спрыя́ць несов. (каму, чаму)
1. спосо́бствовать, благоприя́тствовать;
с. развіццю́ наву́кі — спосо́бствовать (благоприя́тствовать) разви́тию нау́ки;
паго́да спрыя́ла падаро́жным — пого́да благоприя́тствовала путеше́ственникам;
2. благоскло́нно относи́ться (к кому, чему), доброжела́тельствовать, благожела́тельствовать, благоволи́ть (к кому)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Не́вук ’неаб’езджаны конь’ (лельч., Жыв. сл.; ТС), ’неадукаваны, недасведчаны чалавек’ (Некр. і Байк., БРС, ТСБМ, Бяльк.), ’гультай, хто не хоча вучыцца’ (Растарг.), не́ук ’гультай; непрывучаны да вупражы (пра каня і пад.)’ (Нас.), ’малады бык ад 2 да 3 год’ (Гарб.), укр. не́ук ’неадукаваны чалавек; неаб’езджаны конь’, рус. не́ук ’тс’, ст.-рус. неукъ ’тс’, польск. nieuk ’тс’, славен. neuk ’нявучаны; нявопытны’, серб.-харв. нѐук ’неадукаваны; непрывучаны (пра жывёлу)’, балг. неу̀к ’неадукаваны; нявучаны’, макед. неук ’нявучаны’. Да вучыць, параўн. на‑вука (Фасмер, 3, 69), той жа корань у смал. безук ’добры цясляр’ (без‑ук, ад прасл. *uk‑ ’вучыцца, навука’), якое Краўчук (БЛ, 5, 1974, 64) тлумачыць як ’той, хто (добра працуе, добры цясляр) без навукі’ (мае прыродны дар), самавук і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Doctrina est fructus dulcis radicis amarae
Вучонасць ‒ салодкі плод горкага кораня.
Учёность ‒ сладкий плод горького корня.
бел. Без мукі няма навукі. Без мучэння няма вучэння.
рус. Корень учения горек, да плод его сладок. Труд при учении скучен, да плод его вкусен. Без муки нет науки.
фр. La racine du travail est amère mais son fruit est doux (Корень работы горек, но плод его сладок).
англ. All the wisdom you gain you will pay for in pain (За мудрость приходится дорого платить).
нем. Die Wurzel der Wissenschaft ist bitter und so süßer ihre Frucht (Корень науки горький, и тем слаще плод).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Quae nocent, docent
Што шкодзіць, тое вучыць.
Что вредит, то учит.
бел. Бяда дакучыць, тады чалавека розуму навучыць. Бяда хоць мучыць, ды жыць вучыць. Пасля бяды кожны разумны. Хто не бачыў гора, таму шчасце не прынясе радасці. Без мукі няма навукі.
рус. Что мучит, то учит. Золото не в золото, не побывав под молотом. Что вымучит, то и выучит. Намучишься ‒ поучишься. Не испортив дела, мастером не станешь. Идти в науку ‒ терпеть муку.
фр. Adversité est l’école des grands hommes (Несчастье ‒ школа великих людей).
англ. No gain without pain (Ничего без мук не получишь).
нем. Leiden sind Lehren (Мучение ‒ учение).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
прафана́цыя
(лац. profanatio)
апашленне чаго-н., непачцівыя адносіны да таго, што карыстаецца ўсеагульнай пашанай (напр. п. ідэі, п. навукі).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
тыта́н
(гр. Titan = імя старажытнагрэчаскага міфалагічнага гіганта, які змагаўся з багамі)
чалавек вялікага таленту, надзвычайнага розуму (напр. т. навукі).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
кашто́ўнасць ж., в разн. знач. це́нность;
матэрыя́льныя і духо́ўныя ~ці — материа́льные и духо́вные це́нности;
захава́нне ~цей — хране́ние це́нностей;
яго́ рабо́та ма́е вялі́кую к. для наву́кі — его́ рабо́та име́ет большу́ю це́нность для нау́ки
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
territory [ˈterətri] n.
1. тэрыто́рыя;
inviolable territory непару́шная, недатыка́льная тэрыто́рыя
2. зямля́; мясцо́васць, раён; абша́р зямлі́;
fertile territory пладаро́дная мясцо́васць
3. Territory тэрыто́рыя (адміністратыўная адзінка ў ЗША, Канадзе, Аўстраліі, што не мае права штата або правінцыі)
4. галіна́, сфе́ра (навукі);
That is his territory. Гэта яго поле дзейнасці.
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
тэо́рыя, -і, мн. -і, -рый, ж.
1. Вучэнне, сістэма навуковых прынцыпаў, ідэй, якія абагульняюць практычны вопыт і адлюстроўваюць заканамернасці развіцця прыроды, грамадства, мыслення.
Т. пазнання.
2. Сукупнасць абагульненых палажэнняў, што ўтвараюць навуку або раздзел якой-н. навукі, а таксама сукупнасць правіл у галіне якога-н. майстэрства.
Лінгвістычная т.
Т. шахматнай гульні.
3. Думка, погляды, меркаванні аб чым-н., якія склаліся ў каго-н. (разм.).
У яго свая т. наконт гэтага пытання.
|| прым. тэарэты́чны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Тэарэтычнае мовазнаўства.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
навіга́цыя, ‑і, ж.
1. Суднаходства, мараплаванне.
2. Перыяд года, калі па мясцовых кліматычных умовах магчыма суднаходства. На рацэ яшчэ не закрылася навігацыя, адзін за адным ішлі катэры, цягнучы на буксірах гружаныя баржы. Лупсякоў.
3. Адзін з асноўных раздзелаў навукі аб суднаваджэнні, які вывучае метады прагназавання руху, вызначэння месца знаходжання карабля. Практычная навігацыя. Падручнік па навігацыі.
•••
Паветраная навігацыя — тое, што і аэранавігацыя.
[Лац. navigatio — суднаходства, мараплаванне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)