hüten
1.
vt
1) ахо́ўваць, засцерага́ць; абараня́ць, барані́ць
Kínder ~ — дагляда́ць дзяце́й
das Bett ~ — хварэ́ць, ляжа́ць у пасце́лі
die Zúnge ~ — трыма́ць язы́к за зуба́мі
2) па́свіць
2.
(sich)
(vor D) сцерагчы́ся (чаго-н.)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
вы́вучыць сов.
1. вы́учить, обучи́ть;
в. рамяству́ — вы́учить (обучи́ть) ремеслу́;
2. (усвоить) вы́учить; изучи́ть; разучи́ть;
в. заме́жную мо́ву — вы́учить (изучи́ть) иностра́нный язы́к;
в. пе́сню — разучи́ть пе́сню;
3. (исследовать) изучи́ть;
в. старажы́тны ру́капіс — изучи́ть дре́внюю ру́копись
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
аблажы́ць, -лажу́, -ло́жыш, -ло́жыць; -ло́жаны; зак.
1. каго-што. Палажыць што-н. вакол каго-, чаго-н.
А. хворага грэлкамі.
А. градку дзёрнам.
2. што. Аздабляючы, умацоўваючы што-н., пакрыць паверхню чым-н.
А. печ кафляй.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), што. Пакрыць суцэльнай масай чаго-н., абвалачы.
Хмары аблажылі неба.
Язык аблажыла (безас.: пра налёт на языку пры захворванні).
4. каго-што. Акружыць (звера на паляванні, які-н. умацаваны пункт войскам).
А. мядзведзя.
А. крэпасць.
5. каго-што. Абавязаць да выплаты чаго-н.
А. падаткамі.
6. што. Адвярнуць, апусціць.
А. каўнер.
7. што. Абшыць чым-н.
А. аксамітам.
8. каго-што. Паваліць, абваліць; забіць (разм.).
А. дрэва.
А. кабана.
9. каго-што, чым і без дап. Груба аблаяць (разм.).
А. моцным словам.
|| звар. аблажы́цца, -лажу́ся, -ло́жышся, -ло́жыцца (да 1 знач.).
|| наз. абкла́дка, -і,
ДМ -дцы, ж. (да 1 і 2 знач.) і аблажэ́нне, -я, н. (да 4 і 5 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
pysk
м.
1. пыса, морда;
2. лыч;
3. пашча, зяпа;
stul pysk! — заткні зяпу!; змоўкні!;
jest mocny w ~u — спрытны на язык; языкаты;
daj ~a — давай пацалуемся; дай бусю
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Ляпе́нда 1, ліпінда́, лепе́нда́ ’нястрыманы на язык, балбатун’, лепянда́ць, лепе́ньдзіць, ліпяньдзі́ць ’гаварыць шмат, не да месца, надакучліва’ (міёр., З нар. сл.; ТС), шчуч., воран. ляпяндзя́ ’пляткарка’ (Сцяшк. Сл.). Да лімінда́, ляме́ндзіць (гл.). Мена ‑м‑ у ‑п‑ адбылася пад уплывам лапатаць, лапанда. (Яна характэрная і для гаворак літ. мовы; параўн. літ. lamañtas = lapañtas; LKŽ, 7, 140.) Аб суфіксе ‑е́нда (‑інда́, ‑яндзя́), балтыйскім паводле паходжання, гл. Слаўскі (SP, 1, 63); інакш Сцяцко (Афікс. наз., 43, 98–99).
Ляпе́нда 2, лепянда́, лепенда́ ’вадкая гразь’ (ТС). Да ля́па 3. Аб суфіксе ‑е́нда гл. папярэдняе слова.
*Ляпе́нда 3, лепенда́ ’прымітыўная пабудова’ (ТС). Да ляпі́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рахма́ны ’спакойны, нязлосны (пра звяроў, жывёл)’, ’памяркоўны, згаворлівы, дабрадушны, лагодны, ласкавы (пра чалавека)’ (ТСБМ, Нас., Касп., Шат., Растарг., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), ’ціхі, сумленны’ (Ян.), рохма́ны ’вялы, хваравіты’ (Мат. Гом.), ст.-бел. рахманый, рохманый ’тс’. Параўн. укр. рахма́нний ’смірны, ціхі’, рус. рахманный ’ціхі, смірны; дзівакаваты; лянівы; вясёлы’, польск. rochmanny ’пра ручнога звера ў параўнанні з дзікім’ (з усходнеславянскіх моў, Брукнер, 459). Хутчэй за ўсё з гебр. rah̥ămānî ’спачувальны, літасцівы’ (Пятровіч, PC, 2005, 103), ці тат. праз тур. rachman ’лагодны’ < араб. rahmān ’тс’ (Булыка, Лекс. запазыч., 196). Пра іншыя шляхі і крыніцу запазычання гл. Фасмер, 3, 450; Жураўлёў, Язык и миф, 451–452.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скапэ́рдзіцца ‘памерці, прапасці’ (Касп.), скапы́рдзіцца ‘тс’ (Бяльк., Юрч. Вытв., Сцяшк. Сл.), скапу́рсціцца ‘тс’ (Пан. дыс.). Няясна. Гарачава (Этимология–1985, 63) далучае сюды рус. краснаяр. закопу́рдиться ‘памерці’ і канстатуе экспрэсіўны характар устаўнога ‑д‑. У такім выпадку да папярэдняга слова (гл.). Лабко (Бел.-польск. ізал., 69) звязвае з польск. kopyrtnąć ‘памерці, выцягнуць ногі’ з развіццём семантыкі ‘перавярнуць (-цца)’ → ‘памерці’ (аб семантыцы падрабязна гл. Толстой, Язык и народная культура, М., 1995, 213–222). Здагадка, выказаная Гарачавай (там жа), пра першапачатковае значэнне *‘сковырнуться’ і сувязь з асновай *kopor‑/kopyr‑ застаецца недастаткова аргументаванай. Семантычна беларускія словы, відаць, скантамінаваны з скапуціцца, скапыціцца, скапуціцца (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Су́тнасць ’самае істотнае, галоўнае, унутраны змест чаго-небудзь’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Бяльк.), су́тностʼ (сутʼ) ’існасць’ (Вруб.). Укр. су́тність ’тс’, параўн. стараж.-рус. сутьство, ст.-слав. сѫтьство ’тс’, якія выводзяцца са стараж.-рус. суть, ст.-слав. сѫть, формы 3 ас. мн. л. цяп. ч. дзеяслова быць ’яны ёсць’ (Фасмер, 3, 812; ЕСУМ, 5, 485), гл. суць. Украінскае (і, відаць, беларускае) слова ўтворана па тыпу рус. су́щность ’тс’ у пачатку XX ст. на базе прыметніка су́тній ’існы, істотны’ (Німчук, Давньорус., 15), што на фоне старога і́снасць ’самае істотнае’ (ТСБМ) дае падставы трактаваць слова як “сапсаванае расейскае”, гл. Пацюпа ў Станкевіч, Язык, 1194.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бале́ць I несов.
1. боле́ть;
у яго́ балі́ць галава́ — у него́ боли́т голова́;
2. перен. (беспокоить) волнова́ть, трево́жить;
гэ́та яму́ не ве́льмі балі́ць — э́то его́ не о́чень трево́жит;
3. в знач. безл. сказ. боле́ть; бо́льно;
балі́ць пад лы́жачкай — боли́т под ло́жечкой;
баля́ць ву́шы — бо́льно уша́м;
балі́ць рука́ — бо́льно руке́;
◊ душа́ (сэ́рца) балі́ць — душа́ (се́рдце) боли́т;
ні свярбі́ць ні балі́ць — ни хо́лодно ни жа́рко;
няха́й яго́ галава́ балі́ць — пусть он ду́мает; э́то его́ забо́та;
гавары́ць язы́к не балі́ць — посл. говори́ть язы́к не боли́т; язы́к без косте́й;
ад цяпло́сці не баля́ць ко́сці — посл. пар косте́й не ло́мит
бале́ць II несов., спорт., разг. (за каго, што) боле́ть (за кого, что);
б. за «Дына́ма» — боле́ть за «Дина́мо»
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
lóse
1.
a
1) свабо́дны
2) сла́бы, хі́сткі
3) распу́шчаны (пра валасы)
4) легкаду́мны, распу́шчаны (пра чалавека)
◊ ~ Zúnge — балбатлі́вы язы́к
~r Streich — сваво́льства
5) не(рас)фасава́ны
2.
adv
1) свабо́дна
2) сла́ба
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)