capacity [kəˈpæsəti] n.

1. здо́льнасць;

a capacity for labour працаздо́льнасць;

the capacity to pay плацежаздо́льнасць;

defence capacity абараназдо́льнасць;

purchasing capacity пакупні́цкая здо́льнасць

2. аб’ём, ёмістасць; умяшча́льнасць;

a mind of great capacity бага́ты інтэле́кт;

filled to capacity напо́ўнены да краёў, ца́лкам запо́ўнены

3. я́касць; паса́да;

in the capacity of/in one’s capacity as у я́касці (каго-н.)

4. comput. ёмістасць; разра́днасць;

storage capacity ёмістасць па́мяці

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

reason​1 [ˈri:zn] n.

1. прычы́на, падста́ва;

with reason абгрунтава́на;

for no good reason без ува́жлівай прычы́ны;

She had a reason for laughing. У яе была прычына пасмяяцца.

2. ро́зум, інтэле́кт;

only man has reason то́лькі чалаве́к – істо́та разу́мная;

lose one’s reason звар’яце́ць, з глу́зду з’е́хаць

3. разва́жнасць, разва́жлівасць;

listen to reason прыслу́хацца да го́ласу ро́зуму

♦

it stands to reason infml відаво́чна, зразуме́ла; цвяро́зы ро́зум падка́звае

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

dim

[dɪm]

1.

adj.

1) цьмя́ны, невыра́зны

a dim light — цьмя́нае сьвятло́

2) невыра́зны, нядо́бра ба́чны або́ чу́ты; няя́сны, не зусі́м зразуме́лы

a dim recollection — цьмя́ны ўспамі́н

3) слабы́ (зрок, слых, інтэле́кт)

dim-witted — прыдуркава́ты, умысло́ва запаво́лены

4) informal благі́, неспрыя́льны

to take a dim view of… — глядзе́ць пэсымісты́чна на…

2.

v.t.

прыцямня́ць; зацьмява́ць

dim the headlights — зьме́ншыць фа́ры

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

average

[ˈævərɪdʒ]

1.

n.

сярэ́дняя велічыня́; сярэ́дняе n.

below average — ніжэ́й за сярэ́дняе

on an average — у сярэ́днім

2.

adj.

1) сярэ́дні

2) звыча́йны, нарма́льны, сярэ́дні

average intelligence — сярэ́дні інтэле́кт

average height — сярэ́дні рост

3.

v.t.

1) выво́дзіць сярэ́дні лік

2) дасяга́ць у сярэ́днім

We averaged sixty miles an hour — Мы е́халі ў сярэ́днім 60 мі́ляў на гадзі́ну

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

understanding​1 [ˌʌndəˈstændɪŋ] n.

1. ро́зум; здо́льнасць разуме́ць; інтэле́кт;

a man of understanding чалаве́к з галаво́ю

2. (of) разуме́нне;

He has a good understanding of economics. Ён добра разумее эканоміку.

3. зго́да, пагадне́нне, дамо́ўленасць;

come to/reach an un derstanding дамо́віцца

4. fml тлумачэ́нне, інтэрпрэта́цыя;

This is my understanding of the affair. Я разумею гэта такім чынам.

♦

on the understanding that…, on this understanding fml пры ўмо́ве, што…, пры гэ́тай умо́ве

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

amount

[əˈmaʊnt]

1.

n.

1) су́ма f.

What is the amount of the bill? — Яка́я су́ма раху́нку?

2) ко́лькасьць f.

a great amount of intelligence — высо́кі інтэле́кт

3) ва́ртасьць, ва́жнасьць f.

4) агу́льная су́ма пазы́кі й працэ́нтаў

2.

v.i.

1) склада́ць

2) дахо́дзіць

The loss from the flood amounts to… — Стра́ты ад паво́дкі дахо́дзяць да…

3) быць раўназна́чным

This amounts to a refusal — Гэ́та раўназна́чна адмо́ве

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

ВАЛЮНТАРЫ́ЗМ

(ад лац. voluntas воля),

кірунак у філасофіі, сацыялогіі і псіхалогіі, паводле якога першаасновай існага, вышэйшага прынцыпу быцця і развіцця навакольнага свету з’яўляецца воля. Валюнтарызм ставіць волю на прыярытэтныя пазіцыі ў духоўным быцці як процілеглае рацыяналізму і інтэлектуалізму, якія адстойваюць вызначальную ролю розуму, інтэлекту. Тэрмін «валюнтарызм» увёў у навук. ўжытак ням. сацыёлаг Ф.Цёніс у 1883. Першапачатковыя элементы валюнтарызму выявіліся ў філасофіі Аўгусціна і Іаана Дунса Скота, якія менавіта ў валявых актах бачылі першааснову ўсіх духоўных працэсаў. Падобныя прынцыпы — у вучэнні І.Канта аб першаснасці практычнага розуму над тэарэтычным, І.Фіхтэ аб волі як абсалютным творчым прынцыпе сусвету. Пры гэтым у Канта, Фіхтэ, Ф.Шэлінга, Г.Гегеля воля па сваёй прыродзе разумная, у А.Шапенгаўэра ж, які лічыцца класічным прадстаўніком валюнтарызму, яна набывае трактоўку ірацыяналістычнага першапачатку Сусвету; у яго трактоўцы свядомасць і інтэлект толькі другасныя праявы волі. Э.Гартман сцвярджаў, што воля знаходзіцца ва ўсім і ўсюды дзейнічае несвядома, з чаго вынікала бессэнсоўнасць сусветнага працэсу. Ф.Ніцшэ ў сваёй канцэпцыі зыходзіў з таго, што ўсё жывое, і найперш чалавек, апанавана воляй да ўлады. Тэрмін «валюнтарызм» выкарыстоўваюць і для характарыстыкі сацыяльна-паліт. практыкі, яна не лічыцца з аб’ектыўнымі тэндэнцыямі ці заканамернасцямі гіст. развіцця, а кіруецца суб’ектыўнымі жаданнямі і самавольствам асоб, што прымаюць пэўныя рашэнні.

Я.М.Бабосаў.

т. 3, с. 495

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ро́зум, -у, М -е, м.

1. Здольнасць чалавека лагічна і творча мысліць, абагульняць вынікі пазнання.

Чалавек вялікага розуму.

Яна адрозніваецца і розумам, і прыгажосцю.

Прыродны р.

2. Разумовае развіццё, інтэлект.

Р. дыктаваў ёй зрабіць так.

Што галава, то р. (прыказка). Каб не твой р. ды не наша хітрасць, прапалі б усе на свеце (прымаўка). Па адзенні сустракаюць, а па розуму праводзяць (прыказка).

3. перан. Пра чалавека як носьбіта інтэлекту.

Лепшыя розумы чалавецтва (вялікія мысліцелі, вучоныя; высок.).

◊

Ад (з) вялікага розуму (разм., іран.) — здуру, па дурасці.

Давесці да розуму каго (разм.) — тое, што і на розум наставіць.

Дайсці да розуму (разм.) — паразумнець, разабрацца ў чым-н.

Дайсці сваім розумам (разм.) — самастойна разабрацца ў чым-н.

Жыць сваім розумам (разм.) — прытрымлівацца сваіх поглядаў, быць самастойным ва ўсім.

Жыць чужым розумам (разм.) — прытрымлівацца чужых поглядаў, не маючы самастойнай думкі.

Звесці з розуму каго (разм.) —

1) давесці да страты розуму;

2) захапіць, зачараваць.

Яе прыгажосць звяла з розуму хлопца.

З розумам або з галавой (рабіць што-н.; разм.) — разумна, з веданнем справы.

З розуму сышло (разм.) — зусім забыў.

На розум наставіць (навесці) каго (разм.) — даць разумную параду, навучыць чаму-н. добраму.

Не пры сваім розуме хто (разм.) — не зусім нармальны псіхічна.

Прыйсці да розуму (разм.) — стаць разважлівым.

Пры сваім розуме хто (разм.) — у нармальным псіхічным стане.

Розум за розум заходзіць у каго (разм.) — не ў стане разумна разважаць, дзейнічаць з-за разгубленасці, мноства спраў.

Розуму не дабяру (разм.) — не магу зразумець, здагадацца.

Траціць розум —

1) дурнець;

2) ад каго-чаго, надта захапляцца кім-, чым-н. (разм.).

Ці маеш ты розум? (разм.) — ці разумееш ты, што робіш?

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ро́зум, ‑у, м.

1. Вышэйшая ступень пазнавальнай дзейнасці чалавека, здольнасць лагічна мысліць, асэнсоўваць навакольную рэчаіснасць. Ніколі не страціць для нас цікавасці чалавек, бо праяўленне яго розуму бязмежна. Колас. Колькі жывой сілы тоіцца ў чорнай з гаркаватым пахам тарфяной глебе! Прыкладзі хоць крыху розуму! — і чэрпай поўнымі прыгаршчамі золата! Новікаў. // Інтэлект як процілегласць пачуццю. [Ігнась] шкадаваў матку, а розум, па прыродзе не хлапечы, падказваў, што трэба зрабіць нешта такое, каб маці не плакала. Мурашка. Рыта ведала — Вігдароўскі з пароды тых людзей, у душы якіх дзіўная зладжанасць розуму і пачуццяў. Навуменка.

2. Здольнасць мысліць, разумець; разумовыя здольнасці чалавека. Слабаваты .. [Хведар] быў сілаю, затое меў галаву з розумам. Якімовіч. [Бонч-Бруевіч] ветліва спаткаў .. [Мяснікова], бо паважаў за дзелавітасць, востры розум і прынцыповасць. Гурскі.

•••

Ад (з) вялікага розуму — здуру, па дурасці.

Бог розуму не даў гл. бог.

Брацца (узяцца) за розум гл. брацца.

Выжыць з розуму гл. выжыць.

Дайсці да розуму гл. дайсці.

Дайсці сваім розумам гл. дайсці.

Жыць сваім розумам гл. жыць.

Жыць чужым розумам гл. жыць.

Заднім розумам моцны (багаты) гл. моцны.

З дурнога розуму — здуру, па дурасці.

Кароткі розум — пра слабы, невялікі розум.

Набрацца розуму гл. набрацца.

На добры розум — тое, што і на добры лад (гл. лад).

На мой (дурны) розум — па-мойму, на маю думку.

Наставіць, навесці на розум гл. наставіць.

Не майго (твайго, нашага і г. д.) розуму справа гл. справа.

Не ў (пры) сваім розуме — пра псіхічна ненармальнага чалавека.

Розум за розум зайшоў — пра стан, калі чалавек не можа разумна разважаць або дзейнічаць.

Розуму не дабраць гл. дабраць.

Страціць розум гл. страціць.

Схадзіць па розум гл. схадзіць.

У (пры) сваім розуме — у нармальным псіхічным стане (быць, знаходзіцца і г. д.).

Ухапіцца за розум гл. ухапіцца.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Verstand

m -(e)s ро́зум, разважа́нне, інтэле́кт

mit ~ — з ро́зумам, талко́ва

den [all séinen] ~ zusámmennehmen* — засяро́дзіцца

ich hábe ihm mehr ~ zú- getraut — я лічыў яго́ больш разу́мным

da steht éinem der ~ still! — я нічо́га не разуме́ю!

an ~ zúnehmen* — паразумне́ць, набра́цца ро́зуму

vom ~ kómmen* — звар’я́це́ць

zu ~(e)kómmen* — абразу́міцца, прыйсці́ да ро́зуму

j-n um den ~ bríngen* — зве́сці каго́-н. з ро́зуму

bei vóllem ~ und úngetrübtem Gedächtnis — пры сваі́м ро́зуме і цвёрдай па́мяці

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)