сле́довать несов.

1. (идти за кем, чем) ісці́ (сле́дам, усле́д); (ходить) хадзі́ць (сле́дам, усле́д); (ехать) е́хаць (сле́дам, усле́д); (ездить) е́здзіць (сле́дам, усле́д); (двигаться, трогаться) ру́хацца (сле́дам, усле́д); (направляться) накіро́ўвацца (сле́дам, усле́д); (наступать) настава́ць (сле́дам, усле́д), надыхо́дзіць (сле́дам, усле́д);

сле́довать за ке́м-л. по пята́м хадзі́ць (ісці́) за кім-не́будзь (сле́дам, усле́д) па пя́тах;

ле́то сле́дует за весно́й ле́та ідзе́ (настае́, надыхо́дзіць) (сле́дам, усле́д) за вясно́й;

2. (до чего) ісці́; (ехать) е́хаць; (направляться) накіро́ўвацца;

по́езд сле́дует до Ми́нска цягні́к ідзе́ да Мі́нска;

3. (руководствоваться чем-л.) кірава́цца (чым), трыма́цца (чаго), прытры́млівацца (чаго); (поступать подобно кому-л.) рабі́ць так, як (хто-небудзь), рабі́ць сле́дам (усле́д) (за кім-небудзь); (брать пример с кого-л.) браць пры́клад (з каго-небудзь); (поступать, подражая кому-, чему-л.) насле́даваць (каму, чаму), перайма́ць (каго, што); (слушаться) слу́хаць (слу́хацца) (каго, чаго);

сле́довать пра́вилам трыма́цца (прытры́млівацца) пра́віл;

сле́довать до́лгу кірава́цца абавя́зкам;

сле́довать мо́де прытры́млівацца мо́ды;

сле́довать уче́нию Па́влова насле́даваць вучэ́нню Па́ўлава;

он во всём сле́довал своему́ отцу́ ён усё рабі́ў так, як яго́ ба́цька; ён ва ўсім браў пры́клад са свайго́ ба́цькі;

сле́довать внуше́нию се́рдца слу́хацца ўнушэ́ння сэ́рца;

4. безл. (нужно) трэ́ба, патрэ́бна; (стоит) ва́рта; (надлежит) нале́жыць; (необходимо) неабхо́дна;

вам сле́дует обрати́ться в спра́вочное бюро́ вам трэ́ба (патрэ́бна, ва́рта, нале́жыць, неабхо́дна) звярну́цца ў бюро́ даве́дак;

вам не сле́довало так поступа́ть вам не трэ́ба (не ва́рта) было́ так рабі́ць;

как и сле́довало ожида́ть як і трэ́ба было́ чака́ць;

5. (причитаться) безл. нале́жаць; (быть должным) быць вінава́тым;

мне с них сле́дует сто ты́сяч рубле́й мне з іх нале́жыць сто ты́сяч рублёў;

ско́лько с меня́ сле́дует? ко́лькі з мяне́ трэ́ба?, ко́лькі я вінава́т?;

6. (быть следствием) выніка́ць;

одно́ сле́дует из друго́го адно́ выніка́е з друго́га;

отсю́да сле́дует вы́вод, что… адсю́ль выніка́е, што…;

◊

как сле́дует як ма́е быць, як нале́жыць, як след.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

АХО́ВА АТМАСФЕ́РЫ,

ахова атмасфернага паветра, комплекс міжнар., дзярж., рэгіянальных гасп.-адм. і грамадскіх мерапрыемстваў па захаванні і ўзнаўленні аптымальных уласцівасцяў атмасферы, прадухіленні яе забруджвання і рацыянальным выкарыстанні; састаўная частка аховы прыроды. Уключае: сан. ахову паветра, ахову і ўзнаўленне біял. рэсурсаў, удасканальванне вытв. працэсаў і трансп. сродкаў, выкарыстанне газа- і пылаўлоўных прыстасаванняў, распрацоўку безадходных тэхналогій, стымуляванне выканання ахоўных мерапрыемстваў, рацыянальную планіроўку і забудову, азеляненне нас. месцаў, кантроль за станам і рацыянальным выкарыстаннем паветр. басейна, эколага-выхаваўчую работу, экалаг. падрыхтоўку кадраў і інш.

На Беларусі ахова атмасферы рэгулюецца Законамі аб ахове атм. паветра, аб ахове прыроды, шэрагам урадавых пастаноў і ўказаў, якія прадугледжваюць мінімізацыю прамысл., трансп. і камунальна-быт. выкідаў у паветра, устанаўліваюць нормы гранічна дапушчальных канцэнтрацыйдамешкаў і гранічна дапушчальных выкідаў у атмасферу. Дзейнічаюць стацыянарныя пасты назірання за ўзроўнем забруджвання атм. паветра ва ўсіх абласных і многіх прамысл. цэнтрах (Мазыр, Наваполацк, Орша і інш.), ствараецца аўтаматыз. сістэма назірання і кантролю за станам навакольнага асяроддзя (гл. Паветра). За парушэнне правілаў аховы атмасферы ўстаноўлена адм., крымінальная і дысцыплінарная адказнасць. Беларусь удзельнічае ў міжнар. сістэме маніторынгу па кантролі за станам атмасферы: на яе тэр. размешчаны аўтаматыз. станцыя фонавага маніторынгу і пункт назірання за трансгранічным пераносам. Мерапрыемствы па ахове атмасферы кантралююць Мін-ва прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя, Галоўгідрамет і інш. дзярж. ўстановы з залучэннем грамадскасці (гл. Беларускае таварыства аховы прыроды і інш.).

т. 2, с. 147

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

стыка́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.

Разм.

1. Мець сумежныя бакі, межы; размяшчацца, падыходзіць вельмі блізка, упрытык. І пеўнікаў над франтонамі, дзе стыкаюцца ветравыя дошкі, таксама зрабіў Антон. Пальчэўскі. І Вадап’ян усімі сродкамі стараецца барзджэй прыблізіць тую часіну, калі ён паставіць свой дом на гэтым вось пляцы, што стыкаецца з пляцам пана Тарбецкага. Колас. Назаўтра раніцаю Грышка хадзіў па [ўс]краіне лесу, які стыкаўся з канцамі сялянскіх загонаў той вёскі, дзе патрэбна было зрабіць разведку. Чарот.

2. Быць, знаходзіцца дзе‑н. які‑н. час, прыпыняцца. Працавала .. [Юзэфа] ў аўтакалоне дарожніцай, рэдка стыкалася дома і не глядзела Андрэя. Пташнікаў. І .. [Анісім] не стыкаўся дома — усё бегаў то з касою, то з граблямі і рабіў сена: яго можна было ўзімку прадаць і выручыць добрыя грошы... Сачанка.

3. Нечакана сустракацца з кім‑н. (пры ўваходзе, выхадзе і пад.). [Алена Сцяпанаўна:] — Дарэчы, я зайшла сказаць, што вас кліча дырэктар. — Выходзіць, але ў дзвярах і стыкаецца з дырэктарам. Скрыган.

4. перан. Уступаць у якія‑н. адносіны, кантакт з кім‑н.; мець справу з кім‑н. Некаторыя, што стыкаліся з .. [Сашкам Стафанковічам] па службе, мелі яго за чалавека вялікага розуму і практыкі. Чорны. Гэта не перашкаджала .. [Веры] заўсёды быць у дзейнай бадзёрасці і перадаваць гэту бадзёрасць усім, хто з ёю стыкаўся. Зарэцкі.

5. перан. Быць звязаным з чым‑н.; мець дачыненне да чаго‑н. [Лабановіч:] — Нашы інтарэсы не стыкаюцца, і нам няма за што пасварыцца нават. Колас.

•••

Дзверы не стыкаюцца гл. дзверы.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

АРМАЦЭМЕ́НТАВЫЯ КАНСТРУ́КЦЫІ,

танкасценныя будаўнічыя канструкцыі з дробназярністага бетону, арміраванага частымі тканымі ці зварнымі сеткамі з тонкага дроту. Армацэментавыя канструкцыі лёгкія, трывалыя, воданепранікальныя, адрозніваюцца дысперсным размеркаваннем трэшчын і замаруджаным іх раскрыццём. Выкарыстоўваюцца як апорныя і агараджальныя канструкцыі будынкаў і збудаванняў, пры буд-ве рэзервуараў, вадаводаў, невял. суднаў, водаахоўных элементаў метрапалітэна і г.д.

Адрозніваюць армацэментавыя канструкцыі з дысперсным арміраваннем (да 4 тонкіх сетак з дроту дыям. 0,7—1 мм на 1 см таўшчыні канструкцыі) і камбінаваным (2 тонкія сеткі і 1 каркасная з дроту дыям. 3—4 мм). Іх робяць пераважна ў выглядзе тонкіх (10—30 мм) прасторавых канструкцый складкаватага і хвалепадобнага профіляў пралётам да 75 м. Канструкцыі пралётам да 18 м складаюцца з аднаго элемента, больш за 18 м — з некалькіх. Армацэментавыя канструкцыі вырабляюцца ў спец. матрыцах ці напырскваннем бетоннай сумесі.

т. 1, с. 488

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ГАРАДЗЕ́Ц,

вёска ў Кобрынскім р-не Брэсцкай вобл., на канале Мухавец (Каралеўскі канал). Цэнтр сельсавета і калгаса-камбіната. За 22 км на У ад г. Кобрын, 68 км ад Брэста, 2 км ад чыг. ст. Гарадзец. 1483 ж., 560 двароў (1996).

Вядомы з 16 ст., належаў каралеве Ганне, удаве Стафана Баторыя У 1588 атрымаў магдэбургскае права. З 1795 у Рас. імперыі. У 1886 цэнтр воласці. У 1891 мястэчка Кобрынскага пав. Гродзенскай губ., 1559 ж., царква, яўр. школа, прыстань, 2 кірмашы штогод. З 1921 у Кобрынскім пав. Палескага ваяв. Польшчы. З 1939 у БССР, з 1940 цэнтр сельсавета Антопальскага, з 1959 — Кобрынскага р-наў. У 1970 — 1500 жыхароў.

Цагельны з-д. Сярэдняя школа, клуб, б-ка, бальніца, амбулаторыя, аптэка, аддз. сувязі. Помнікі архітэктуры — царква Ушэсця (1799).

т. 5, с. 39

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

трады́цыя, ‑і, ж.

Гістарычна выпрацаваныя звычаі, погляды, нормы паводзін, густу і пад., якія пераходзяць ад папярэдняга да наступнага пакалення. Крытычныя традыцыі Бялінскага. Рэвалюцыйныя традыцыі пралетарыяту. Класічныя традыцыі тэатра. □ [Пятро Тадаровіч] чапляўся за зямлю, за традыцыі працавітага простага чалавека, за жыццё. Чорны. Ламаць устаноўленыя традыцыі нельга было без рызыкі здабыць славу нейкага адшчапенца і чалавека падазронага, асабліва ў такі час, калі настаўнікі зарэкамендавалі сябе як людзі з крамольніцкім складам мыслей. Колас. // Парадак, няпісаны закон, што ўстанавіўся ў паводзінах, быце. Стаць традыцыяй. Увайсці ў традыцыю. □ Начальнік порта ў захапленні ад адвагі капітана, які застаўся адзін .. і не пакідаў судн[а] паводле лепшых мараходных традыцый. Самуйлёнак. У брыгадзе з’явілася і такая традыцыя — калектыўна адзначаць дні нараджэння. Лось. // Норма чаго‑н. Традыцыя сцэнічнага вымаўлення.

[Ад лац. traditio — перадача.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

упіка́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каго, каму, з дадан. сказам і без дап.

Папракаць каго‑н., выказваць неадабрэнне, нездавальненне за што‑н. Глядзеў [Звераў] на трапяткі сонечны зайчык.. і ўпікаў сябе за тое, што схлусіў урачу. Алешка. Так, так, Паліна больш за ўсіх будзе ўпікаць.. [Ніне], што ў апошні час не пісала і нават у час канікулаў не наведалася дамоў. Сіўцоў. І хоць дзеду Мікалаю ўжо ішоў восьмы дзесятак — .. ён, і не думаў пакідаць працу і вельмі злаваўся, калі бабка Вікця ўпікала, што ён цэлымі днямі прападае на ферме. Даніленка. [Яраш:] — Я расказаў Галі пра гэтую жанчыну яшчэ да таго, як мы пажаніліся. Тады яна змаўчала і сказала, што ўсё разумее... А цяпер упікае. Шамякін.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

hand​1 [hænd] n.

1. рука́ (кісць);

shake hands віта́цца за руку́, рука́цца;

at hand пад руко́й;

hands off! ру́кі прэч!

2. infml дапамо́га;

give smb. a hand дапамагчы́ каму́-н.

3. ро́ля, удзе́л, до́ля;

have a hand in smth. прыма́ць удзе́л, прыкла́сці руку́ да чаго́-н.

4. стрэ́лка (гадзінніка)

5. рабо́чы (на заводзе, ферме)

6. dated по́чырк

♦ (close/near) at hand блі́зка, пад руко́ю;

at the hands of smb./at smb.’s hands ад рукі́ каго́-н.;

be good with one’s hands быць ма́йстрам на ўсе ру́кі;

bind/tie smb. hand and foot звяза́ць каго́-н. па рука́х і нага́х;

by hand ручны́м спо́сабам, уручну́ю;

fall into smb.’s hands fml тра́піць у ру́кі да каго́-н.;

(at) first hand (ба́чыць) на свае́ во́чы, (ве́даць) на ўла́сным до́сведзе;

get one’s hands dirty выко́нваць фізі́чную пра́цу;

hand in glove (with smb.) у це́снай су́вязі (з кім-н.), у це́сным супрацо́ўніцтве;

hand in hand узя́ўшыся за ру́кі; ра́зам, суме́сна;

(get/take one’s) hands off (smth./smb.) infml не чапа́ць (не́шта/не́кага) (звыч. у загадных ск.);

have one’s hands full мець кло́пату па ву́шы/па го́рла;

have one’s hands tied не мець магчы́масці рабі́ць (што-н.) з-за пра́вілаў, абяца́нняў і да т.п.;

hold smb.’s hand падтрыма́ць каго́-н. у ця́жкім стано́вішчы;

in smb.’s capable/safe hands у чыі́х-н. уме́лых/надзе́йных рука́х;

in hand у рука́х; у ная́ўнасці; у чыі́м-н. распараджэ́нні;

in the hands of smb. пад чыі́м-н. кантро́лем; пад чыі́м-н. нагля́дам;

keep one’s hand in рабі́ць (што-н.) зрэ́дку, каб не згубі́ць на́вык;

lay/get one’s hands on smth. знайсці́ або́ атрыма́ць што-н.;

many hands make light work у калекты́ве рабо́та ідзе́ спарне́й;

not do a hand’s turn dated ≅ па́льцам не паварушы́ць;

off one’s hands ≅ з плячэ́й дало́ў;

on either/every hand lit. па або́два бакі́/з усі́х бако́ў;

on hand на рука́х; у ная́ўнасці;

(it’s) on your hands ты адка́зны за гэ́та;

on the one hand… on the other hand… з аднаго́ бо́ку…, з друго́га/і́ншага бо́ку…;

out of hand бескантро́льна; неадкла́дна, за́раз жа; не до́ўга ду́маючы, без лі́шніх слоў;

(it’s) out of your hands ты больш за гэ́та не адка́зны;

play into smb.’s hands ігра́ць на руку́ каму́-н.;

put one’s hand in one’s pocket BrE тра́ціць гро́шы або́ дава́ць іх каму́-н.;

(at) second/third hand з другі́х/з трэ́ціх рук;

take smb. in hand трыма́ць каго́-н. у рука́х;

take smth. into one’s own hands узя́ць спра́ву ў свае́ ру́кі;

throw one’s hand in infml кіда́ць рабі́ць (што-н.) або́ прыма́ць удзе́л (у чым-н.);

to hand паблі́зу, у ме́жах дасяга́льнасці;

turn one’s hand to smth. узя́цца за спра́ву; быць здо́льным рабі́ць што-н. до́бра

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

ВАЎКАЛА́ТА,

вёска ў Докшыцкім р-не Віцебскай вобл. Цэнтр сельсавета і калгаса. За 22 км на З ад г. Докшыцы, 219 км ад Віцебска, 19 км ад чыг. ст. Параф’янава. 404 ж., 160 двароў (1995).

Упершыню ўпамінаецца ў 1524 як частка маёмасці Альжбеты Багданаўны, удавы М.Радзівіла. Належала кн. Слуцкім, Долмат-Ісайкоўскім, К.Зяньковічу, Бжастоўскім, Аскеркам, Шышкам. У 17 ст. мястэчка ў Ашмянскім пав. Пасля далучэння ў 1793 да Рас. імперыі ў Докшыцкім, з 1802 у Вілейскім пав. З 1861 цэнтр воласці. У 1886 — 246 ж. У 1921—39 у Польшчы. З 1939 у БССР. З 1940 цэнтр сельсавета ў Дунілавіцкім, з 1960 — у Глыбоцкім, з 1962 — у Пастаўскім, з 1956 — у Докшыцкім р-нах. У 1970 — 374 жыхары.

Сярэдняя школа, Дом культуры, б-ка, бальніца, аддз. сувязі. Помнік архітэктуры — касцёл Іаана Хрысціцеля (канец 19 ст.).

т. 4, с. 44

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

АПО́СУМЫ

(Didelphidae),

сямейства млекакормячых атр. сумчатых. 12 родаў, 84 віды. Пашыраны ў Амерыцы і на М. Антыльскіх а-вах. Самая стараж. група сумчатых. У Паўн. Амерыцы вядомы з ніжняга мелу, у Еўропе — з эацэну да міяцэну. Жывуць на зямлі і дрэвах у лясах, стэпах, пустынях, гарах да 4 тыс. м, зрэдку паўводныя — вадзяны апосум. Звычайныя апосумы — лабараторныя жывёлы. Паўночны апосум акліматызаваны ў Каліфорніі.

Даўж. цела 7—50 см. Хвост (4—55 см) звычайна хапальны, голы на канцы. Морда выцягнутая і завостраная. Канечнасці ўкарочаныя, пяціпальцыя; заднія крыху даўжэйшыя за пярэднія. Вялікі палец на задніх лапах вял. памераў, проціпастаўлены іншым. Ёсць сумка. Саскоў ад 5 да 27. За год 1—3 прыплоды па 4—11 (зрэдку да 25) дзіцянят. Усёедныя. Аб’екты промыслу.

т. 1, с. 433

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)