трафе́й, ‑я, м.

1. часцей мн. (трафе́і, ‑яў). Узбраенне і ваенная маёмасць, захопленыя ў пераможанага праціўніка. Трафеяў знайшлі не дужа багата: адну нямецкую вінтоўку без затвора, патроны розных калібраў, ракетніцу і дзве гранаты. Сіняўскі. Не ўратавалі і адхонныя скалы, і навейшая зброя імперыялістаў: фалангістаў разбілі ўшчэнт, і багатыя ваенныя трафеі напоўнілі арсенал пераможцаў. Кухараў.

2. часцей мн. (трафе́і, ‑яў). Рэчы, здабыча як сведчанне або вынік перамогі, поспеху ў якой‑н. галіне. Паляўнічыя трафеі. □ Акуратненька ачысціўшы ад пяску,.. [Лабановіч] палажыў грыбы ў хустачку і з гэтымі трафеямі пайшоў далей. Колас. Амаль з кожных спаборніцтваў .. [Мечыслаў Палом] вяртаецца са спартыўнымі трафеямі. «Беларусь».

3. Арнаментальнае ўпрыгожанне ў выглядзе ваенных даспехаў.

[Фр. trophée.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Жыво́т 1 уст. ’жыццё’. Рус. уст. живо́т, укр. уст. живі́т, польск. кніжн. żywot ’жыццё’, палаб. zaivăt ’цела, жыццё’, чэш., славац. život ’жыццё’, разм. ’частка цела’, славен. živòt ’жыццё, цела, наследнік’, серб.-харв. жѝвот ’жыццё; цела, моц’, балг. живо̀т, макед. живот жыццё’. Ст.-слав. животь ’жыццё’, ’жывёла’. Ст.-рус. животъ ’жыццё’, ’жывёла’, ’здабытак’, з XVI ст. ’жывот’. Ст.-бел. живот ’жыццё, маёмасць, жывот’. Літ. gyvatà ’жыццё; сядзіба; жыллё’, ст.-прус. giwato ’жыццё’, лац. vīta (< *g​u̯iotā) ’жыццё’, кімр. bywyd, ст.-інд. jivātu, jīvathaḥ ’жыццё’, ст.-грэч. βιοτή ’жыццё, сродкі для жыцця’. Прыклады сведчаць аб яшчэ і.-е. утварэнні з суф. *‑t‑ ад і.-е. кораня *g​u̯ei‑ з нарашчэннем *u̯: *gui​u: *g​u̯i​u̯oto‑s, адкуль слав. *život‑ з першапачатковым значэннем ’жыццё’. Покарны, 1, 468–469; Фасмер, 2, 52; Шанскі, 1, Д, Е, Ж, 290; Мейе, Études, 292–293; БЕР, І, 542; Брукнер, 670; Скок, 3, 681; Тапароў, E–H, 255–256; Траўтман, 76. Гл. жывы, жыццё, жывот 2.

Жыво́т 2 ’частка цела’. Рус. живо́т, укр. живіт, польск. уст. дыял. żywot ’жывот’, в.-луж. žiwot ’тс’, н.-луж. žywot жывот, матка’, палаб. zaivǎt ’цела, жывот, жыццё’, чэш., славац. život ’жыццё’, разм. ’частка цела’, славен. ziwòt ’жыццё, цела, наследнік’, серб.-харв. жѝвот ’жыццё; цела, моц’. Ст.-рус. (з XVI ст.) живот ’жывот’. Ст.-бел. живот ’жыццё; маёмасць; жывот’. Яшчэ ў прасл. перанос з *životъ ’жыццё’ (гл. жывот 1) на абазначэнне часткі цела (Шанскі, 1, Д, Е, Ж, 290). Замацаванне ў функцыі абазначэння часткі цела, звязанае з пашырэннем выкарыстання для абазначэння паняцця «жыццё» іншых слоў (жыццё, життя, жизнь), адбылося ва ўсх.-слав. мовах, магчыма, не без уплыву эўфемістычных матываў (Ларын, История русского языка и общее языкознание, 1977, ИЗ).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

заста́ва

1. Загарода на дарогах і ўездах; брама (БРС). Тое ж шляхба́ўма, жардзі́на, каранці́н, я́шчур (Слаўг.).

2. Штучнае возера на рэчцы з прасцейшай плацінай у выглядзе двух радоў паляў і гаці пасярэдзіне; ставок (Слаўг., Ст.-дар.). Тое ж за́стаў (Паст.), заста́ў (Слаўг.).

3. У актах. Зямля, зямельная маёмасць, якая набыта крэдыторам шляхам залогу pactum fuduciae да моманту выплаты доўгу (Гродз. 1539 АВК, XVII, № 18).

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

Скарб ‘казна; скарб; маёмасць; багацце’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Байк. і Некр., Варл., Сл. ПЗБ, Гарэц., Др.-Падб., Касп., Сцяшк.), ‘схаваныя каштоўнасці’ (Сл. ПЗБ), ска́рба ‘казна’ (Шпіл.). Запазычанне з польск. skarb ‘тс’, таксама як і рус. скарб; гл. Кюнэ, Poln., 96; Фасмер, 3, 633; Праабражэнскі, 2, 294. Польскае слова ўзыходзіць да ст.-в.-ням. scerf, нов.-в.-ням. scher(p)f ‘манета’ (Міклашыч, 298; Праабражэнскі, там жа), якія звязаны з ст.-в.-ням. scarbôn ‘рабіць надрэзы’ і першапачаткова азначала манету з зубчастым краем (Клюге-Гётце, 514; Праабражэнскі, там жа). Ст.-бел. скарбъ з ст.-польск. skarb (Булыка, Лекс. запазыч., 299). З польск. таксама скарбо́вы(й) ‘казённы’ (Нас., Касп.), ‘дзяржаўны або грамадскі’ (Варл.), ска́рбніца ‘схоў’ (Байк. і Некр.), скарбні́ца ‘будынак, дзе захоўваюць грошы ў гатоўцы’ (Ласт.); гл. Кюнэ, там жа.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

mobíl

a

1) руха́вы, жва́вы, бадзёры

2) вайск. матарызава́ны, рухо́мы, актыўны

j-n für etw. (A) ~ máchen — закліка́ць каго́-н. да садзе́йнічання ў чым-н.; гл. mobilisieren

3) эк. рухо́мы

~es Vermögen — рухо́мая маёмасць

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

дзяржа́ўны

1. госуда́рственный;

дз. лад — госуда́рственный строй;

дз. дзе́яч — госуда́рственный де́ятель;

~ная та́йна — госуда́рственная та́йна;

2. уст. (обладающий верховной властью) держа́вный;

○ дз. гімн — госуда́рственный гимн;

дз. герб — госуда́рственный герб;

~нае пра́ва — госуда́рственное пра́во;

дз. крэды́т — госуда́рственный креди́т;

~ныя экза́мены — госуда́рственные экза́мены;

дз. дэпарта́мент — госуда́рственный департа́мент;

дз. арбітра́ж — госуда́рственный арбитра́ж;

~ная маёмасць — госуда́рственное иму́щество

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

пагарэ́ць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак.

1. Страціць дом, маёмасць у выніку пажару. Гэта былі гады, калі ўсе будаваліся — і той, хто пагарэў, хто не меў дзе жыць, і той, у каго быў .. дах над галавой. Шамякін. // (1 і 2 ас. не ўжыв.). Згарэць — пра ўсё, многае. [Самабыліха:] — Вось калі не шанцуе, дык не шанцуе: пасадзіла ў печ булкі ды забылася.. Усе булкі пагарэлі, адны бляхі засталіся. Колас.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Выгараць, засохнуць ад гарачыні. Лясы пагарэлі. Трава пагарэла.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Гарэць некаторы час. Свечкі пагарэлі і пагаслі.

4. перан. Разм. Пацярпець няўдачу; аказацца ў цяжкім становішчы. Прамоўца выступаў на сходзе І пагарэў, як кажуць, пры народзе. Корбан.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

страхава́ць, страху́ю, страху́еш, страху́е; страху́й; страхава́ны; незак.

1. каго-што. Праводзіць страхаванне (у 2 знач.), заключаць дагавор аб страхаванні.

С. жыццё.

С. маёмасць.

С. жыллё.

2. перан., каго-што. Засцерагаць ад чаго-н. непрыемнага, непажаданага.

С. сябе ад непатрэбных эмоцый.

3. перан., каго (што). Засцерагаць ад няшчасных выпадкаў пры выкананні гімнастычных практыкаванняў, небяспечнай работы і пад. (спец.).

С. электраманцёра.

|| зак. застрахава́ць, -страху́ю, -страху́еш, -страху́е; -страху́й; -страхава́ны (да 1 і 2 знач.).

|| звар. страхава́цца, страху́юся, страху́ешся, страху́ецца; страху́йся; зак. застрахава́цца, -страху́юся, -страху́ешся, -страху́ецца; -страху́йся (да 1 і 2 знач.).

|| наз. страхава́нне, -я, н. і страхо́ўка, -і, ДМ -ўцы, ж. (да 1 і 2 знач.).

Страхаванне жыцця (на выпадак смерці).

○

Сацыяльнае страхаванне — страхаванне па матэрыяльным забеспячэнні ў старасці, пры інваліднасці, хваробе і пад.

Страхоўка жывёлы.

|| прым. страхавы́, -а́я, -о́е (да 1 і 2 знач.) і страхо́вачны, -ая, -ае (да 3 знач.).

Страхавы выпадак.

Страхавы збор.

Страховачная тэхніка.

Страховачны пояс спартсмена.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

◎ По́садзь ’від падаткаў у ВКЛ з 1484 г.’, ст.-бел. поседь, посѣдь, укр. посідь, польск. posadź (з 1632 г.) ’тс’. Няма падставы меркаваць, што слова прыйшло з літ. posėdis ’тс’ (так Яблонскіс, гл. Непакупны, Мовознавство, 1970, 6, 30; Лаўчутэ, Балтизмы, 94), хутчэй, наадварот: утварэнне пры дапамозе прыстаўкі *po‑ (гл. по-) ад кораня *sěsti < *sědti з семантыкай ’уласнасць, маёмасць, набытак’, параўн. посе́сці ’сесці, заняць месца; атрымаць’ (ТС). Паводле ЕСУМ (4, 535), укр. по́сід ’уласнасць, валоданне’ — калька з польск. posiadać ’мець, валодаць’, што ўзнікла на базе лац. possideo ’валодаю, маю’, роднаснага posiadać ’сесці, заняць месца’, што, паводле Банькоўскага (2, 711), калькуе ням. bezitzen; фанетыка пад уплывам пасадзіць/posadzić, параўн. таксама славац. posadnúť ’ахапіць, завалодаць’. Прыстаўка па‑ (по- po-) часта ўжываецца для ўтварэння назваў аплаты — бел. паземшчына, рус. подать, польск. pogłówne, славац. poplatok ’абавязковая плата’. Параўн. пасаг, посах 2 (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Únsere

sub

der ~ (die ~, das ~, die ~n) — наш (на́ша, на́шае, на́шы); пры ўказанні на прыналежнасць да дзейніка свой (свая́, сваё, свае́)

das ~ — сваю́ маёмасць

wir tun das ~ — мы зро́бім сваё [што ў на́шых сі́лах]

die ~n — на́шы, на́шы блі́зкія [ро́дныя]; на́шы [свае́] лю́дзі [прыхі́льнікі]

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)