хі́ба², часц.
1. Ужыв. ў пытальных сказах, якія выражаюць сумненне ў чым-н., недавер, здзіўленне чым-н. і па знач. блізкія да слоў «няўжо», «можа быць».
Х. ён ужо прыехаў? Х. я не так сказаў?
2. Ужыв. ў пытальных сказах для выказвання няўпэўненасці ў неабходнасці якога-н. дзеяння і блізкая па знач. словам «можа быць», «не варта».
Х. мне паехаць туды? Х. можна каго прымусіць рабіць што-небудзь?
3. (звычайна ў спалучэнні са словамі «толькі», «што»). Надае адценне абмежаванасці, дапушчэння, магчымасці чаго-н.
Х. толькі заўтра ён прыедзе.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
цярпе́ць, -плю́, -піш, -пі́ць; -пім, церпіце́, -пя́ць; -пі; незак.
1. што і без дап. Мужна, стойка пераносіць фізічныя і маральныя пакуты.
Ц. боль.
Ц. непрыемнасці.
2. каго-што. Мірыцца з наяўнасцю каго-, чаго-н.; пагаджацца з кім-, чым-н.
Не ц. каго-небудзь.
Не ц. пярэчання.
3. што. Зносіць што-н. непрыемнае.
Ц. няўдачу.
4. ад чаго. Несці страты; атрымліваць пашкоджанні ад чаго-н., псавацца.
Пасевы церпяць ад засухі.
5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Не патрабаваць тэрміновага выканання, хуткага рашэння.
|| зак. пацярпе́ць, -плю́, -пі́ш, -пі́ць; -пім, церпіце́, -пя́ць; -пі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
чый¹, чыя́, чыё, займ. пыт. і адносны.
1. пыт. Указвае на прыналежнасць каго-, чаго-н. каму-н.
Чыя гэта хата? Чый гэта нож?
2. пыт. і адносны. 3 якой сям’і, з якога роду.
Чый ты будзеш?
3. Тое, што і чый-небудзь (разм.).
Не хадзі босы, абуй чые чаравікі.
4. адносны. Падпарадкоўвае даданыя азначальныя сказы.
Гэта быў чалавек, чыя хата стаяла на ўзлеску.
5. адносны. Падпарадкоўвае даданыя дапаўняльныя сказы.
Настаўніца паведаміла вучням, чыё сачыненне лепшае.
6. адносны. Падпарадкоўвае даданыя дзейнікавыя сказы.
Няхай той, чыя гэта шапка, і забярэ яе.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
шо́ры, -аў.
1. Цвёрдыя пласцінкі, прымацаваныя да вуздэчкі на ўзроўні вачэй, якія не даюць магчымасці каню глядзець па баках.
Хто згадзіўся надзець ш., той надзене і хамут (прыказка).
2. У парнай запрэжцы: збруя без дугі і хамута, са шлеямі (гл. шляя ў 2 знач.; спец.).
3. перан. Тое, што перашкаджае каму-н. правільна разумець наваколле; абмежаванасць (кніжн.).
Ш. на вачах у каго-небудзь.
Ш. некультурнасці.
◊
Браць у шоры, трымаць у шорах каго (разм.) — строга абмяжоўваць чые-н. дзеянні, свабоду дзейнасці.
|| прым. шо́рны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
вынахо́дніцтва, ‑а, н.
1. Дзейнасць вынаходнікаў. Займацца, захапляцца вынаходніцтвам.
2. Тое, што і вынаходства (у 2 знач.). Можна было падумаць.., што тут адбылася якая-небудзь найвялікшая падзея: вялікае вынаходніцтва або адкрыццё новай планеты. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кукуру́зіна, ‑ы, ж.
Разм. Адно сцябло або зерне кукурузы. Маладыя хлопцы паспяваюць падаваць у прагавітую пашчу машыны зялёныя, сакавітыя сцябліны кукурузы і паціху штурхнуць каторую-небудзь дзяўчынусвавольніцу ці папусціць у яе доўгай кукурузінай. Палтаран.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мардабо́й, ‑ю, м.
Разм. Біццё па твары; мардабойства. Да якога-небудзь .. камандзіра-афіцэрыка нельга было даступіцца .. Ледзь хто чым не дагадзіў — бізуны і мардабой, не звяртаючы ўвагі хто гэта быў — жанчына ці стары. Машара.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
негада́ны, ‑ая, ‑ае.
Нечаканы, неспадзяваны; непрадбачаны. Негаданы госць. □ — Паэзіі тут .. не абярэшся! — падхватвае Лабановіч. — Новыя мясціны, новыя людзі, негаданыя прыгоды падарожжа, начлег дзе-небудзь на ўлонні прыроды, касцёр, цёмнае неба і ясныя зоры... Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падзяжу́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак.
Неадлучна пабыць дзе-небудзь, пры кім‑, чым‑н. з якой‑н. мэтай; павартаваць. Падзяжурыць ноч на ўчастку. □ Сяргей папрасіў сябра, каб той падзяжурыў адзін, і прылёг крыху паспаць. Капусцін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перамо́віцца, ‑моўлюся, ‑мовішся, ‑мовіцца; зак., з кім.
Разм. Сказаць адзін другому некалькі слоў, нядоўга пагаварыць. Няма з кім словам перамовіцца. □ Алене хочацца з кім-небудзь перамовіцца, выліць свае горкія думкі, пачуць ласкавае слова... Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)