Рой 1 ’сям’я пчол або інш. насякомых, якія ўтвараюць адасобленую групу на чале з маткай’, ’мноства, вялікая колькасць насякомых, птушак, якія носяцца ў паветры’, ро́ем ’чарадой, гуртам, у вялікай колькасці’ (ТСБМ, Бяльк., Стан., ТС, Сцяшк., Сл. ПЗБ; воран., ашм., віл., З нар. сл.). Укр. рі́й, рус. рой, польск. rój, н.-луж. roj, в.-луж. rój, чэш., славац. roj, славен. rȍj, серб. ро̑ј, харв. rȏj, чак. rọ̑j, макед. рој, балг. рой, ро́ят ’рой’, ц.-слав. рои ’замяшанне, мітусня, беганіна, узбуджэнне, непарадак’; ’бунт, сварка’; ’натоўп’; ’чарада, куча’. Сюды далучаюць славац. zdrój, польск. zdrój ’крыніца’. Прасл. *rojь — першапачаткова ’плынь, струмень, паток’, потым — ’вылятанне пчол з мацярынскай сям’і’, — якому адпавядае ст.-інд. ráyas ’плынь, імкненне, бег, паспешнасць, раз’юшанасць’, riṇā́ti ’выпускае на волю’, лац. rīvus ’паток’ < і.-е. *h​3roi̯Ho‑ ’цячэнне, струмень, плынь; бег, ход’ (Траўтман, 243; Уленбек, 245; Фасмер, 3, 496; Брукнер, 461; Махэк₂, 515; Шустар-Шэўц, 2, 1232; Скок, 155–156; Бязлай, 3, 193; Сной₂, 627–628; БЕР, 6, 311–312; ESJSt, 13, 775–776). Роднаснымі да прасл. *rojь з’яўляюцца прасл. *rějati ’цячы’, *rěka ’рака’, *ristati ’спаборнічаць’, *riskati ’бегчы, імкнуцца хутка’, ’шныраць’, ’гойсаць’, *rinǫti ’рынуцца’. Сюды ж: ро́йніца, раёўня, ро́йнік ’посуд, у які збіраюць рой пчол’, ройі́льня, ройны́ця ’тс’ (Жыв. НС, Сл. Брэс., З нар. сл., Сцяшк. Сл., ЛА, 1). Гл. таксама райнік.

Рой 2 ’запаленне малочнай залозы’ (шальч., Сл. ПЗБ). Няясна.

Рой 3 ’гайня ваўкоў’ (глыб., ЛА, 1; астрав., лельч., ЛА, 5) — пад уплывам народнай этымалогіі нібыта адносіцца да рой 1 ’мноства, стада, стая’, таму і знешняе падабенства. Аднак лексема ўзыходзіць да руя́ ’тс’, ’зграя, стада ваўкоў у перыяд цечкі’ (Сл. ПЗБ), гл., магчыма, з польск. ruja ’цечка, гон’ < ст.-чэш. řújě, říjě ’перыяд цечкі ў аленяў’, суч. říje < прасл. *reuti/*rou‑ti ’раўці, рыкаць’ > бел. раўці (гл.). Параўн. лат. raunas laiks ’марцаванне катоў’. Не выключаецца ад’ідэацыя лексем юр, юра́ ’гайня ваўкоў’ (ЛА, 5).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

through​3 [θru:] prep.

1. (паказвае на рух праз што-н.) праз, скрозь;

through the crowd праз нато́ўп;

through the forest праз лес;

look thro ugh the window глядзе́ць у акно́

2. (паказвае на распаўсюджанне руху на якой-н. тэрыторыі) праз, па;

all through the country па ўсёй краі́не;

They drove through Poland. Яны ехалі па Польшчы.

3. (паказвае на дзеянне на працягу нейкага часу) на праця́гу;

all through the night усю́ ноч

4. (паказвае на пасрэдніка або крыніцу) праз, з, ад, з дапамо́гаю;

He explained everything through an interpreter. Ён растлумачыў усё праз перакладчыка;

through personal experience з асабі́стага до́сведу

5. дзя́куючы, з прычы́ны;

thro ugh carelessness праз нядба́йнасць

6. (пераадоленне перашкоды, небяспекі і да т.п.) праз;

He has got through his exams. Ён здаў экзамены;

The proposal was put through Congress. Прапанова была праведзена ў кангрэсе.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

тапта́ць несов.

1. топта́ть; (делать мятым — ещё) мять;

т. траву́ — топта́ть (мять) траву́;

ко́ннікі ~та́лі нато́ўп — вса́дники топта́ли толпу́;

2. (снашивать обувь) топта́ть;

т. бо́ты — топта́ть сапоги́;

3. перен. топта́ть; попира́ть;

не т. во́рагу на́шай зямлі́ — не топта́ть врагу́ на́шей земли́;

т. правы́ — попира́ть права́;

4. (плотно уминать, топча ногами) ута́птывать; (воз сена, соломы — ещё) навива́ть;

т. снег — ута́птывать снег;

5. разг. (небрежно складывать, укладывать) пиха́ть, напи́хивать;

6. (што) разг. ходи́ть (по чему), ха́живать (по чему); броди́ть (по чему); топта́ть; прота́птывать;

т. даро́гі — ходи́ть (ха́живать) по доро́гам; топта́ть доро́ги;

т. сце́жку — прота́птывать тропи́нку;

◊ т. сце́жкі — (чые) идти́ по стопа́м (чьим)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

fala

fal|a

ж.

1. хваля (і перан.);

duża (wysoka) fala — вялікая хваля; бурнае мора;

łamacz fala — хвалярэз;

dziewiąta ~a — дзевяты вал;

płynąć z ~ą — плысці па цячэнні; плысці за вадой;

~a oburzenia — хваля абурэння;

~a ludzi перан. людская хваля; натоўп;

~a włosów — хваля валасоў;

2. фіз. хваля;

~a dźwiękowa — гукавая хваля;

~a długa (średnia, krótka) — доўгая (сярэдняя, кароткая) хваля;

~e eteru — радыёхвалі;

na ~ach eteru — па радыё;

nowa ~a — новая хваля; новы напрамак

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

thin

[Өɪn]

1.

adj.

1) то́нкі, це́нкі

thin paper — то́нкая папе́ра

thin wire — то́нкі дрот

2) худы́, шчу́плы

a thin person — худа́я асо́ба

3) рэ́дкі

He has thin hair — У яго́ рэ́дкія валасы́

4) невялі́кі

a thin audience — мала́я ко́лькасьць гледачо́ў або́ слухачо́ў

5) рэ́дкі, разба́ўлены

thin milk — рэ́дкае малако́

6) то́нкі, це́нкі, слабы́

thin voice — то́нкі го́лас

7) Figur. слабы́, неперакана́ўчы

a thin excuse — неперакана́ўчая адгаво́рка

2.

adv.

то́нка, це́нка; рэ́дка; шчу́пла

3.

v.t.

рабіць танчэ́йшым, радзе́йшым

а) разрэ́джваць

б) прарэ́джваць

to thin a row of beets — прарэ́дзіць радо́к бурако́ў

4.

v.i.

1) тане́ць, танчэ́ць

2) радзе́ць

3) пусьце́ць (пра ме́сца); ме́ншаць (пра нато́ўп)

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

шы́цца ​1, шыюся, шыешся, шыецца; незак.

Разм.

1. Лезці, ісці і пад. у якое‑н. вузкае месца; туды, дзе цесна, шчытна. — Лявон крайні, — выгуквае сіпла гаспадар шапкі-кучомкі і .. шыецца ў натоўп. Кухараў. Адбіваючыся ад сабакі, Гамыра шыўся глыбей у хмыз. Колас. Дзед Трахім, які нешта рабіў у гумне і забавіўся, выйшаў, калі хлапчукі сама шыліся пад снапы. Паўлаў. // Хавацца куды‑н. Капрал наш, забыўшыся на думку пра Берлін, шыецца тварам у траву і, час ад часу, наслепа крычыць: «Агонь!» Брыль. Маланкі ў поўнач рассякалі хмары, І шыліся ў падстрэшша кажаны. Грахоўскі. Рабіў ён [шпачок] гэта смешна: шыўся ў траву галавой, не вельмі, аднак, дбаючы пра свой куртаты, карычняваты хвост. Асіпенка. // Ісці, рухацца, перамяшчацца куды‑н. Стары надзяе шапку і шыецца да дзвярэй. Мурашка. // Залазіць, забівацца, пранікаць куды‑н. [Снег] шыўся ў рукавы і за каўнер. Алешка. Золь зябка хапае за плечы, прабіраецца праз дзіравыя боты, шыецца ва ўсе складкі пацёртага шыняля. Лынькоў. / у перан. ужыв. Галасы.. [паравозаў], напоўненыя трывогай і адчаем, плавалі па-над горадам, запаўнялі вуліцы, і завулкі, і двары, шыліся ў шчыліны [акон]. Галавач. // Пралягаць, праходзіць праз што‑н. шчыльнае. Сцежка шылася праз крапіву і лопух. Адамчык.

2. перан. Старацца быць падобным на каго‑н., прыкідвацца кім‑н. [Драздовіч:] — Прыеліся ўжо «конскія партрэты» ды «саўкі», што шыюцца ў дурні. Машара.

шы́цца ​2, шыецца; незак.

1. Вырабляцца шыццём. Каця хадзіла ў шараварах і шырокай, як звычайна шыюцца начныя сарочкі, мешкаватай сукенцы. Васілевіч. Ватнікі, праўда, былі караткаватыя, а гімнасцёрка шылася як бы на волата. Навуменка.

2. безас. Разм. Пра жаданне або магчымасць шыць. Мне сёння не шыецца.

3. Зал. да шыць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Талака́ 1 ’калектыўная дапамога пры выкананні сельскагаспадарчых работ’; ’група людзей, запрошаных на дапамогу’ (Нас., Шымк., ТСБМ, Некр. і Байк., Сержп. Прымхі, Сл. ПЗБ), ’грамадская дапамога ў працы’ (Сцяшк:, Бяльк.), ’дадатковая праца па жаданні ў часы прыгону’ (Федар. 4), ’грамадская дапамога аднаму чалавеку нешта перавозіць’ (Варл.), ’пасьба коней ноччу’ (Мат. Гом.), талака́ і тало́ка ’дапамога ў працы гуртам’ (Ласт.), тала́ка ’праца грамадой за пачастунак’ (Ян.), ’дапамога’ (Касп.), то́лака ’паншчына’ (капыл., ЛА, 3), то́лока ’група людзей, запрошаных на дапамогу’ (ТС), толо́ка ’тс’ (Вруб.), талако́ю ’гуртам’ (калінк., З нар. сл.). Укр. толо́ка́ ’праца гуртам для хуткага выканання вялікай па аб’ёме справы, на якую клічуць суседзяў, сваякоў, сяброў (без платы, за пачастунак’)’, рус. дыял. толо́ка ’тс’, польск. tłoka, каш. otłoka ’ўзаемная суседская дапамога на жніве’, славен. tláka, серб.-харв. тла́ка, балг. тлака́, макед. тлака ’тс’. З прасл. *tolka ’тс’, звязанае з *tolkti ’таўчы’. Адносна матывацыі параўн. талакня́ ’таўкатня’ (Жд. 2), тало́к ’натоўп’ (Сл. Брэс.). Сярод індаеўрапейскіх адпаведнікаў літ. talka ’талака’, лат. tàlka ’тс’, з іншым вакалізмам літ. telkti ’збіраць на талаку’, гэта, паводле Мартынава (Лекс. балтызмы, 25), дае падставы лічыць слова пранікненнем з балтыйскіх моў (гл. таксама Лаўчутэ, Балтизмы, 24), што, аднак, немагчыма давесці (гл. Анікін, Опыт, 287 з літ-рай), як і адваротнае (Брукнер, 571–572). Старажытнае значэнне слова, відаць, звязана з архаічным спосабам калектыўнай малацьбы пры дапамозе жывёлы, гл. Мяркулава, Этимология–1974, 72. Агляд версій — Янышкава, Studia Etym. Brun., 6, 139–141. Параўн. талок, гл.

Талака́ 2 ’ялавіна’ (Мат. Гом.), толока́ ’выган’ (Сл. Брэс.), тала́ка ’поле пад папарам’ (Ян.), тало́ка ’абложная зямля’ (б.-каш., добр., ЛА, 5), ’папар’ (гом., ЛА, 2), ’паша’ (паст., там жа), толо́ка ’папар’ (рэч., там жа), сюды ж талако́уе (tałakóŭja) ’патаптаныя логвы ў збожжы ці ў вялікай траве’ (Варл.), талакава́ць ’пуставаць некалькі гадоў (пра зямлю)’ (Ян.), толокова́ць ’таўчыся; бубнець’ (ТС). Укр. то́ло́ка ’пакінутае пад папар поле, на якім пасуць скаціну; вольная дзялянка каля сяла, дзе моладзь збіралася гуляць’, толо́ка ’горная раўніна, паша’, толокува́ти ’быць пад папарам (пра поле)’. З прасл. *tolk‑ ’таўчы, мяць, таптаць’, гл. папярэдняе слова (ЕСУМ, 5, 594; Фасмер, 4, 72; Брукнер, 571–572; Голуб-Ліер, 386; Махэк₂, 644).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

валі́ць I несов.

1. вали́ть, опроки́дывать;

в. лес — вали́ть лес;

2. разг. (об эпидемии) вали́ть;

3. (беспорядочно сбрасывать в кучу) вали́ть;

4. разг. (перелагать ответственность, вину на кого-л.) вали́ть; сва́ливать;

◊ в. з хво́рай галавы́ на здаро́вую — вали́ть (сва́ливать) с больно́й головы́ на здоро́вую;

в. (усё) у адну́ ку́чу — вали́ть (всё) в одну́ ку́чу;

в. це́раз пень кало́ду — вали́ть че́рез пень коло́ду;

в. з ног — вали́ть с ног

валі́ць II несов., разг. (двигаться массой) вали́ть; (толпой — ещё) ломи́ть;

нато́ўп ва́ліць — толпа́ вали́т (ломи́т);

снег ва́ліць — снег вали́т;

дым ва́ліць — дым вали́т;

◊ ва́лам в. — ва́лом (вало́м) вали́ть

валі́ць III несов.

1. (сукно) валя́ть;

2. (валенки, войлок и т.п.) валя́ть, бить, ката́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

durch

1.

prp (a)

1) це́раз, праз, скрозь; па

~ die Stráße — па ву́ліцы

2) дзя́куючы, з дапамо́гай

~ díesen Beschlúss — дзя́куючы гэ́таму рашэ́нню

3) (стаіць пасля назоўніка) на праця́гу

das gánze Jahr ~ — на праця́гу ўсяго́ го́да

4) пераклад залежыць ад кіравання беларускага дзеяслова: sich ~ séine Kénntnisse áuszeichnen вызнача́цца сваі́мі ве́дамі

2.

adv

es ist acht Uhr ~ — ужо́ больш васьмі́ гадзі́н

~ und ~ — ца́лкам

3.

~, sein

vi (s)

1) прайсці́ (праз натоўп і г.д.)

2) вы́трымаць выпрабава́нне

3) прамо́кнуць (наскро́зь)

4) пранасі́цца, знасі́цца

die Hósen sind ~ — штаны́ [по́рткі] знасі́ліся [праце́рліся]

◊ bei j-m únten ~ sein — стра́ціць аўтарытэ́т [пава́гу] у каго́-н.

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

адне́сці, ‑нясу, ‑нясеш, ‑нясе; ‑нясём, ‑несяце; пр. аднёс, ‑несла; заг. аднясі; зак., каго-што.

1. Аддаць, вярнуць пазычанае ці узятае на часовае карыстанне. Аднесці кнігу ў бібліятэку.

2. Тое, што і занесці (у 1 знач.). Жанчыны ўзялі на рукі і аднеслі ў хату Міронаву жонку. Галавач. Каб лішне не цягацца з мукой ды з розным другім харчам, рашылі аднесці іх.. да маці. Лынькоў. // Адвесці ад чаго‑н. руку ці тое, што знаходзіцца ў руцэ. — Гэта? — Юрка аднёс малюнак на выцягнутую руку. — Гэта нашы Руднічы, Коля. Курто. Зблізку зусім не відаць. Толькі калі выцягнуць па ўсю руку ды аднесці кнігу ад вачэй, тады можна што разабраць. Крапіва.

3. Падхапіўшы сваёй плынню, перамясціць што‑н. (пра вецер, ваду, натоўп і пад.). У ніве Тоня бачыла сігнальныя партызанскія агні і баялася, што вецер можа далёка аднесці яе ад пасадачнай пляцоўкі. Шчарбатаў. Празрыста-быстраю ракой плыву, І хвалям у затоку Не аднесці, Хоць час пасыпаў снегам галаву, І мне яго не змесці, не атрэсці. Пушча. / у безас. перан. ужыв. Прайшло нямала дзён За працай, Нямала сноў аднесла ў дым. Маракоў.

4. Аддаліць што‑н. ад чаго‑н.; перасунуць, перамясціць. Аднесці будынкі ад берага ракі. Аднесці плот ад дарогі.

5. перан. На аснове падабенства ўключыць прадмет ці з’яву ў склад якіх‑н. прадметаў ці з’яў; залічыць у пэўную групу; класіфікаваць. Лабановіч прыглядаецца да.. [Вольгі Віктараўны], мяркуе, да якой катэгорыі жанчын аднесці. Яна нагадвае яму тургенеўскую нігілістку. Колас. // Дастасаваць да пэўнага часу, звязаць з пэўным перыядам. // Перадаць у чыё‑н. распараджэнне, залічыць на чый‑н. рахунак. Аднесці да ведання саюзных рэспублік заканадаўства аб будове судоў саюзных рэспублік.

6. Перанесці на далей; адкласці. Аднесці экзамены на восень.

•••

Аднесці на чый рахунак — палічыць вінаватым каго‑н. у чым‑н.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)