Спець ‘рабіцца спелым, выспяваць (пра гародніну, злакі і пад.)’ (ТСБМ, Ласт., Сл. ПЗБ, ТС). Параўн. укр.спі́ти, рус.спеть, стараж.-рус.спѣти ‘спяшацца, імкнуцца, садзейнічаць’, польск.śpiać ‘спяшацца, наганяць’, в.-луж.spěć ‘удавацца’, чэш.spěti ‘спяшацца’, славац.spieť ‘тс’, серб.-харв.до́спијети ‘даспець, паспець’, славен.spéti ‘спяшацца, спець’, балг.спе́я ‘спець’, ст.-слав.спѣти, спѣѭ. Прасл.*spěti, *spějǫ ‘спець; спяшацца; дасягаць’ роднаснае літ.spė́ti ‘паспяваць; мець час, мець вольны час’, лат.spẽt ‘пераадольваць, магчы’, ст.-інд.sphāyāte ‘ён працвітае, сыцее’, ст.-в.-ням.sputen ‘спяшацца’, лац.spatium ‘прастора, працягласць’, да і.-е.*spe‑ ‘удавацца, добра расці’. Гл. Покарны, 983; Траўтман, 274; Фасмер, 3, 734 з іншай літ-рай; Шустар-Шэўц, 1338; Бязлай, 3, 297; Борысь, 619; ЕСУМ, 5, 375–376. Уваходзіць у гняздо прасл.*spěxъ (гл. спех), *spěšiti (гл. спяшацца), *sporъ (гл. спор1).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
заро́віччаПрастора за ровам, па той бок рова (Слаўг.). Тое ж зароўнічча, зароўе, зароўвя, заровінне, зараўчаччо, заровічышча (Слаўг.).
□вул. Зароўе ў г. Слаўгарадзе і ў г. п. Чэрыкаве (Дэмб. т. II, 139).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
АСНЕ́ЖЫЦЫ,
вёска ў Беларусі, у Пінскім раёне Брэсцкай вобласці. Цэнтр сельсавета і калгаса. За 8 км на Пн ад Пінска, 173 км ад Брэста, на аўтатрасе Гомель—Брэст. 1197 ж., 367 двароў (1995). Забудоўваюцца паводле праекта планіроўкі 1968 (БеЛНДІдзіпрасельбуд; карэкціроўка 1980, аўтар забудовы арх. Н.Нядзелька, інж. В.Хандогін). Гал. вось кампазіцыі — шырокі бульвар, які звязвае асн. ўезд у вёску з боку Пінска з цэнтр. плошчай, дзе знаходзяцца адм. будынак, гандл. цэнтр, Дом культуры з залай на 600 месцаў. Цэнтр вёскі забудоўваецца 2—3-павярховымі 8-12-кватэрнымі секцыйнымі і 2—4-кватэрнымі жылымі дамамі з кватэрамі ў 2 узроўнях. Унутрыквартальная прастора азялененая і добраўпарадкаваная, мае малыя арх. формы — пляцоўкі для адпачынку і інш. У паўн. частцы вёскі сканцэнтравана індывід. забудова сядзібнага тыпу, на ПнЗ — вытв. зона. На У ад цэнтр. плошчы створаны парк з зонамі адпачынку і спорту. Сярэдняя школа, б-ка, камбінат быт. абслугоўвання, аддз. Сувязі.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГРАМАДЗЯ́НСКАЕ ЎПРАЎЛЕ́ННЕ ЎСХО́ДНІХ ЗЯМЕ́ЛЬ
(Zarząd Cywilny ziem Wshodnich),
орган улады пры Гал. камандаванні польск. арміі на занятай ёю тэр. Беларусі і Літвы ў 1919—20. Пачало фарміравацца ў адпаведнасці з дэкрэтам нач. Польскай дзяржавы Ю.Пілсудскага ад 8.2.1919. Рада міністраў Польшчы 8.3.1919 ператварыла Літ.-Бел. дэпартамент Мін-ва замежных спраў у Дэпартамент па справах Усх. зямель на чале з грамадз. камісарам Л.Калянкоўскім; у час наступлення на Вільню (лют. 1919) ген. камісарам назначаны Е.Асмалоўскі. Упраўленне размяшчалася ў Вільні, мела ў Варшаве прадстаўніцтва на чале з графам С.М.Касакоўскім. Адм.прастора «Усх. зямель» падзялялася на 3 акругі: Віленскую, Брэсцкую, Валынскую, пасля захопу Мінска (жн. 1919) утворана і Мінская акруга. Акругі падзяляліся на паветы на чале са старастамі. Адміністрацыя ўпраўлення камплектавалася ў асн. з мясц. палякаў, пераважна нацыянал-дэмакр. арыентацыі. Летам 1920, разам з адступаючым польск. войскам, упраўленне эвакуіравалася ў г. Быдгашч, дзе спыніла сваё існаванне.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
room1[ru:m, rʊm]n.
1. пако́й;
a dining room стало́вая;
a living room гасці́ная;
a threeroomed/three-room appartment трохпакаёвая кватэ́ра
2. ну́мар у гасці́ніцы;
a single/double room аднаме́сны/двухме́сны ну́мар
3. ме́сца, прасто́ра;
I’d like to bring the children if there’s room in the car. Я б узяла дзяцей, калі ў машыне будзе месца.
4. магчы́масць;
There was no room for doubt. Не было падставы сумнявацца.
♦
room and board кватэ́ра і стол; по́ўны пансіён;
no room to swing a catinfml няма́ дзе павярну́цца
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
гал Палянка ці з рэдкай расліннасцю прастора ў лесе, на балоце (р. Пціч Серб. 1915, Слаўг., Смален.Дабр.).
□ ур. Крьшаў га́л каля в. Ржаўка Слаўг., ур. Гал (балота, выгар, луг) каля в. Забалоцце Слаўг.
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
Wéite
I
f -, -n
1) даль, да́леч; прасто́ра
in die ~n zíehen* — адпра́віцца [вы́брацца] у далёкую даро́гу
2) шырыня́, дыя́метр
3) праця́гласць, адле́гласць
4) геагр. шырата́
II
das ~ gewínnen* — ратава́цца уцёкамі
das ~ súchen — кі́нуцца наўцёкі, шука́ць рату́нку бе́гствам
sich ins ~ verlíeren* — падрабя́зна разважа́ць, адхіля́цца ад тэ́мы
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Па́зуха ’прастора паміж грудзямі і адзеннем’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Сл. ПЗБ), ’вараток, манішка ў сарочцы’ (ТС), па́зухі ’пярэдняя частка адзення на грудзях’ (Малчанава, Мат. культ., Шн. 3). Рус.па́зуха, укр.па́зуха, ст.-слав.пазоуха, польск., чэш., славац.pazucha, серб.-харв.па̏зухо ’пазуха, плячо’, славен.pȃzduha, балг.па́зуха, па́зува, па́зва. Зыходзячы са славен.pȃzduha, тлумачаць з праслав.pazducha з прыстаўкай paz‑ (як, напрыклад, у пазногаць, рус.паздер) і ducha, якое роднаснае ст.-інд.dōṣ ’рука, перадплечча’, dōṣṇás ’рука, перадплечча; ніжняя частка пярэдняй лапы жывёліны’, авесц.daōš ’плячо’, лат.paduse ’падпаха, пазуха’ (гл. Фасмер, 3, 187; там жа гл. і інш. літ-py). Няясным у гэтай этымалогіі застаецца знікненне d; яно тлумачыцца дысіміляцыяй у спалучэнні podъ > pazducha (Бернекер, 1, 233) або дыял.слав. зліццём zd > z (Уленбек, KZ, 40, 553 і наст.). Брукнер (400) выводзіць слав. слова з паз (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пражмо́1 ’паджаранае на агні калоссе недаспелага жыта’ (Нас., Бяльк., Юрч., Мат. Маг., Мат. Гом., Сцяшк. Сл.). Рус.смал.пря́жмо ’калоссе жыта, пражанае на масле’, польск.prażmo. ст.-чэш., суч. дыял.pražma (відаць, мн. л.) ’паджаранае на агні калоссе недаспелага жыта’. Прасл.*pražьmo. Ад *pražiti (гл. пражыць) з суф. ‑mo (Адносна суф. гл. Слаўскі, SP, 2, 15). Махэк₂, 482 падкрэслівае, што слова можа лічыцца старажытным ужо з прычыны даўнасці такога спосабу ўжывання ў ежу калосся ў час неабходнасці. Гл. яшчэ Брукнер, 434.
Пражмо́2 ’адлегласць паміж слупамі ў клеці, дзе складваюць збожжа’ (Касп.). Не зусім ясна. Відаць, дэрыват ад ‑прагу (гл. запрагаць, упрагаць) з суф. ‑ьмо, г. зн. прастора, якая звязваецца, спалучаецца (рус.сопрягается) слупамі. Няясна, ці сюды адзначанае ў Даля бесар.пря́жина ’лінейная мера’ (= 3 сажням 12 вяршкам) і ўкр.закарп.пра́жина ’від зямельнай меры’, якія таксама не маюць пэўнай этымалогіі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вышыня́, ‑і; мн. вышыні, вышынь і вышыняў; ж.
1. Адлегласць ад асновы да вяршыні. Вышыня вежы. Вышыня паверха дома. □ Насып каля моста меў пяціметровую вышыню.Шамякін.// Адлегласць ад зямлі ўверх да чаго‑н. Вышыня палёту. Вышыня зрэзу расліны. □ На вышыні больш чым тысячы метраў бліснулі ў ранішнім сонцы.. самалёты.Лынькоў.
2. Высокая прастора над зямлёй. Завоблачная вышыня. □ Луналі чайкі ў сінім паднябессі І крыкам нас віталі з вышыні.Аўрамчык.
3. Узвышша, пагорак. Заняць вышыню. □ На безыменнай вышыні Зноў разгарэўся бой.Танк.
4. Велічыня, памер, узровень чаго‑н. Вышыня ціску паветра. Вышыня голасу.
5. Перпендыкуляр, апушчаны з вяршыні фігуры на яе аснову. Вышыня трохвугольніка, трапецыі.
6. Вугал стаяння свяціла над гарызонтам.
•••
Быць на вышынігл. быць.
З вышыні птушынага палёту — з вышыні, на якую падымаюцца птушкі.
Узняць на належную вышынюгл. узняць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)