падпара́дкавацца, ‑куюся, ‑куешся, ‑куецца; зак. і незак.
1. Апынуцца (быць) у залежнасці, пад уладай каго‑, чаго‑н., падначаліцца (падпачальвацца) каму‑н.; паслухацца (слухацца) каго‑н. Станіслаў Вярбіцкі поўнасцю падпарадкаваўся новаму механіку і без яго загаду сам ні за што не браўся.Чарнышэвіч.[Камендант:] — Я — салдат і падпарадкуюся толькі свайму камандаванню.Грахоўскі.Скінуўшы шынель, [Грушэўскі] расставіў студэнтаў і запрапанаваў заспяваць ужо вядомую песню. У яго было столькі ўпэўненасці, што студэнты падпарадкаваліся.Карпюк.
2. Зрабіць (рабіць) што‑н. пад уздзеяннем чаго‑н., у адпаведнасці з чым‑н. Падпарадкаваўшыся позняму часу, я неўзабаве лёг спаць, але сон не прыходзіў.Ракітны.Дзейнасць [Саўкі] болей падпарадкуецца натхненню, чым папярэдняй прадуманасці.Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пале́гчы, ‑ляжа; ‑ляжам, ‑ляжаце, ‑лягуць; пр. палёг, ‑лягла і ‑легла, ‑лягло і ‑легла; зак.
1. Прыняць ляжачае, гарызантальнае становішча — пра ўсіх, многіх. Мужчыны пазаганялі коней у лозы і паляглі тут жа ў засені.Хадановіч.Калі дзеці палезлі спаць, Іван Пракопавіч падышоў да этажэркі, да кніг.Навуменка.
2. Прыгнуцца сцяблом да зямлі (пераважна пра збожжавыя расліны). Палягло на вытаптанай і размоклай зямлі пацямнеўшае жыта.Лынькоў.Густая, рослая трава палегла, пераплялася, зблыталася.Сачанка.
3.перан. Быць забітым, загінуць — пра ўсіх, многіх. Але суровы лёс салдацкі Ім выпаў — выжыць не змаглі. Ляжаць яны ў магілах брацкіх — За мір, за шчасце паляглі.Ляпёшкін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прачну́цца, ‑чнуся, ‑чнешся, ‑чнецца; зак.
1. Перастаць спаць, прабудзіцца. Лабановіч прачнуўся і стаў прыслухоўвацца.Колас.Косцік прачнуўся на досвітку: нехта моцна стукаў у акно.С. Александровіч.Прачнуўся Міколка ад стрэлаў.Лынькоў.//перан. Напоўніцца гукамі, рухам; ажыць. Трамвай прачнуўся, празвінеў, Адкрыліся вітрыны рана.Танк.
2.перан. Стаць актыўным, выйсці са стану застою, спакою. Прачнуліся нівы і хаты: Ўся ў полі людская сямейка, За сошкай шнуруе араты, Ля статку іграе жалейка.Купала.Мой спеў напоўнен быў жаданнем, Каб наш прачнуўся родны люд.Журба.
3.перан. З’явіцца, выявіцца (пра пачуццё, уласцівасць, якасць). Можа, і праўда ў чалавека прачнулася пачуццё любві да радзімы.Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
по́зна,
1.прысл. Пад канец якога‑н. часу, калі прайшла большая частка яго. Госці разышліся позна ўночы, але Мікола не адразу лёг спаць.Краўчанка.
2.безас.узнач.вык. Пра позні час. Было ўжо і сапраўды позна, і Салаўёў не стаў затрымліваў сябра.Шахавец.
3.прысл. Пасля звычайнага, устаноўленага часу. Участак быў засеяны позна, у чэрвені, і цяпер авёс толькі пачаў выходзіць у трубку.Асіпенка.Міхалка ўстаў позна, ніхто яго не турбаваў.Чорны.
4.безас.узнач.вык. Аб прапушчаным зручным моманце. Толя з Міхасём убачылі .. [салдат] зусім блізка — метраў за трыста, на дарозе. Уцякаць было позна.Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
berth
[bɜ:rӨ]1.
n.
1) ло́жак -ка m., палі́ца для спа́ньня
2) я́карная стая́нка ў по́рце, ме́сца прыстава́ньня
3) во́льная прасто́ра для манэўрава́ньня вадапла́вам
4) каю́ты на караблі́
2.
v.t.
1) дава́ць ме́сца спаць
2) ста́віць вадапла́ў на я́кар
3.
v.i.
прывя́зваць (ло́дку на я́кар), прыста́ць
•
- give a wide berth
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Апрэ́гчыся ’здохнуць’ (БРС), ’згарэць ад віна, прагі, жадання’ (Гарэц.), ’абапіцца’ (Бяльк.), апрэжца ’апрэгчыся’ (Бяльк.), апрагчыся ’набракнуць ад збытку спажытага’ (Др.-Падб.), апрага́цца ’рабіць нешта з прагаю: спаць, есці, піць’ (Касп.), опрегаець ’паліць, мучыць’ (Нас.), опрегацьца, опрёгся ’знясільвацца, згараць ад прагі; згараць ад гарэлкі’ (Нас.), апрогліца ’ненаедлівасць’ (Бір. дыс.). Укр.опрягтися ’памерці, здохнуць’, опряга ’смерць’, опрягнути ’акружыць’, пружати ’мучыць’, рус.кастр.опрягать ’жарыць’, паўн.опруживать ’апракінуць’, опружеть ’стаць цвёрдым’, ст.-рус.опрягнути ’налегчы, наперці з усіх бакоў’. Розныя значэнні беларускіх слоў, магчыма, тлумачацца як вынік кантамінацыі шэрагу кораняў: праг‑а ’жаданне’ (адкуль: ’рабіць з прагаю, набракнуць ад збытку, абапіцца’), праг‑ (з пряг‑/пряж‑) ’жарыць’ (адкуль: ’згараць ад гарэлкі, прагі; паліць’) і праг‑ (з пряг‑/пруг‑/пряж‑) ’станавіцца пругкім, цвёрдым’, адкуль ’здохнуць’ (параўн. акалець ’стаць як кол’, апруцянець і пад.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Будзі́ць (БРС, Касп., Бяльк.). Рус.буди́ть, укр.буди́ти, польск.budzić, чэш.buditi, ст.-слав.боудити, балг.бу́дя, серб.-харв.бу́дити і г. д. Прасл.*buditi *budi̯ǫ — каузатыўная форма да *bъděti. І.‑е. *bheu̯dh‑ ’назіраць, сачыць, заўважаць, не спаць і г. д.’ дае наступныя аблаутныя ўтварэнні: 1) *bheu̯dh‑; адсюль слав.*blʼud‑ (< *bi̯ud‑): *blʼusti *blʼudǫ — бел.блюсць (Нас., Бяльк.), блюдкі, блюдо́к ’ашчадны’ (Нас.), рус.блюсти́, ст.-слав.блюсти блюдѫ, ст.-серб.-харв.бљусти, параўн. ст.-інд.bṓdhati ’прачынаецца, заўважае’, грэч.πεύθομαι ’пазнаю, не сплю’; 2) *bhou̯dh‑; адсюль слав.*buditi *budi̯ǫ; 3) *bhudh‑; адсюль слав.*bъdeti *bъdi̯ǫ — рус.бдеть, чэш.bdíti, ст.-слав.бъдѣти, балг.бдя і слав.*bъdrъ ’бадзёры, жвавы’ (бел.бадзёры, бо́дзер, рус.бо́дрый, укр.бо́дрий, ст.-слав.бъдръ і г. д.). Фасмер, 1, 178, 184, 230; Бернекер, 64, 96, 105; Траўтман, 32.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
укла́дыватьнесов.
1.(класть) кла́сці;
укла́дывать больно́го в посте́ль кла́сці хво́рага ў пасце́ль;