дэзоксірыбо́за

(н.-лац. desoxyriboza)

адзін з монацукрыдаў, які ўваходзіць у склад дэзоксірыбануклеінавых кіслот.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

этэрыфіка́цыя

(ад гр. aither = эфір + -фікацыя)

атрыманне складаных эфіраў з кіслот і спіртоў.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

БУ́ФЕРНАСЦЬ ГЛЕ́БЫ,

уласцівасць глебы перашкаджаць змяненню сваёй актыўнай кіслотнасці (pH) пры ўздзеянні кіслот або шчолачаў.

Абумоўлена наяўнасцю ў ёй калоідаў, якія маюць здольныя да абмену іоны: іоны вадароду вызначаюць буфернасць у адносінах да шчолачаў, а іоны асновы — да кіслот. Глебавы раствор валодае буфернай уласцівасцю, калі ў ім ёсць солі моцнай асновы (натрыю, калію, кальцыю) і слабых, пераважна арган. кіслот (гумінавай, вугальнай і інш.), у сумесі са слабай кіслатой, у якой ёсць агульны з соллю аніён. Буфернасць глебы залежыць звычайна ад калоіднай і глеістай фракцый глебы. Найб. буферныя багатыя гумусам глебы цяжкага грануламетрычнага складу: чарназёмныя, тарфяністыя і інш. Расліны адмоўна рэагуюць на рэзкія ваганні pH глебы, таму буфернасць глебы адыгрывае вял. ролю ў іх росце і развіцці; яе можна павысіць унясеннем арган. ўгнаенняў.

т. 3, с. 362

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

бара́ты

(ад н.-лац. borum = бор)

група мінералаў, якія з’яўляюцца солямі розных борных кіслот.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

дэкарбаксілава́ць

(ад дэ- + карбаксіл)

адшчапляць двухвокісел вугляроду ад карбаксільнай групы (гл. карбаксіл) карбонавых кіслот.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

АЛЕ́І,

тлушчы, атрыманыя з пладоў і насення розных раслін. Складаюцца на 95—97% з сумесі трыгліцэрыдаў (поўных эфіраў гліцэрыны) вышэйшых насычаных і ненасычаных тлустых кіслот, пераважна C16 і C18, і свабодных тлустых кіслот, фасфатыдаў, воску, токаферолаў, вітамінаў, пігментаў і інш. Не маюць у сабе халестэрыну. У залежнасці ад саставу тлустых кіслот падзяляюцца на высыхальныя (ільняны алей, канапляны алей, тунгавы алей), паўвысыхальныя (соевы і макавы алеі) і невысыхальныя (какосавы алей, пальмавы алей).

Алеі — вадкія, мазепадобныя ці цвёрдыя афарбаваныя рэчывы, некаторыя з іх таксічныя. Палімерызуюцца пры t 250—300 °C ці пад уздзеяннем кіслароду паветра (паглынаюць да 30%, чым тлумачыцца «прагарканне» алеяў). Атрымліваюць са здробненага насення, мякаці пладоў алейных раслін, у т. л. алейных культур, прасаваннем ці экстрагаваннем арган. растваральнікамі з ачысткай, адстойваннем, фільтрацыяй, апрацоўкай вадой (гідратацыя), растворамі шчолачаў (рафінацыя), адсарбентамі ці глінамі (адбельванне), вадзяной парай пад вакуумам «(дэзадарацыя). Падзяляюцца на сырыя, рафінаваныя і нерафінаваныя. Выкарыстоўваюцца як харч. прадукты, для прыгатавання кансерваў, маянэзаў, гідрыраваныя алеі — для маргарынаў; у вытв-сці мыла, гліцэрыны, тлустых кіслот, алкідных смолаў, пакостаў, алейных лакаў і фарбаў, сікатыву; як вяжучае мед. мазяў, касметычных сродкаў.

т. 1, с. 237

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

гарэ́лка ​1, ‑і, ДМ ‑лцы; Р мн. ‑лак; ж.

Прыстасаванне для спальвання гаручай вадкасці або газу з пэўнай мэтай. Газавая гарэлка.

гарэ́лка ​2, ‑і. ДМ ‑лцы, ж.

Моцны алкагольны напітак; сумесь віннага спірту з вадой. Пракоп даўно ўжо не піў гарэлкі, і хмель.. стукнуў яму ў галаву. Колас.

•••

Царская гарэлка — сумесь азотнай і салянай кіслот, якая растварае золата, плаціну і некаторыя інш. металы.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

гуані́н

(ад гуана)

арганічнае злучэнне, якое змяшчаецца ва ўсіх жывых клетках у складзе нуклеінавых кіслот.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

ніаба́ты

(ад ніобій)

солі ніобіевых кіслот; выкарыстоўваюцца для атрымання ніобію, танталу і іншых рэдкіх элементаў.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

пірымідзі́н

(ням. pyrimidin, ад гр. pyridion = вогнік)

гетэрацыклічнае злучэнне, ядро якога з’яўляецца структурным фрагментам нуклеінавых кіслот.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)