка’ (беласт., Сл. ПЗБ). Можна дапусціць кантамінацыю лу́пень і лапата́ць ’удараць па якой-небудзь паверхні, ствараючы аднастайныя прыглушаныя гукі’.
Перадумова ’папярэдняя ўмова; зыходны пункт якога-небудзь разважання’ (ТСБМ). Калька з польск.przedugoda ’папярэдняя дамова, пагадненне’. Да пе́рад і ўмова (гл.).