substance

[ˈsʌbstəns]

n.

1) матэ́рыя, субста́нцыя f., рэ́чыва n.

ice and water are the same substance in different forms — Лёд і вада́ — то́е са́мае рэ́чыва ў ро́зных ста́нах

2) існасьць, су́тнасьць f.

3) су́тнасьць f., сэнс -у m.

Give the substance of your speech — Перада́й су́тнасьць свае́ прамо́вы

4) гусьціня́, гушчыня́, кансыстэ́нцыя f.

5) бага́цьце, майно́ n.

•

- in substance

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

лама́ць, ламлю́, ло́міш, ло́міць; ламі; лама́ны; незак.

1. што. Згінаючы або ўдараючы з сілай, аддзяляць часткі чаго-н. або раздзяляць што-н. на часткі.

Л. вецце.

Л. лёд.

2. Пашкоджваць часткі цела, косці; нявечыць, калечыць.

Л. крылы.

Л. ногі.

3. што. Разбіваючы, разбураючы, даводзіць да непрыгоднасці, псаваць.

Л. стары дом.

4. перан., што. Пераадольваць, знішчаць што-н. аджыўшае.

Л. старыя звычаі.

5. перан., каго-што. Рэзка (крута) змяняць.

Л. свой характар.

6. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Выклікаць хваравітае адчуванне ламоты.

Ломіць косці.

◊

Ламаць галаву над чым (разм.) — біцца над рашэннем якой-н. задачы, якога-н. пытання.

Ламаць шапку перад кім (уст.) — уніжацца, ліслівіць.

|| зак. палама́ць, -ламлю́, -ло́міш, -ло́міць; -лама́ны (да 2 знач.) і злама́ць, зламлю́, зло́міш, зло́міць; зламі; злама́ны (да 1—4 знач.); наз. пало́мка, -і, ДМ -мцы, мн. -і, -мак, ж. (да 2 знач.).

|| наз. лама́нне, -я, н. (да 1 і 2 знач.) і ло́мка, -і, ДМ -мцы, ж. (да 3 і 4 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ры́ба, ‑ы, ж.

Вадзяная пазванковая з непастаяннай тэмпературай цела жывёліна, звычайна пакрыта луской; дыхае жабрамі і мае плаўнікі. Марская рыба. Драпежная рыба. / у знач. зб. І рэчка ёсць. А рыбы, рыбы! Вось дзе, Антось брат, пажыў ты бы! Колас. — Адтуль, адтуль заходзь — там самая рыба ходзіць. Лынькоў. // Мяса гэтай жывёліны; ежа, прыгатаваная з яе. Рыба пад марынадам. Заліўная рыба.

•••

Лятучыя рыбы — рыбы, якія выскокваюць з вады і могуць трымацца некаторы час у паветры, ратуючыся ад драпежных рыб.

Біцца як рыба аб лёд гл. біцца.

Ні рыба ні мяса — пра чалавека, які не мае характэрных індывідуальных якасцей; ні тое, ні сёе.

У каламутнай вадзе рыбу лавіць гл. лавіць.

Як рыба ў вадзе — добра, прывольна.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

мёд (род. мёду) м., в разн. знач. мёд;

◊ не мёд — не мёд;

ва́шымі б ву́снамі ды м. піць — погов. ва́шими бы уста́ми да мёд пить;

на языку́ м., а на сэ́рцы лёд — посл. на языке́ медо́к, а на се́рдце ледо́к;

лы́жка дзёгцю ў бо́чцы мёду — погов. ло́жка дёгтя в бо́чке мёда

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ірва́ць

I несов.

1. в разн. знач. рвать;

і. кве́ткі — рвать цветы́;

і. зу́бы — рвать зу́бы;

2. (изнашивать до дыр) рвать, трепа́ть;

3. (производить взрыв чего-л.) рвать, взрыва́ть;

і. лёд — рвать (взрыва́ть) лёд;

4. (лён, коноплю) тереби́ть;

5. (прекращать отношения) рвать, порыва́ть;

6. (раздирая на части, умерщвлять) рвать; разрыва́ть; терза́ть;

7. (о нарыве) рвать, нарыва́ть;

па́лец ірве́ — па́лец рвёт (нарыва́ет);

8. (незаконно или недобросовестно получать, приобретать) рвать, урыва́ть;

9. (резким движением разделять на части) рвать, разрыва́ть;

і. вяро́ўку — рвать (разрыва́ть) верёвку;

10. прост. (дружно, энергично выполнять работу и т.п.) рвать, налега́ть, нажима́ть;

11. (резко устремляться) рвать;

і. з ме́сца — рвать с ме́ста

II несов., безл. (тошнить) рвать

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ruszyć

rusz|yć

зак.

1. крануць, зачапіць;

2. паварушыць;

nie ~ył palcem — пальцам не паварухнуў;

3. рушыць, крануцца з месца;

pociąg ~ył — цягнік рушыў;

lody ~yły — лёд рушыў;

fabryka ~yła — завод уступіў у строй;

ani ruszyć! — ні з месца!

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

змяя́, ‑і́; мн. зме́і (з ліч. 2, 3, 4 змяі́), змей; ж.

1. Паўзун з доўгім звілістым целам, укрытым луской, без канечнасцей, звычайна з ядавітымі зубамі. Ядавітая змяя. □ Закруцілася змяя, засіпела так, што Ра спалохаўся і адбег назад. Маўр.

2. Разм. лаянк. Пра каварнага, злога чалавека. — Кінь сваю літасць да гэтай змяі. Ён калісьці над рабочымі таксама літасці не меў. Бядуля.

3. у знач. прысл. змяёй (‑ёю). Утвараючы звівы, зігзагі; звіліста. Паміж алешніку змяёю Крыніца чорнай паласою На свет зірнула, лёд прабіла, У старых карчах загаманіла. Колас.

•••

Грымучая змяя — трапічная ядавітая змяя, у некаторых відаў якой на канцы хваста ёсць конусападобныя арагавелыя лускавінкі, што ўтвараюць шум пры трэнні адной аб другую.

Змяя (гадзюка) падкалодная — пра хітрага, злога, каварнага чалавека.

Прыгрэць змяю на (сваіх) грудзях гл. прыгрэць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

сіне́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; незак.

1. Рабіцца сінім. Не колюць лёду шчупакі, А мы над рэчкай, хлапчукі, Нібыта лёд, сінелі. Бялевіч. Антось аж сінеў ад злосці. Гроднеў. // Світаць, віднець. Косця прачнуўся зацемна: у акне толькі пачынаў сінець блізкі дзень. Адамчык. Сінее мяккі прыцемак. Навуменка. / у безас. ужыв. За акном тым часам сінела — радзеў няўстойлівы світальны паўзмрок. Вышынскі. // Цямнець, вечарэць. Вялікае, ужо няцёплае сонца хавалася за недалёкім лесам. У лагчынах пачынала сінець, і вастрэй адчувалася восень. Карпаў.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Выдзяляцца сінім колерам, віднецца (пра што‑н. сіняе). Навокал рассцілалася поле, яшчэ даволі стракатае: за жаўтлявым спелым жытам зелянела бульба, з другога боку — сінеў лубін. Шамякін. Між спелага жыта Сінее валошка. Колас. Далёка на небасхіле сінеў лес, да якога вілася ледзь бачная дарога. Лупсякоў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

цю́каць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каго-што, у што, чым і без дап.

Разм.

1. Удараць, утвараючы стук. Вяха не лезла ў балота, хоць ты што. Цюкала пад вадой у нешта цвёрдае, як лёд. Пташнікаў. З двара зусім добра чуваць, як там цюкаюць сякеры. Брыль. // Рабіць што‑н., удараючы, стукаючы чым‑н. Міця сядзіць на дрывотні, асцярожна цюкае малатком па галоўцы патрона — каб вываліўся капсуль. Навуменка. Хведар, Дамецік, Грыбок у лесе не былі: з ранку цюкалі на выгане, рыхтавалі шулы. Мележ. Яна [Валянціна Міхайлаўна] цюкала каменем па падэшве, і падэшва крышылася і сыпалася на зямлю трухою. Васілевіч. / Пра птушак. Уверсе на яліне, пад якой сядзеў Алеська, цюкаў дзяцел. Хомчанка.

2. Біцца, пульсаваць (пра сэрца). Два родныя сэрцы, мацеры і сына, цюкалі ў грудзях. Гартны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

галашчо́к

1. Замёрзлая зямля без снегу (Брэст., Глуск. Янк. I, Слаўг.).

2. Моцны мароз на непакрытую снегам зямлю (Пух. Шат., Слаўг., Стол.). Тое ж галашчока (Гродна, Бельск.), гале́ц (Тал. Мядзв.), галяка́, галашчокам, галя́ка, галя́к (Слаўг.).

2. Першы лёд на балоце, на рацэ (Жытк., Пар., Стол.).

3. Мёрзлыя рунныя палі, груд з азімымі пасевамі (Брэст.).

4. Адкрытае месца, узгорак, дзе вецер здзімае снег; гальнае замёрзлае балота (Слаўг.).

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)