◎ Пу́гі ’пра рукі з набухлымі венамі’ (пруж., ЛА, 3), ’расшырэнне вен’ (навагр., Жыв. сл.). Магчыма, да пугі ’сцябліны без лісцяў’, гл. пугаі© паводле знешняга падабенства Пятлёва (Этимология–1985, 17) збліжае з рус. пуга ’пуха ў яйцы’, ’падушка, на якой плятуць карункі’, укр. опу́гатися ’цёпла адзецца, апрануць на сябе шмат’, на базе агульнага значэння ’выпукласць, патаўшчэнне’, што пры ўліку польск. pęga ’лытка’, старое pąga ’тс’ здаецца цалкам верагодным. Аднак таксама польск. pęgi ’сляды на скуры ад удараў бізуном’ (фіксуецца з 1455 г.), якое Банькоўскі (2, 537) выводзіць з pęgi ’прылада для бічавання са шматлікімі шарыкамі на раменьчыках’, дае перавагу першай версіі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
І́рмус ’вырвас, жулік, нахабны чалавек’ (Бяльк.). Штучная лацінізаваная форма не зусім яснага паходжання. Магчыма, з *ірвус ад ірваць (гл.) (суф. ‑ус звычайна далучаецца да дзеяслоўных асноў); параўн. вырва, вырвас. Субстытуцыя ‑м‑ замест ‑в‑ цалкам магчыма, улічваючы экспрэсію значэння. Нельга выключыць і магчымую сувязь з рус. смал. и́мус ’бядовы, вельмі здольны да чаго-н.’ (Дабр.); параўн. таксама смал., сіб. иму́н ’жвавы, бядовы, спрытны’, ’знаўца, майстар сваёй справы’, смал. иму́ ’адолею, пакару’ ад імаць (гл.). Але застаецца няясным з’яўленне ‑р‑ (ці не звязана з рус. дыял. ир ’злосць’, ’злосны, з’едлівы чалавек’, upunéc ’свавольнік, задзіра’, ст.-рус. иръ ’болька, струп; скула’?).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
напролёт нареч.
1. напралёт; (всё время) разг. уве́сь час, бесперапы́нна;
всю ночь напролёт шёл дождь усю́ ноч напралёт (бесперапы́нна) ішо́ў дождж;
все дни напролёт цэ́лымі дня́мі;
2. (насквозь) уст., прост. наскро́зь; (целиком, полностью) ца́лкам, по́ўнасцю; (о пуле — ещё) навы́лет;
пройти́ лес напролёт прайсці́ лес наскро́зь.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
сложи́вшийся
1. прич. які́ (што) скла́ўся; які́ (што) ствары́ўся; які́ (што) сфармірава́ўся;
в си́лу сложи́вшихся обстоя́тельств праз абста́віны, які́я (што) скла́ліся; см. сложи́тьсяI;
2. прил. (сформировавшийся) сфармірава́ны; (установившийся, получивший устойчивость) усталява́ны, усто́йлівы; (возмужалый) узмужне́лы;
вполне́ сложи́вшийся актёр ца́лкам сфармірава́ны акцёр;
сложи́вшиеся обы́чаи усталява́ныя звы́чаі.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
сплошь нареч. (весь) уве́сь (чы́сты); (на всём протяжении) скрозь; (целиком) ца́лкам; (подряд) за́пар;
всё ле́то сплошь шли дожди́ усё ле́та ішлі́ дажджы́;
лес тяну́лся сплошь на не́сколько киломе́тров лес цягну́ўся (ішо́ў) скрозь на не́калькі кіламе́траў;
всё сплошь усё чы́ста;
◊
сплошь и ря́дом скрозь; ве́льмі ча́ста.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
заляпі́ць, ‑ляплю, ‑лепіш, ‑лепіць; зак., што.
1. Запоўніць, замазаць чым‑н. вязкім, ліпкім. Парабкі колькі разоў спрабавалі заляпіць гэтыя бліскучыя літары, але гліна ад ветру трэскаецца і асыпаецца. Бажко. // Закрыць, заклеіць чым‑н. Заляпіць разбітую шыбу паперай. // Разм. Закрыць, закласці чым‑н. Дранкай заляпіў [Сузон] страху на хаце. Галавач. // Наклейваючы што‑н., пакрыць паверхню чаго‑н. Заляпіць усю сцяну афішамі.
2. Абляпіць, пакрыць сабой паверхню чаго‑н. Пакуль Забраліся, снег заляпіў, выбеліў цалкам постаці Прыстрома і Дзераша. Шынклер.
3. і без дап. Разм. Моцна ўдарыць, нанесці ўдар. Заляпіць аплявуху. Заляпіць у вуха.
4. Разм. Рэзка, рашуча зрабіць што‑н.; уляпіць (у 2 знач.). Заляпіць вымову. Заляпіць двойку.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пры́міна ’жэрдка, якой прыціскаюць салому на страсе’ (ганц., Сл. ПЗБ), таксама пры́мі́ца, прамі́ца, прімні́ца ’паплёт (у страсе паверх саломы)’ (лун., Шатал.; ц.-палес., Нар. сл.; ТС; стол., ЛА, 4), мн. л. прі́мыцы ’пруты, якімі замацоўваецца салома на страсе’ (Шушк.), пры́мкі ’жэрдкі ў страсе’ (трак., Сл. ПЗБ); сюды ж больш далёкае ад словаўтваральнай асновы пры́йма ’тс’ (пін., Нар. сл.) з эпентэзай, якая, магчыма, з’явілася ў выніку народнаэтымалагічнага збліжэння з пры́ймаць. Утворана ад прыміна́ць/прымя́ць, гл. мяць. Інакш Лаўчутэ (Балтизмы, 126), якая звязвае назвы на ‑іц‑ з літ. prìemietis, дыял. prýmietis, мн. л. prýmiečai ’калок, які ўваткнуты каля плотавага кала; падпорка, падбойка’, што фармальна цалкам верагодна, але семантычна няпэўна. Гл. прыні́ць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
outright
[ˈaʊtraɪt]
1.
adv.
1) зусі́м; ца́лкам; адра́зу
2) адкры́та; на по́ўны го́лас
He laughed outright — Ён засьмяя́ўся на по́ўны го́лас
3) адра́зу; на ме́сцы
2.
adj.
1) по́ўны; канчатко́вы
an outright loss — по́ўная стра́та
2) про́сты, катэгары́чны
an outright refusal — катэгары́чная адмо́ва
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
plumb
[plʌm]
1.
n.
адве́с -у m., грунтва́га f.
out of plumb or off plumb — непрастаста́ўны, невэртыка́льны, касы́
2.
adj.
1) прастаста́ўны, вэртыка́льны
2) абсалю́тны, я́ўны
3.
adv.
1) вэртыка́льна
2) informal ца́лкам; дакла́дна
4.
v.
1) ме́раць глыбіню́
2) прані́кнуць у глыбіню́ (напр. таямні́цы)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
pełnia
pełn|ia
ж.
1. паўната;
przedstawić się (pokazać) w całej ~i — цалкам праявіць (паказаць) сябе, праявіцца ва ўсёй сваёй паўнаце;
w ~i się z tobą zgadzam — я цалкам згодны (згодная) з табой;
2. поўня;
~ia księżyca — поўня;
wyglądać jak księżyc w ~i — выглядаць як поўня;
3. перан. вышэйшы пункт; разгар;
być w ~i sił — быць у самым росквіце;
~ia sezonu — разгар сезона;
~ia lata — разгар лета
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)