Зрэ́б’е ’грубая кудзеля, якая аддзяляецца пры трапанні льну; палатно з такой кудзелі’ (ТСБМ). Славац.zrebe ’другаякасная пража’, славен.izgrebȋ ’тс’. Ц.-слав.изгребиѥ ’кудзеля’, ст.-слав.изгребь. Параўн. зрэбя, зрабіна́, згрэбліна, згрэбены (Сл. паўн.-зах.). Ст.-рус.изгребье ’тс’. Ст.-бел.згребнина (1540, Марч., дыс.). Ад дзеяслова jьz‑greb‑ati з суф. ‑ije: jьzgrebije з далейшай стратай між зычнымі ‑g‑ і пачатковага jь‑. Гл. яшчэ грэбці.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ По́тась, по́тэсь, потюсь, поцюсь ’прасніца’, ’дэталь у прасніцы, да якой прывязваецца кудзеля’ (Клім., Тарн., Чач., Сл. Брэс.; пін., Шатал.; ТС; слонім., Сцяшк. Сл.), пптюс ’тс’ (беласт., Сл. ПЗБ), поцесь (Нас.), поцясь ’тс’ (лях., баран., Сл. ПЗБ; віц., Нар. словатв.), укр.потесь ’грэбень у калаўроце’, потюс ’кудзеля’, рус.наўг.потесь ’вясло’. Паводле ЕСУМ (4, 541), запазычана з польск.расіся ’прасніца’, што ўзыходзіць да *połesb, вытворнага ад * і esat і (гл. цясаць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пра́дзіва, пра́дзева, прадзіво, прадзьво ’кудзеля, лён, прыгатаваныя для прадзення’ (ТСБМ, Гарэц., Янк. 3., Бесар., Нас., Шат., Касп., Сл. ПЗБ), ’прадзенне’ (Нас., Сл. ПЗБ), ’пража’ (Мат. Гом.). Укр.прядіво, прядиво ’пянька, прыгатаваная для прадзення’, рус.пряде(и)во ’кудзеля, пянька, прыгатаваныя для прадзення’, польск.przędziwo ’матэрыял для прадзення, пража’, чэш.předivo ’матэрыял дня прадзення’, в.-луж.předźvo, серб.-харв.предиво ’тс’, славен.predívo ’тс’, балг.пре́диво. Прасл.*pręd‑ivo. Да прасці (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Werg
n -(e)s па́кулле, кудзе́ля, ачо́с
◊ ~ am Rócken háben — ≅ мець ры́льца ў пушку́
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Прыканды́чыць ’цягаць за валасы’ (Нас.); параўн. таксама прыкундо́сіць ’пабіць’ (Нас., Рамз.). Да зафіксаванага там жа канды́чыць з той самай семантыкай. Апошняе з’яўляецца фанематычным карэлятам (які, магчыма, разумеўся як “антыэкспрэсіўная” форма) да незафіксаванага *кунды́чыць/*кундо́чыць, чаргаваннем у фіналі асновы звязаным з кундо́сіць ’цягаць за валасы’ (гл.) < *ку́нды < ку́дла/‑ы ’валасы’ (гл.) < прасл.*kǫdьla/‑o (ЭССЯ, 12, 53–54). Безумоўна, не самым абгрунтаваным месцам з’яўляецца тут сувязь рэканструяванага *ку́нды з ку́длы, таму ЕСУМ (3, 142) прапануе іншую, даволі арыгінальную і несупярэчлівую ў семантычным плане версію — бачыць ва ўкр.кундо́сити, бел.кундо́сіць “зваротнае запазычанне” з якой-небудзь балтыйскай мовы, што можа быць зведзена да балт.*kundas ’кудзеля; валасы’ (параўн. літ.kuõdas ’чуб’) як адлюстравання прасл.*kǫda (‑у) ’кудзеля’, параўн. ко̀нди, ко̀нда ’кудзеля, ачоскі льну, канапель’. Пачатковае значэнне дзеяслова было, такім чынам, ’трапаць, церці (лён, кудзелю)’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
kądziel
ж.
1.кудзеля;
2. калаўрот;
krewny po ~i — сваяк па жаночай лініі (па кудзелі)
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
пра́дзіва, ‑а, н.
1.Дзеяннепаводлезнач.дзеясл. прасці. [Аўгіньцы] трэба знайсці нейкую прычыну, каб кінуць сваё бясконцае, да краю абрыдлае прадзіва і выбегчы на вуліцу.Зарэцкі.
2. Вынік гэтага дзеяння; тое, што спрадзена. Многа трэба прадзіва, каб столькі сукна саткаць.«Беларусь».
3.Кудзеля, лён і пад., прыгатаваныя для прадзення.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разняшча́сны, ‑ая, ‑ае.
Разм. Тое, што і няшчасны, але з узмацненнем. — Кім я быў усё жыццё? Вы скажаце — касірам. Правільна. Але якім касірам? Няшчасным, вось якім, проста самым разняшчасным. Ці спытаў у мяне хто калі: а ці падабаецца вам, Сцяпан Гаўрылавіч Кудзеля, быць касірам? Не, ніхто не спытаў.Васілёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зрэ́б’е, ‑я, н.
1. Грубая кастрывая кудзеля, якая аддзяляецца пры трапанні лёну, пянькі.
2. Палатно з такой кудзелі. Час ад часу Волька прыходзіла сюды ткаць зрэб’е на мяшкі і ручнікі.Чорны.// Адзенне з такога палатна. Часта, ідучы ў школу ці дадому, бачыла яго Люба, сухога, галоднага, апранутага ў грубое зрэб’е.Мурашка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)