◎ Птрусь, птусь ’водгук, які выкарыстоўваюць пры выгане кароў’ (Мік., Нас.), птрусь‑птрусь ’падзыўныя словы для каровы’ (Нас.). Укр. птруту! ’вокліч на ягнят у гуцульскіх пастухоў’, рус. цвяр. птрусь ’падзыўное слова для цялят’, з перастаноўкай гукаў тпрусень ’тс’. Словы ўтвораны на аснове анаматапеічнай дэрывацыі. Магчыма, звязаны з “дзіцячымі” словамі птру́ці, птру́грнкі, тру́цькі ’гуляць’ ці птру ’вокліч пры спыненні каня’ (Нас.), што з’яўляюцца т. зв. першаснымі інтэр’екцыямі. Параўн. ЕСУМ, 4, 624.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
цо́канне 1, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. цокаць 1, а таксама гукі гэтага дзеяння. Далятаў спеў салаўя: цоканне, перабор, пошчак. Гурскі. Не чуваць аўтаматораў, .. Звонкіх цокання падкоў. Крапіва.
цо́канне 2, ‑я, н.
Спец. Асаблівасць вымаўлення, якая заключаецца ў адсутнасці адрознення гукаў «ц» і «ч» і супадзенні іх у гуку «ц»; характэрна паўночнарускім гаворкам, часткова беларускім.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
АКАМАДА́ЦЫЯ
(ад лац. accomodatio прыстасаванне),
розная ступень прыпадабнення суседніх зычных ці галосных; адзін з відаў камбінаторных змяненняў гукаў. Пры максімуме акамадацыі паміж імі ўзнікаюць т.зв. глайды (прамежкавыя напаўгалосныя гукі), якія з’яўляюцца рэалізацыяй агульных для зычных і галосных дыферэнцыяльных адзнак. Для стараж. моў ступень акамадацыі вызначаецца на аснове ўскосных паказчыкаў, для сучасных — інструментальна або з дапамогай аўдытара. Прыкладам акамадацыі можа служыць бел. цеканне і дзеканне.
Літ.:
Мартынов В.В. Славянская и индоевропейская аккомодация. Мн., 1968.
В.У.Мартынаў.
т. 1, с. 184
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
аўдыфо́н
(ад лац. audio = слухаю + -фон)
1) слыхавы апарат для асоб са слабым слыхам;
2) апарат для ўлоўлівання на адлегласці гукаў матораў самалётаў, якія набліжаюцца.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
лі́тара
(польск. litera, ад лац. littera)
1) графічны знак, які абазначае гук ці спалучэнне гукаў;
2) такі знак, выразаны на металічным брусочку для друкарскага набору.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Ву́мя ’вымя’ (Бяльк.), ву́мянё ’тс’ (зэльв., навагр., Сцяшк. МГ, Сцяц., Жыв. сл.). Відаць, не можа разглядацца як вынік другаснай лабіялізацыі ы ў вымя (гл.), паколькі арэал пераходу ы > у пасля губных не дасягае тэрыторый фіксацыі форм з у (ДАБМ, карта 39). Спецыфічны лексікалізаваны характар адзначанай фанетычнай з’явы выкліканы, відаць, пазіцыяй ы паміж двух губных гукаў; параўн. таксама в.-луж. wumjo, н.-луж. wumje ’вымя’, дзе лабіялізацыя — рэгулярная з’ява, паралельная да паўд.-бел. вум’е (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
абрэвіяту́ра
(іт. abbreviatura, ад лац. abbreviare = скарачаць)
слова, утворанае з пачатковых частак, пачатковых літар або гукаў некалькіх слоў, напр. лясгас (лясная гаспадарка), ЦУМ (Цэнтральны універсальны магазін).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
аку́стыка
(гр. akustikos = слыхавы)
1) раздзел фізікі, які вывучае гукавыя з’явы;
2) чутнасць гукаў (музыкі, гутаркі і інш.) у якім-н. памяшканні (напр. а. канцэртнай залы).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
абрэвіяту́ра
(іт. abbreviatura, ад лац. abbreviare = скарачаць)
1) складанаскарочанае слова, утворанае з пачатковых частак, пачатковых літар або гукаў некалькіх слоў;
2) знакі скарачэння ў нотным пісьме.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
арнаме́нтыка
(ням. Ornamentik, ад лац. ornamentum = упрыгожанне)
1) сукупнасць элементаў арнаменту ў якім-н. стылі, творы мастацтва;
2) сукупнасць музычных гукаў, якія аздабляюць асноўную меладычную лінію.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)