церабі́ць, цераблю́, цярэ́біш, цярэ́біць; цярэ́блены; незак.
1. што. Ачышчаць ад хмызняку (лес).
2. Абчышчаць ад бацвіння, карэньчыкаў і пад. (гародніну).
Ц. буракі.
3. што. Абсякаць галіны, сучча з паваленых дрэў.
4. што. Вылузваць, выкалупваць, лушчыць што-н.
Вавёрка церабіла шышкі.
5. што. Чысціць дзюбай пер’е (пра птушак).
6. што. Торгаць, тузаць, перабіраць пальцамі што-н.
Ц. канцы хусткі.
7. перан., каго (што). Надакучаць пытаннямі, просьбамі (разм.).
8. што. Вырываючы з коренем, убіраць машынай з поля (лён, каноплі).
|| зак. вы́церабіць, -блю, -біш, -біць; -блены (да 1 і 8 знач.).
|| наз. церабле́нне, -я, н.
|| прым. церабі́льны, -ая, -ае (да 8 знач.).
Церабільная машына.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Ста́тны ‘прапарцыянальна складзены’ (ТСБМ), ‘высокі; збытны’ (Нас.), ‘добры’ (Жд. 3, Гіл.), ‘высокі, стройны, удалы, добры’: статный будзя етый лён (Бяльк.). Укр. дыял. ста́тний ‘стройны; багаты, заможны’, рус. ста́тный ‘стройны, пастаўны’. Да стаць 2 (гл.); да семантыкі параўн. спра́ўны ‘удалы, прыгожы’ (ТСБМ), прысто́йны ‘добры, падыходзячы’ (там жа), прычы́нно ‘зручна’ (ТС) і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
недабо́рак
1. Астатак участка, на якім яшчэ не дабралі лён, каноплі (Слаўг.). Тое ж недаборкі (Слаўг.).
2. Стагавішча з сенам (Слаўг.). Тое ж недаборкі (Слаўг.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
патрапа́ць, ‑траплю, ‑трэплеш, ‑трэпле; зак., каго-што.
1. Трапаннем ачысціць (валакно ад кастрыцы). Лісавета была рада, што лён сцёрты, а патрапаць яго яна і сама здолее. Чарнышэвіч.
2. і без дап. Трапаць некаторы час. Кончыцца кананне бульбы, мо’ хто на дзень-другі пазаве лён паслаць ці патрапаць. Гартны.
3. Разм. Працяглым або неахайным карыстаннем знішчыць, зрабіць бруднай, непрыгоднай якую‑н. рэч. Патрапаць адзежу. Патрапаць кнігу.
4. Злёгку, ласкава паляпаць, пагладзіць рукой, пальцамі. Раман злёгку, з любасцю, патрапаў па шыі коніка і прамовіў: — Эх ты, конік, мой конік! Колас. Настаўніца патрапала мяне па шчацэ і сказала ўсміхаючыся: — Добра. Пішы. Таўлай.
5. перан. Панесці вялікія страты баявымі дзеяннямі. З-за цемені камандзір не мог устанавіць, ці знішчыў ён дэсант, ці так патрапаў яго. Чорны.
6. Абл. Пайсці. Басанож [сябры] патрапалі далей, пахвальваючы і дарогу, і расу, і гэтую прыемнасць ступаць босымі нагамі па мяккай дарозе. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пераце́рці, ператру, ператрэш, ператрэ; ператром, ператраце; пр. перацёр, ‑церла; заг. ператры; зак., што.
1. Разарваць, раздзяліць на часткі трэннем. Кола перацерла вяроўку. □ Калі добрая рыбіна возьмецца і ў час яе не выхапіць, яна можа лёску аб край палонкі перацерці. Савіцкі.
2. Тручы, мнучы, здрабніць, ператварыць у парашок, мяккую масу і пад. Перацерці тытунь. □ Замест ложкаў ці нараў у бараку ўздоўж сцяны была паслана салома. Яе збілі, перацерлі на мякіну. Якімовіч. Машыны перацерлі на грэблі сухі ў грудках торф на муку. Пташнікаў.
3. Расцерці, здрабніць што‑н. недастаткова перацёртае яшчэ раз, нанава.
4. Тручы, ачысціць ад кастрыцы ўсё, многае (пра лён, каноплі і пад.). Перацерці лён.
5. Выцерці, зрабіць чыстым або сухім усё, многае. Перацерці ўвесь посуд. □ Бабуля папрасіла суседку, і тая памыла падлогу. «А перацерці ўсё, — думае бабуля, — унучак паможа». Юрэвіч.
6. Выцерці, працерці што‑н. яшчэ раз, нанава. Перацерці талеркі сушэйшым ручніком.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Мачы́ла ’шырокая яма ў нізкім месцы, дзе мочаць лён’ (докш., Янк. Мат.), рэч. мачылішча, мін. мачышча; арш., лёзн. мачылка ’зыбкае, махавое балота’ (Яшк.). Укр. мочи́ло, рус. мочи́ло, мочи́лище, мочилка, мочище, польск. moczydło, чэш., славац. močidlo славен. močílo, серб.-харв. мо̀чило. Прасл. močidlo, у якім у суфіксе ‑dlo мае другаснае значэнне месца дзеяння.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сце́рці ’зняць з паверхні, саскрабеш’, ’намуляць’, ’ператварыць у аднародную масу’, ’апрацаваць (лён)’, ’змарнаваць’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Сл. ПЗБ), ’правесці (час)’ (Ласт.), ’запаліць (запалку)’, ’памыць (падлогу)’ (Мат. Гом.), ’з’есці’ (люб., Нар. ск.), сцерць ’перацерці, выцерці’ (Нас., Сл. ПЗБ, Бяльк., Растарг.), сцёрці ’расціснуць, разарваць на дробныя часткі’ (Варл.). Да церці (гл.) у розных значэннях.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тра́льня ’мяльшчыца (якая трэ лён)’ (Сцяшк., Мат. Гом., Мат. Гродз.). З тра́льля ў выніку распадабнення лʼ > нʼ, параўн. без падваення зычных тра́ля (Сл. ПЗБ), а таксама этымалагічна блізкія серб. тра̏ља, харв. trȁlja ’неахайная жанчына’, што з’яўляюцца незалежнымі ўтварэннямі, якія ўзыходзяць да *terti ’церці’. Магчымы ўплыў тэматычна блізкіх ткальня < ткалля, пральня < пралля і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вы́церабіць, ‑блю, ‑біш, ‑біць; зак., што.
1. Высечы, ссячы. У той жа дзень .. [Ігнат і Крылоў] выбралі вось гэту дзялянку, дзе яшчэ перад вайной былі высечаны старыя дубы, выцерабілі кусты і з дапамогай жонкі Ігната і яшчэ аднаго лесніка пасадзілі жалуды. Шамякін.
2. Вырваць (пра лён, каноплі і пад.). Умеюць .. [лён] вырасціць, выцерабіць, разаслаць, давесці да ладу шчырыя рукі ільнаводаў. Бялевіч.
3. Разм. Выесці, з’есці. Выцерабіць міску капусты.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перапрацава́ць, ‑цую, ‑цуеш, ‑цуе; зак.
1. што. Ператварыць у што‑н. у працэсе апрацоўкі. Перапрацаваць зялёную масу на муку. Перапрацаваць лён. □ У бліжэйшыя гады мне хочацца перапрацаваць лібрэта «Андрэй Касценя» ў паэму і закончыць задуманыя мной дзве трылогіі!.. Глебка.
2. што. Дадаткова апрацаваць, унесці якія‑н. змены, дадаткі. Перапрацаваць рукапіс. Перапрацаваць праект. // перан. Вывучаючы, творча ўспрыняць, засвоіць.
3. без дап. Папрацаваць даўжэй, чым было вызначана.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)