Verbum

паўздыха́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.

Уздыхаць некаторы час. Старыя пабядуюць, паўздыхаюць і разыдуцца. Грахоўскі. Маці крыху пасядзела каля дзеда, паўздыхала і падалася на кухню. Хомчанка.

гро́знасць, ‑і, ж.

Уласцівасць грознага. Від.. [чырвонаармейца] быў даволі грозны, хоць гэта грознасць не зусім пасавала з яго лагоднымі шэрымі вачамі, якімі ён акінуў дзеда Талаша. Колас.

дзед ​¹, ‑а, М ‑дзе, м.

1. Бацькаў або матчын бацька. А вакол стаяць дзяўчаты, Шмат хлапцоў, мужчын, кабет. Тут сынок, ды тут і тата, Тут і ўнучак, тут і дзед. Крапіва.

2. Стары чалавек. Па раёну ходзіць слава, Што Анісім — мудры дзед. Панчанка.

3. Разм. Муж. Добра каша пры хлебе, добра баба пры дзедзе. Прыказка.

•••

Дзед Мароз — казачная істота, увасабленне марозу ў выглядзе дзеда з доўгай сівой барадой, у кажуху, зімовай шапцы, з кіем у руцэ. Вокны друкарні зусім замурованы дзівоснымі ўзорамі Дзеда Мароза. Брыль.

За дзедам-шведам — вельмі даўно.

Следам за дзедам гл. следам.

дзед ​²,

гл. дзяды ​².

дзед ​³, ‑а, М ‑дзе, м.

Уст. Прыстасаванне, у якое ўтыкалася лучына для асвятлення хаты. Цьмяна гарэла лучына, уваткнутая ў дзеда — спецыяльна зробленую для гэтага прыладу. Чарнышэвіч. [Гаспадар] схадзіў у цёплую хату, вынес адтуль «дзеда» з лучынай, з запальніцы падпаліў. Лобан.

падмасці́цца, ‑машчуся, ‑мосцішся, ‑мосціцца; зак.

1. Падаслаўшы, падмасціўшы пад сябе што‑н., падняцца трохі вышэй.

2. Разм. Падсесці бліжэй да каго‑, чаго‑н. Падмасціўся ўнук да дзеда.

праба́бка, ‑і, ДМ ‑бабцы; Р мн. ‑бабак; ж.

Маці дзеда або бабкі. Так і перадавалася .. [люстра] кожнай першай дачцэ.. — Ой! — ускліквае Лідка. — Аж ад прабабкі яшчэ?.. Ракітны.

амша́нік, ‑а, м.

Уцепленае памяшканне для зімоўкі пчол. [Міхалка] не раз чуў ад дзеда, што ў вуллі любяць забягаць мышы... Асабліва зімою, калі вуллі стаяць у амшаніку. Якімовіч.

заарыштава́ць, ‑тую, ‑туеш, ‑туе; зак., каго-што.

Разм. Тое, што і арыштаваць. — Не заводзься з імі [жаўнерамі]! — перасцерагла дзеда бабка Наста, — а то яшчэ заб’юць або заарыштуюць. Колас.

дзеравя́нікі, ‑аў; адз. дзеравянік, ‑а, м.

Абл. Дзеравяшкі (у 3 знач.). [Самалёт] пачулі ўсе, і.. нават Міколка — унук Гаўрылы Андрэевіча, — насунуўшы на ногі дзеравянікі, выбег да дзеда. Дудо.

бесклапо́тнасць, ‑і, ж.

Уласцівасць бесклапотнага; бестурботнасць. Букрэева бесклапотнасць і багатырскі яго сон заспакоілі трохі дзеда Талаша. Колас. Успаміны нагадвалі.. [Міколу і Наташы] начыста сцёртую суровым часам шчаслівую бесклапотнасць іх маладосці. Краўчанка.

дзе́даўшчына, ‑ы, ж.

Разм.

1. Спадчына пасля дзеда (пераважна зямельная).

2. Дзедаўскі, старадаўні спосаб, звычай. — А шум ужо даўно па раёне ідзе: пятроўцы назад пайшлі, на дзедаўшчыну павярнулі! Ракітны.