Спец. Сумесь руды, флюсаў, коксу, вугалю і пад., узятых у пэўных колькасных адносінах, якую загружаюць у плавільныя печы для перапрацоўкі. Сталь выплаўлялі ў мартэне. Загружаны шыхта і флюс, і металічны лом, Гудуць фарсункі д’ябальскім агнём, Аж цэх дрыжыць, бы ад землетрасення...Валасевіч.
[Ням. Schicht.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Зрабіцца дзіравым ад агню.
Сцяна прагарэла.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Згарэць зусім.
Дровы ў печы прагарэлі.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Гарэць які-н. час.
Ліхтар прагарэў усю ноч.
4.перан. Пацярпець няўдачу ў справе, пераважна грашовай (разм.).
Справа мая прагарэла.
|| незак.прагара́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1, 2 і 4 знач.) іпрага́рваць, -аю, -аеш, -ае (да 1, 2 і 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
АСЕ́ЦЬ,
старадаўняя гасп. пабудова для сушкі збажыны; тып сушні. Была пашырана ў паўн.-ўсх. раёнах Беларусі да сярэдзіны 20 ст. Квадратны або прамавугольны ў плане будынак вянковай канструкцыі, накрыты саломай, драніцай. Унутраная прастора перакрыццем з жэрдак падзялялася на 2 ярусы. Цёплае паветра ад курнай печы ў ніжнім ярусе праз шчыліны перакрыцця ішло ў верхні ярус, дзе сушылі снапы. У сял. гаспадарках 19—пач. 20 ст. Асеці будавалі паблізу гумна, стадолы, тока. Нярэдка мела «перадасець» каркаснай канструкцыі, дзе абмалочвалі высушанае збожжа. У фальварках існавалі больш складаныя структуры, дзе 2 асеці злучаліся крытым токам.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АТВЕ́РЖЫЧЫ,
бескурганны могільнік і 2 селішчы зарубінецкай культуры, курганны могільнік 10—11 ст. каля в. Атвержычы Столінскага р-на Брэсцкай вобласці. Даследавалі ў 1950—60-я г. Ю.У.Кухарэнка і К.В.Каспарава. На бескурганным могільніку ўскрыта 97 пахаванняў з трупаспаленнем у авальных або круглых ямах (1 ст. да нашай эры — 1 ст. нашай эры). Знойдзена шмат ляпнога посуду, металічныя фібулы, буйныя шпількі, трапецападобныя падвескі, бранзалеты, скураны пояс, упрыгожаны бронзавымі пласцінамі і бляшкамі, і інш. На адным з селішчаў раскапана паўзямлянка памерам 4,8×3 м, заглыбленая ў зямлю на 0,7 м, з рэшткамі глінабітнай печы дыям. 0,65 м.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ду́шна, безас.узнач.вык.
Пра наяўнасць духаты дзе‑н. У падвале стала яшчэ больш горача і душна.Карпаў.У паветры пахла гарэлымі анучамі, гаркаватым дымам. Было душна, як у печы.Бядуля.//каму. Пра адчуванне духаты кім‑н. Пасля чаю зрабілася душна. Валатовіч зняў пінжак, павесіў яго на спінку крэсла.Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чапяла́, ‑ы, ж.
1. Жалезны кручок з ручкай для падымання і пераносу скаварады. [Зося] спрытна выхапляе чапялою з печы скавараду.Крапіва.
2.перан.Зневаж. Пра высокага, няўклюднага чалавека. Дзе ж Кузьма? Куды падзеўся?.. Дзе ты, злыдзень касавокі? Хоць бы хто, як змёў віхор. Чапяла старая толькі Крадкам выпаўзла на двор.Броўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
prásseln
vi
1) трашча́ць, патрэ́скваць
das Féuer prásselte im Ófen — дро́вы патрэ́сквалі ў пе́чы
2) па́даць з шу́мам
der Régen prásselt auf das Dach — дождж бубні́ць па да́ху [страсе́]
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Ме́тка, мётка ’тонкі пруток, на які нанізаны жывыя ўюны, засмажаныя пасля гэтага перад чалеснікамі печы’, ’нізка дробнай рыбы’ (Эр., Маш., ТС, Нар. Гом., Крыв., Янк. 1; глус., КЭС), мёдка ’тс’ (Сержп. Грам.). У выніку кантамінацыі лексем мята́ць ’надзяваць’ (параўн. рус.намётка ’фастрыгаванне’, серб.-харв.мѐтати ’надзяваць’) і ве́тка, вець ’пруток’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паста́мант ’тая частка малатарні, дзе малоціцца збожжа’ (КЭС, лаг.), пасту́мант, пасту́мэнт ’каркас плуга, калаўрота’ (шальч., шчуч., Сл. ПЗБ; смарг., Шатал.), ’аснова печы’ (шальч., ваўк., Сл. ПЗБ). З польск.postument ’пастамент’ (Мацкевіч, там жа. З, 436), якое з с.-лац.postumentum ’фундамент (помніка, статуі)’; ‑та‑ замест ‑ту‑ пад уплывам слова стаяць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ву́галь, -ю, мн. вуглі́, вуглёў і вугалі́, вугалёў, м.
1. (мн. вуглі́). Цвёрдае гаручае выкапнёвае рэчыва арганічнага паходжання.
|| памянш.вугалёк, -лька́, мн. -лькі́, -лько́ў, м. (да 1 і 2 знач.), вуге́льчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 2 знач.) івуго́льчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 2 знач.).
|| зб.вуго́лле, -я, н. (да 2 знач.).
|| прым.ву́гальны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)