це́ла, ‑а, н.

1. Матэрыя, рэчыва, што так ці інакш абмежавана ў прасторы; асобны прадмет у прасторы. Газападобнае цела. □ Метэарыты — цвёрдыя целы касмічнага паходжання. «Маладосць». // Спец. Частка прасторы, абмежаваная з усіх бакоў: тое, што мае даўжыню, шырыню і глыбіню. Прызма, шар — геаметрычныя целы.

2. Арганізм чалавека або жывёлы ў яго знешніх, фізічных формах і праяўленнях. Часткі цела. □ Маладое цела жывучае. Даніленка. Мокры да касцей Сымон.. скалануўся, агорнуты халодным паветрам. Яму хацелася пазяхнуць, цела білі дрыжыкі. Чарнышэвіч. [Пракоп] выцягнуўся на ўсю даўжыню свайго стомленага і абцяжэлага пасля ёмкага абеду цела. Колас. // Труп, мярцвяк. Нікіцін ніяк не мог сабе дараваць, што не дастаў цела начдзіва і не паспеў падабраць партбілет. Гурскі. // Ужываецца для абазначэння матэрыяльнага пачатку ў чалавека ў процілегласць духоўнаму, псіхічнаму. Усё гэта было так прытульна, што можна было адпачыць целам і духам за ўсе папярэднія месяцы. Маўр.

3. Тулава, корпус чалавека, жывёлы, птушкі. [Лясніцкі] стаяў голы і старанна націраў цела сухім палатняным ручніком. Шамякін. Дужае і стройнае цела [аленя] на стройных нагах нібы скамянела. В. Вольскі. Яшчэ пад купінай лядок, а на купіне ўжо гняздзечка кнігаўка зрабіла, яечкі сваім целам грэе. Бялевіч. // перан. Пра ствол дрэва, расліны. Сякера глыбока ўваходзіла ў жывое цела, яблыня, як ад спалоху, уздрыгвала. Карпаў. [Салдацкая каска] глыбока ўвайшла ў цела дубка, і знізу дрэўца было нібы пераціснута. Паўлаў. / у вобразным ужыв. Якую ж чорную навалу перанесла ты, родная Беларусь! Як знявечылі тваё святое цела кіпцюры крыважэрных драпежнікаў, што наляцелі з Захаду! Хадкевіч. Гляньце! Наліваецца злектрычнай крывёю Магутнае цела Маёй краіны. Хведаровіч.

4. Спец. Асноўная масіўная частка чаго‑н. Цела самалёта. □ Цяжка пульсуе магутнае цела паравога катла. Шынклер.

•••

Абсалютна чорнае цела — цела, якое поўнасцю паглынае праменне, што падае на яго.

Іншароднае цела — а) прадмет, які трапіў звонку ў арганізм; б) аб кім‑, чым‑н. чужым, пабочным, што застаецца адасобленым. У іншым выпадку ўсё можа скончыцца антымастацкай практыкай, і лепшыя ўзоры духоўных здабыткаў іншых народаў, перанесеныя на родную глебу, застануцца чужародным целам, штучна перасаджаным у неўласцівае яму асяроддзе. Майхровіч.

Нябеснае цела — планета, зорка, камета.

(Быць) у целе — быць поўным, укормленым, сытым.

Грошы цела не пякуць — грошы нікому не шкодзяць, ніколі не бываюць лішнімі. — А каму грошы цела пяклі? Каму яны лішнія былі? — Дзед насупіўся. Масарэнка.

Грэшнае цела — арганізм чалавека з усімі яго фізіялагічнымі праявамі як супрацьлегласць яго духоўнаму, псіхічнаму свету.

Душой і целам гл. душа.

Мурашкі забегалі (бегаюць, пабеглі, пайшлі) па целе гл. мурашка.

Развітацца з целам — правесці нябожчыка ў апошнюю дарогу, пабыць на пахаванні.

Свая кашуля бліжэй да цела — сваё даражэй.

Свяціць голым целам гл. свяціць ​1.

Спасці з цела гл. спасці.

Толькі душа ў целе — ледзь жывы (пра хворага, слабага ці вельмі стомленага чалавека).

Трымаць у чорным целе гл. трымаць.

Увабрацца (увайсці) у цела — паправіцца, акрэпнуць; папаўнець.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

legen

* vi

1) ляжа́ць

2) мясці́цца; быць разме́шчаным, знахо́дзіцца

zugrnde [zu Grnde] ~ — ляжа́ць у асно́ве [падму́рку]

auf der Hand ~ — быць відаво́чным

3) быць, знахо́дзіцца (у якім-н. стане)

im Wttbewerb vrne ~ — лідзі́раваць у спабо́рніцтве

mit j-m im Prozss ~ — судзі́цца з кім-н.

in der Schidung ~ — разво́дзіцца

auf der Luer ~ — ляжа́ць [сядзе́ць] у заса́дзе

auf der Znge ~ — круці́цца на язы́ку

j-m zur Last ~ — абцяжа́рваць [турбава́ць] каго́-н.

wie die Dnge ~ — як выгляда́юць спра́вы

die Sche liegt so — спра́ва ідзе́ так

das liegt mir nicht — гэ́та не па мне, гэ́та мне не падыхо́дзіць

worn liegt es? — у чым спра́ва?

es liegt an dir — гэ́та зале́жыць ад цябе́

~ bliben* — застава́цца [праця́гваць] ляжа́ць

die rbeit bleibt legen — рабо́та стаі́ць (на ме́сцы)

~ lssen* — пакіда́ць, забыва́ць дзе-н.

◊ j-n links ~ lssen* — 1) забы́ць пра каго́-н.; 2) ігнарава́ць каго́-н.

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

нага́ ж

1. анат Fuß m -es, Füße (ступня); Bein n -(e)s, -e (нага вышэй ступні);

2. (мэблі і пад.) Fuß m, Bein n;

ісці́ ў нагу́ з кім mit j-m Schritt hlten*;

паста́віць на но́гі каго j-n weder auf die Bine brngen*;

падня́ць усі́х на но́гі разм lle ufscheuchen;

паста́віць усё на но́гі lle Hbel in Bewgung stzen;

жыць на шыро́кую нагу́ auf grßem Fuß(e) lben;

ні наго́й да каго разм kinen Fuß in j-s Haus setzen;

уста́ць з ле́вай нагі́ разм mit dem lnken Bein zu¦rst ufstehen*;

стая́ць адно́й наго́й у магі́ле разм mit inem Fuß [Bein] im Grbe stehen*;

працягну́ць но́гі lle vere von sich strcken;

з усі́х ног разм so schnell ich kann [du kannst, er kann usw.];

дай Бог [Бо́жа] но́гі ≅ die Bine in die Hand nhmen*;

кача́цца ў нага́х у каго j-n knefällig btten*;

сяда́й! У нага́х пра́ўды няма́ setz dich! Sthen macht nicht klüger;

блы́тацца пад нага́мі beim Ghen im Wge sein;

кульга́ць на абе́дзве нагі́ auf biden Binen hnken; перан (пра справу) nur schlecht und stckend vrwärts ghen*;

дурна́я галава́ нага́м спако́ю не дае́ ≅ was man nicht im Kpf hat, muss man in den Binen hben

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

з (са) прыназ

1. mit (D);

з дапамо́гай сваіх сябро́ў mit Hilfe siner Frunde;

са збро́яй у рука́х mit der Wffe in der Hand;

што зда́рылася з табо́ю? was ist los mit dir?;

мець што-н з сабо́й (разм) etw. bei sich hben, etw. dabihaben;

2. (разам, сумесна з кім):

мы з бра́там mein Brder und ich;

мы з табо́й du und ich, wir bide;

3. (адкуль) von (D), aus (D);

прыбра́ць з стала́ den Tisch bräumen;

ісці́ з ле́су aus dem Wald (herus)gehen*;

4. (пачынаючы зпра час) von (D), ab (D), seit (D), von… an;

з пе́ршага сне́жня ab dem rsten Dezmber, vom rsten Dezmber an;

з дзяці́нства von Kndheit an; von klein auf;

пачына́ючы з сённяшняга дня ab hute, von hute an;

5. (з прычыны) vor (D), aus (D);

з чаго́? wshalb?, weswgen?;

з го́ра vor Kmmer;

хо́піць з цябе́ das ist geng [das reicht] für dich;

з дазво́лу mit j-s Erlubnis [Genhmigung, inverständnis]; mit Erlubnis [Genhmigung, inverständnis] von (D);

з ча́сам mit der Zeit;

з ко́жным днём mit jdem Tag;

з сну noch halb im Schlaf;

піса́ць з мало́й лі́тары klin schriben* аддз vt;

піса́ць з вялі́кай лі́тары groß schriben* аддз vt; mit grßem nfangsbuchstaben schrben;

смяя́цца з каго über j-n lchen

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

рука́ ж Hand f -, Hände (кісць); Arm m -(e)s, -e (уся рука);

уме́лыя рукі geschckte Hände;

узя́ць на рукі auf den Arm nhmen*;

пада́ць руку́ die Hand gben* [richen];

павіта́цца з кім за руку́ j-n mit inem Händedruck [per Hndschlag] begrüßen;

узя́ць каго-н пад руку́ sich bei j-m inhaken [nterhaken];

прашу́ падня́ць рукі! (пры галасаванні) ich btte um Hndzeichen;

рукі ўго́ру! спарт (каманда) rme hoch!; вайск Hände hoch!;

рукі ўніз! (каманда) rme neder!;

рукі па швах! (каманда) die rme nlegen!;

стаць, рукі ўбо́кі! (каманда) die Hände in die Siten stmmen [stützen]!;

про́даж з рук камерц Dirktverkauf m -(e)s, -käufe;

апусці́ць рукі перан den Mut snken lssen*, die Flnte ins Korn wrfen*;

са збро́яй у рука́х mit der Wffe in der Hand;

сядзе́ць скла́ўшы рукі die Hände in den Schoß lgen;

быць звяза́ным па рука́х і нага́х an Händen und Füßen gefsselt [gebnden] sein;

рукі ко́раткі разм das liegt nicht in siner Macht;

быць у чыіx рука́х in j-s Gewlt [Macht] sein;

даць во́лю рука́м hndgreiflich wrden;

узя́ць сябе́ ў рукі sich zusmmennehmen*, sich behrrschen, sich bezwngen;

збыць што-н з рук разм etw. lswerden аддз [lsschlagen* аддз];

ма́йстар на ўсе́ рукі sich auf lles versthen*; ein Tusendkünstler [Tusendsas(s)a] sein;

рука́ руку́ мы́е, зло́дзей зло́дзея кры́еine Hand wäscht die ndere

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

пара

I (па́ра) ж., в разн. знач. па́ра;

п. бо́таў — па́ра сапо́г;

па́ры кружы́ліся ў ва́льсе — па́ры кружи́лись в ва́льсе;

хадзі́ць па́рамі — ходи́ть па́рами;

ён табе́ не п. — он тебе́ не па́ра;

у па́ры з кіме́будзь — в па́ре с кем-л.;

на па́ру слоў — на па́ру слов;

два бо́ты п.погов. два сапога́ па́ра

II (па́ра) ж. пар м.;

ператварэ́нне ва́дкасці ў па́ру — превраще́ние жи́дкости в пар;

насы́чаная п. — насы́щенный пар;

ад каня́ ішла́ п. — от ло́шади шёл пар;

мя́тая п.спец. мя́тый пар;

(быць) пад па́раю — (о паровозе, пароходе) (быть) под пара́ми;

з лёгкай па́рай — с лёгким па́ром;

п. касце́й не ло́міцьпосл. пар косте́й не ло́мит

III (пара́) ж.

1. (время, период) пора́;

ле́тняя п. — ле́тняя пора́;

2. вре́мя ср.;

хто ў таку́ю пару́ вячэ́рае? — кто в тако́е вре́мя у́жинает?;

3. срок м.;

прыйшла́ пара́ раджа́ць — подошёл срок рожа́ть;

4. в знач. сказ. пора́;

п. дадо́му — пора́ домо́й;

да пары́ да ча́су — до поры́ до вре́мени;

без пары́ — без вре́мени, преждевре́менно;

з тае́ пары́ — с тех пор;

ад пары́ да пары́ — вре́мя от вре́мени;

глуха́я п. — глуха́я пора́;

з да́ўняй пары́ — с да́вних пор;

са́мая п. — са́мое вре́мя; са́мый раз;

да гэ́тай пары́ — до сего́ вре́мени; до сих пор;

да пары́ збан ваду́ но́сіцьпосл. пова́дился кувши́н по́ воду ходи́ть, там ему́ и го́лову сломи́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

па¹, прыназ.

I. з М адз. і Д мн.

1. Указвае на прадмет, паверхню або межы, дзе што-н. адбываецца.

Ехаць па дарозе.

Ісці па слядах звера.

Страляць па акопах.

2. Абазначае кола дзейнасці або сферу распаўсюджвання дзейнасці.

Чаканка па метале.

Працаваць па найме.

Чэмпіянат свету па шахматах.

3. Указвае прамежак часу, перыяд, на працягу якога што-н. паўтараецца.

Па тыдні знаходзіцца ў камандзіроўках.

4. Паказвае дзеянне, што выклікае які-н. стан.

Сумаваць па бацьку.

Туга па радзіме.

5. 3 дапамогай чаго-н.

Перадаваць па радыё.

Вывучыць па новым падручніку.

Паслаць па пошце.

6. У адпаведнасці, згодна з чым-н., на аснове чаго-н.

Працаваць па плане.

Дзейнічаць па законе.

Апрануты па модзе.

Па ўсіх правілах.

Работа па сілах.

Меркаваць па знешнім выглядзе.

7. Указвае на прадмет ці асобу, а таксама на якасць, уласцівасць каго-, чаго-н.

Па прафесіі інжынер.

Па сацыяльным становішчы рабочы.

Родны па бацьку.

Таварыш па зброі.

8. Ужыв. пры абазначэнні спосабу дзеяння.

Рабіць па справядлівасці.

Расказаць усё па парадку.

Сказаць па сакрэце.

9. Указвае на прычыну дзеяння.

Зрабіць што-н. па непаразуменні.

Паехаць па ўласнай ахвоце.

10. 3 мэтай, для чаго-н.

Мерапрыемствы па павышэнні ўраджайнасці.

11. Ужыв. для ўказання на падставу, абгрунтаванне.

Здагадацца аб намеры па вачах.

12. Указвае на колькасць пры размеркаванні, абазначэнні цаны, паслядоўнасці, на велічыню, памер.

Даць дзецям па цукерцы.

Перабіраць па каліве.

Кляваць па зярнятку.

Па рублі штука.

Бег па крузе.

Кавалкі па метры.

Качаны па вядры.

13. У спалучэнні з ліч., што абазначаюць цану кожнага ці колькасць, што прыпадае на кожнага, ужыв.

а)

В з ліч. ад «двух» і далей: па два (дзве), па тры, па чатыры, па пяць, па дзесяць, па сорак, па чатырыста, па двое, па трое;

б) Д і М з ліч. «адзін»: па аднаму і па адным;

в) асабліва спалучаюцца: па паўтара, па паўтары.

II. з В.

1. таксама з М. Указвае на напрамак дзеяння або на месца размяшчэння каго-, чаго-н. (са словамі «бок», «край», «рука» з азначэннямі).

Па абодва бакі дарогі.

Ехаць па правым баку.

Па левай руцэ цягнуўся лес.

2. Ужыв. для абазначэння прасторавай або часавай мяжы.

Улезці ў ваду па пояс.

У адпачынку па 20 кастрычніка.

Работы па горла (перан.: вельмі многа).

3. Указвае на прадмет як мэту руху ці перамяшчэння.

Схадзі па бацьку.

Ісці ў лес па грыбы.

III. з М.

1. Указвае на паверхню ці мяжу, дзе што-н. адбываецца.

Ісці па вуліцы.

Ляпнуць па плячы.

Расставіць кнігі па паліцах.

2. Указвае на месцы, што наведваюцца кім-н.

Бегаць па знаёмых.

Хадзіць па тэатрах.

3. Указвае на тое, на што накіравана якое-н. дзеянне.

Удар па ворагу.

Пагладзіць па галоўцы.

4. Пасля чаго-н.

Па сканчэнні тэрміну.

На наступны дзень па прыездзе.

Па абедзе.

5. Указвае на меру часу ці на тэрмін.

Прыём наведвальнікаў па чацвяргах (гэта значыць кожны чацвер). Работа разлічана па мінутах (гэта значыць вельмі дакладна).

6. Указвае на падставу, аснову якога-н. дзеяння.

Ведаем вас па газетах.

Разумець па вачах.

Па ягоным твары было відаць, што чалавек вельмі расхваляваны.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Site

f -, -n

1) бок (дома, манеты і г.д.)

die rchte ~ des Stffes — до́бры [пра́вы] бок матэ́рыі

~ an ~ — по́бач, по́плеч

an j-s ~ ghen* — ісці́ по́плеч з кім-н.

sich (D) vor Lchen die ~n hlten* — смяя́цца да ўпа́ду

ihm kann nemand an die ~ gestllt wrden — з ім ніхто́ не мо́жа параўна́цца

sich auf die fule ~ lgen — разм. ленава́цца, ло́дарнічаць

2) бок, накіру́нак

von llen ~n — з усі́х бако́ў

von der ~ her — з бо́ку

er hat sich etwas auf die ~ gelgt — у яго́ ёсць не́йкія зберажэ́нні

3) бок (характару, пытання і г.д.)

j-n von der bsten ~ knnen* — ве́даць каго́-н. з ле́пшага бо́ку

4) бок (які дамаўляецца, непрыяцельскі)

ich von miner ~ — я са свайго́ бо́ку, што даты́чыцца мяне́

auf sine ~ brngen* — прыцягну́ць на свой бок

5) бок (лінія радства)

von mütterlicher ~ — з бо́ку ма́ці

6) старо́нка (кнігі, жыцця і да т.п.)

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

so

1.

adv (гл)так, такі́м чы́нам, гэ́т(а)кім чы́нам

ist das (wirklich) ~? — ці гэ́та так (на са́май спра́ве)?

~ ist es! — (спра́ва ідзе́) менаві́та так!

ja ~!, ach ~! — вось як!

~ siehst du aus! — як бы не так!

~ minte ich nicht — я так не хаце́ў

~ gut wie nichts — ама́ль што нічо́га

mag die Schuld noch ~ groß sein… — яко́й бы вялі́кай не была́ віна́

sie war ~ glücklich — яна́ была́ так шча́сліва

~ twas hbe ich nicht geshen — я нічо́га тако́га яшчэ́ не ба́чыў

~ gennnt — гэ́так зва́ны

2.

cj

1) такі́м чы́нам, зна́чыць

er war nicht da, ~ knnten wir ihn nicht sprchen — яго́ не было́, зна́чыць мы не маглі́ з ім пагавары́ць

2)

~ dass… — так што…

es war sehr spät, ~ dass ich ihn nicht sprchen knnte — было́ на́дта по́зна, так што я не змог з ім пагавары́ць

3.

prtc у значэнні ўзмацняльнай часціцы:

~ ein nglück! — яко́е няшча́сце!

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

für

1.

prp (a)

1) для, за, на

das ist ~ Sie — гэ́та для Вас

2) за (пры абазначэнні паслядоўнасці)

Schritt ~ Schritt — крок за кро́кам

Wort ~ Wort — сло́ва за сло́вам

3) за, заме́ст

~ j-n etw. tun* — рабі́ць што-н. для каго́-н.; рабі́ць што-н. за(ме́ст) каго́-н.

4) на (пры абазначэнні часу)

~ zwei Tge — на два дні

5) па (або перадаецца беларускім родным склонам)

Lhrbuch ~ Mathematk — падру́чнік па матэма́тыцы [матэма́тыкі]

6) (пераклад залежыць ад кіравання беларускага дзеяслова)

~ j-n srgen — клапаці́цца аб кім-н.

es ~ sine Pflicht hlten* — лічы́ць гэ́та сваі́м абавя́зкам

◊ was ~ ein [ine, ein]..? was ~..? — што за..?, які́ [яка́я, яко́е], які́я..?

(an und) ~ sich — сам [сама́, само́] па сабе́

jder ~ sich — ко́жны сам за сябе́, ко́жны сам па сабе́

das ist ine Sche ~ sich — гэ́та асо́бная спра́ва

ich ~ mine Persn — што ты́чыцца мяне́

2.

adv

~ und ~ — ве́чна; бесперапы́нна, пастая́нна, ста́ла, заўсёды, уве́сь час

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)