штаб-кватэ́ра, ‑ы, ж.
Месца, дзе размяшчаецца вайсковы штаб. Знайшоўшы штабкватэру, мы даведаліся, што жанатым адразу даюць адтэрміноўку на месяц. «Полымя». // перан. Галоўнае месца збору каго‑, чаго‑н. [Лабановіч:] — Можа, ты [Алесь] і маеш рацыю. А калі ў цябе ёсць яшчэ і ахвота жыць тут, тым лепей. Хоць мець будзем летам штаб-кватэру. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Nil magis amat cupiditas, quam quod non licet
Жаданне і страсць нічога не любіць больш, чым тое, што забаронена.
Страсть ничего не любит больше, чем то, что запрещено.
бел. Дзе плот ды дзядуля, там смачнейшыя дулі. Як кажуць «не», то хочацца ўдвайне. За высокім плотам слівы смачнейшыя. Чаго нельга, таго хочацца.
рус. Запретный плод сладок. Краденое яичко школьнику слаще. Чужая жена ‒ лебёдушка, а своя жена ‒ полынь горькая. Просватанная невеста всем хороша. В чужую жену чёрт ложку мёда кладёт. На запретный плод весь базарки дается.
фр. Chose défendue, chose désirée (Запрещенная вещь ‒ желанная вещь).
англ. The apples on the other side of the wall are the sweetest (Самые сладкие яблоки ‒ за забором).
нем. Verbotene Früchte schmecken am besten (Запретные плоды вкуснее всего). Verbotene Frucht ist süß (Запретный плод сладок).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Utilitas aliqua sequitur post tristia damna
Нейкая карысць ідзе за сумнай стратай.
Какая-то польза следует за грустной утратой.
бел. Дзе ёсць прыбытак, там ёсць і ўбытак. За баляваннем ідзе галадаванне. Без накладу барышу не нажывеш. Даводзіцца знайсці, даводзіцца і згубіць.
рус. Прибыль с убытком на одних санях спят. Прибыль с убытком на одном полозу ездят. Без накладу барыш не живёт. Прибыль с убылью в одном дворе живут.
фр. Il n’est mal dont bien ne vienne (Нет плохого, за которым бы не шло хорошее).
англ. Every cloud has a silver lining (У любой тучи есть серебряная кайма). That which is bitter to endure may be sweet to remember (Иногда бывает приятно вспомнить то, что было тяжело переживать).
нем. Erst ein Schlecken, dann ein armer Lecker (Сначала сластёна, затем бедный лакомка).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
поло́жим вводн. сл.
1. (допустим) дапу́сцім;
поло́жим, что вы пра́вы дапу́сцім, што ва́ша пра́ўда (вы ма́еце ра́цыю);
поло́жим, что пора́ уже́ дапу́сцім, што час ужо;
2. (правда) пра́ўда нескл., ж.;
он-то, поло́жим, не пришёл, но… ён, пра́ўда, не прыйшо́ў, але́…;
3. межд. / ну, поло́жим! ну, дзе там!, ну, што вы!; (посмотрим) ну, гэ́та (яшчэ́) паба́чым!
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
Ту́пкі 1 ‘цвёрды, не вязкі (грунт)’, ‘добра ўбіты, утаптаны’ (ТСБМ; Сцяц.; в.-дзв., Шатал.; гродз., стаўб., карэліц., З нар. сл.; навагр., Нар. словатв.), ‘цвёрды, гладкі’ (Сцяшк. Сл.); ту́пка, ту́пко ‘цвёрда, роўна’ (Сцяшк. Сл.; Сл. ПЗБ), ‘там, дзе можна прайсці без цяжкасці, без рызыкі; утаптана, уходжана’ (слонім., Нар. лекс.), ту́пко ‘мелка, неглыбока (дзе можна прайсці балота)’ (Зайка Кос.; ганц., Ск. нар. мовы). Да ту́пкаць (гл.); верагодна, па фанетычных прычынах (змешванне у з о̂ закрытым) ідэнтыфікуецца з то́пкі ‘цвёрды (аб дне ракі)’ (Некр. і Байк., Янк. 2; уздз., Сл. ПЗБ) насуперак то́пкі ‘гразкі, багністы’ (ТСБМ, Сцяшк., ТС, Бяльк.), што выводзіцца з тапіць 1 (гл.). Аналагічна тупко́е сала ‘тлустае’ (ЛА, 4), параўн. то́пкі ‘які пры смажанні дае шмат тлушчу’, што выводзіцца з тапіць 2 ‘расплаўляць, тапіць’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
арэо́л
(фр. auréole, ад лац. aureolus — пазалочаны)
1) светлы круг, ззянне вакол сонца, зорак і іншых яркіх прадметаў, 2) німб вакол галавы чалавека як сімвал святасці ў рэлігійным мастацтве;
3) зона паблізу радовішчаў, дзе назіраецца павышаная колькасць рудаўтваральных элементаў або іх спадарожнікаў;
4) перан. атмасфера славы, павагі, якая акружае каго-н.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
баро́ка
(іт. barocco = літар. мудрагелісты)
стыль у еўрапейскай культуры канца 16 — сярэдзіны 18 ст., які вызначаўся ў мастацтве пышнасцю формаў, багаццем колераў і дэкаратыўных дэталяў, у літаратуры ўскладненасцю, метафарычнасцю, нагрувашчваннем у творах рытарычных фігур; найбольшае пашырэнне атрымаў у архітэктуры, дзе характэрнымі асаблівасцямі яго была грандыёзнасць, масіўнасць будынкаў, фрэскавая размалёўка, дэкаратыўная лепка.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
*Зелянчу́к, зеленчу́к ’недаспелы плод’ (жыт., Нар. словатв.). Рус. куйбыш. зеленчу́к ’тс’, літарат. ’дабраполь, Galeobdolon Adans’, кур., разан., тамб. ’маладая жывёліна’, балг. зеленчу́к ’агародніна’. Ад прыметніка зялёны (гл.) з суфіксам ‑чук (Сцяцко, Афікс. наз., 126, дзе, аднак, недакладна форма, значэнне, рэгіён і прымета, пакладзёмся ў аснову намінацыі). Ці можна лічыць лексему прасл. дыял. — няясна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кракаво́ран ’груган’ (ТС). Магчыма, адзін са слядоўлакальнага гоцкага уплыву. Пра гоцкія назвы для Corvidae мы нічога не ведаем, але верагодна, што яны супадалі з паўночнагерманскімі, дзе krakr ’воран’, kraka ’варона’. Ясныя сляды германскага (гоцкага) уплыву мы знаходзім у кашубскім арэале. Параўн. адпаведна славін. krak ’воран’, кашуб. kraka ’варона’ (Мартынаў, Бел.-польск. ізал., 96).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Нясе, нысэ ’быццам’, нэсёбе ’як бы, быццам’ (Сл. Брэс.). З ⁺не‑се, дзе се узыходзіць да дэйктычнай часціцы *se з асноўным значэннем ’бач’ (ESSJ SG, 2, 595), гл. се© у ⁺не‑се‑б(е) апошняя частка з бо, параўн. сыба ’няўжо’ (Сл. Брэс.), укр. себто ’менавіта’ (< се-бо-го) і інш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)